Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας, Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

Θυμάμαι σαν τώρα πριν χρόνια που ένας φίλος Γάλλος γιατρός μου είχε δείξει στο ιατρικό του εργαστήριο μια καρδιά ραγισμένη , δηλαδή με ραγάδες στα γύρω της πλευρά ,λέγοντας μου” να μια καρδιά ραγισμένη από στενοχωρια”. Κι αμέσως σκέφτηκα την έκφραση ” ράγισε η καρδιά του από λύπη…..από έρωτα ..”.κλπ. Να λοιπόν που ο,τι αισθανόμαστε έχει άμεσο και συχνά καθοριστικό αντίκτυπο στην καρδιά μας. Τα συναισθήματα μας είναι δεμένα με αυτήν.

Πολλοί λένε οτι και η ψυχή συνδέεται με την καρδιά. Θα το δούμε αυτό σε άλλο πιο ειδικό άρθρο. Προς το παρόν μένουμε στο ζήτημα της καρδιάς. Υπάρχει έντονη άμεση σχέση καρδιάς συναισθημάτων. Γι’αυτο και συχνά ακούμε γύρω μας φράσεις όπως ” πολύ συναισθηματικο αυτο ” η ” κρίνε χωρίς συναίσθημα για να κρίνεις ψυχρά κι ορθα ” η ” κρίνε με το μυαλό κι οχι την καρδιά ” κι άλλα ανάλογα .

Τα προαναφερθέντα εμπλέκουν τρείς ουσιαστικούς παράγοντες: καρδιά, συναίσθημα, μυαλό.

Και τα τρία αυτά στοιχεία φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο στις εκφράσεις και την σκέψη, αλλά και τις αποφάσεις πολλών ανθρώπων σήμερα.

Το ζήτημα αυτό απασχόλησε τους ανθρώπους και τους στοχαστές απο αρχαιοτάτων χρόνων.

Είτε χρησιμοποιώντας τον όρο Λόγος , είτε Νους ,θεολογία και φιλοσοφία έδωσαν στον Νου-Λογο κυρίαρχη θέση στην ζωή ( ανθρώπινη η συμπαντική) . Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω πολλά φιλοσοφικα και θεολογικά ονόματα που ασχολήθηκαν με το θέμα. Όμως δεν θα μείνω για χρήση αυτού του άρθρου ούτε, στον Ηράκλειτο, ούτε στον Ευαγγελιστή Ιωάννη, ούτε σε τόσους άλλους, οπως πχ τον προσωκρατικο Αναξαγόρα .. κλπ.

Θα σταθώ κατ’εξοχην στον Ηράκλειτο και στον Παρμενίδη η και ακόμα στον Αναξαγόρα Στην άποψη του Παρμενίδη οτι το Νοειν υπάρχει ενω το μη-νοειν δεν υπάρχει ,αλλά και του Αναξαγόρα οτι ο κυρίαρχος είναι ο Νους, και βέβαια επίσης του Ηράκλειτου για τον Λόγο , αυτό που εμφανίζεται και στους τρείς ως η βασική αιτία ύπαρξης του Κόσμου είναι ο Νους- Λογος. Μόνο το νοειν είναι μας λέει ο Παρμενίδης. Αρα το μη-νοειν δεν ειναι δεν υπαρχει. Το νοειν μονο υπάρχει. Δηλαδή παραφράζοντας: Νοω αρα υπάρχω.

Τι σημαίνει όμως Νους, τι σημαίνει Λόγος;

Αν ο Νους σε δύο από τις ετυμολογικες ερμηνείες του Μπαμπινιώτη) σημαίνει οδηγώ κι επιστρέφω ,τότε είναι συνδεδεμένος με την οδήγηση, την επιστροφή. Μα που μπορεί να επιστρέψει και να οδηγήσει ο Νους; Προφανώς σε ο,τι πληροφορίες, βιώματα του έδωσαν οι εμπειρίες που έζησε. Πρόκειται για επιστροφή κι οδήγηση, στο ταξίδι επιλογών ανάμεσα στα “λάφυρα ” που έδωσε η δίνει η ζωή σε κάποιον που αγωνίζεται βιωματικά.

Αυτές οι εμπειρικές επιστροφές κι επιλογές ,αυτές οι εμπειρίες βιωματικής μάχης στην περιπέτεια του ταξιδιού της ζωής, μας κάνει να θυμηθούμε τον όμηρο στην Ιλιάδα όταν μιλά και αναφέρει την φράση ” λεξαιτο λαφυρων”. Δηλαδή περισυνελεξε τα λάφυρα. Τα βιώματα ζωής μας. Πάνω σ’αυτα σκύβει ο Νους-Λογος για να επιλέξει όσα θεωρεί αναγκαία και τα οποία δομούν την ουσία ης γλώσσας του. Γιατί το ταξίδι ζωής είναι βιωμένο στην στοχαστκα δουλεμένη γλώσσα.

Γεννιέται απο το ομηρικό λεξαιτο (σημαίνει περι-συλλεγω) ,ο Λόγος ,ο οποίος γίνεται ο οδηγός ,το λέγειν, αυτό που οδηγεί στον Λόγο ,στην δομημένη επιλεγμένων λέξεων γλώσσα. Άρα η γλώσσα λέγει όσα ο Νους “λεξαιτο” περισυνελεξε. Συνεπώς βίωμα ζωής , αρα περιπέτεια εμπειριών του αισθάνομαι και Νοητική λειτουργία ειναι αδιαχωριστα. Είναι ένα Ολον ,μια ενότητα αδιαχωριστη. Οι οποιες ομως περιπετειες, αυτά τα γεννήματα του αισθάνομαι, έχουν άμεση σχέση μετην καρδιά. Με αυτήν νοιώθουμε ,ζούμε, βιώνουμε, μέσα κι έξω μας κι οχι επιδερμικά. Καρδιά ίσον αισθάνομαι από μέσα- προς-τα-εξω, ισον ο πρώτος χτύπος ζωής, ισον το πρώτο κινούν του εαυτού μας. Μπορεί να είσαι κλινικά ,εγκεφαλικά νεκρός αλλά θα φύγεις από την ζωή μόνο όταν η καρδιά σταματήσει. Αυτή η ως τώρα προαναφερθείσα ατμητη κι αδιαχωριστη συνύπαρξη Λογου-Νου ,Καρδιάς και συναισθημάτων, υπεστει, μια αλλαγή μέσα στους αιώνες.

Ήδη στον Μεσαίωνα ο Νους-Λογος ταυτίστηκε με τον Θεό. Συνεπώς κι η καρδιά έχει άμεση σχέση με τον Θεό. Αργότερα κατα τον Διαφωτισμό υπήρξε προσπάθεια να επιστρέψει ο Νους-Λογος στην ανθρώπινη και πνευματική, ανθρωπιστική του διάσταση. Όμως και πάλι αυτός ο Νους-Λογος του Διαφωτισμού, δεν ξαναβρήκε ποτέ την αδιαχωριστη σχέση του με το συναίσθημα, τον Κόσμο και την καρδιά, μιας και ταυτίστηκε μόνον με έναν αντιεκκλησιατικο ορθολογισμό , ο οποίος μεταφράστηκε ως ratio και πήρε της διαστάσεις μιας εγκεφαλικής ,ρατιοναλιστικης ( rationalistic) γνωσιολογικης στάσης ,η οποία στηριζόταν κυρίως στην ομαδική και κοινοτική εκπαίδευση κι οχι στην ελευθερη δημιουργική ερευνητική εκφραστικότητα της προσωπικότητας. Όμως η βίαιη τομή, ο σκληρός διαχωρισμός καρδιάς Νου-Λογου ήρθε στην βιομηχανική και Νεωτερική εποχή.

Η νεωτερική εποχή θέλησε οχι μόνο να ξεχωρίσει και ν’ αποστασιωποιησει καρδιά και μυαλό, συναίσθημα κι εγκέφαλο, αλλά για να το πω αλλιώς, πήρε από την καρδιά τον πρωταρχικό ρόλο σύλληψης βιωματικών εμπειριών κι αισθαντικών συγκινήσεων και τον έδωσε στον εγκέφαλο.

Έτσι άρχισε η θεοποίηση του εγκεφάλου ως κέντρο των πάντων.

Μόνο που έγινε ταυτοχρόνως και δεύτερο “εγκλημα” :ερμηνευτηκε ο Νους οχι ως Λογος , νοειν και Ειναι, αλλά ως εγκεφαλικό εργαλείο το οποίο υπακούει μόνο στον εγκέφαλο ως πιστός στρατιώτης. Έτσι αφαιρέθηκε από την καρδιά ο βασικός κι ουσιαστικός της ρόλος στην ποιότητα της ζωής, υποβιβάστηκε το συναίσθημα ως κάτι υποδεέστερο ,ως κάτι που εμποδίζει εξέλιξη και πρόοδο. Κι αυτό γιατί πρόοδος κι εξέλιξη ταυτίστηκαν με την βιομηχανική καινοτομία και την παραγωγή. Αυτά τα δυο τελευταία έγιναν το μοτέρ του σύγχρονου ,νεωτερικού ανθρώπου. Κι αυτό οδήγησε στην κυριαρχία του εγκεφάλου ,του ” μυαλου” επί της καρδιάς .

Αυτή η τελευταία έγινε κάτι σαν looser, σαν υποδεέστερο, ενώ ο πρώτος έγινε ο βασιλιάς. Ταυτίστηκε έτσι ο Νους-Λογος με την εγκεφαλική κυριαρχία. Μεταφράστηκε η παραφραστηκε αν θέλετε το πλατωνικό “λογισμικο” ως αριθμολογιστικη των σημερινών λογιστών, ως logistics ,ως η πρακτική του λογιστικού. Κι από δω ξεκίνησε η ανθρώπινη πτώση και παράφραση. Γιατί ενώ όπως ήδη είδαμε στην Αρχαία Ελληνική σκέψη καρδιά και μυαλό είναι αδιαχωριστα, το πρώτο μαζεύοντας βιώματα,εμπειρίες και το δεύτερο αναλύοντας τες, μέσα από την οδήγηση της περισυλλογής μετατρέποντας τες σε γλώσσα που συμβάλλει στην ποιοτική σχέση των ανθρώπων, στην νεωτερική εποχή συνέβη το αντίθετο. Το εγκεφαλικό έχοντας , την εξουσία επί του συναισθηματικού, επί της καρδιάς έγινε λογικό ( ratio) ,λογιστικό, λογισμικό ,ως λογαριθμο (αναγραμματιζοντας το γράφεται αλγόριθμος ,algorithme), που σήμερα οδηγεί στην ρομποτολογικη.

Δηλαδή δόθηκε μια καθαρά μηχανική λειτουργία στον εγκέφαλο κι ετσι μπήκε η βάση αυτού που σήμερα λένε “μεταάνθρωπο”. Δηλαδή κάτι μη-ανθρωπινο.

Ο εγκέφαλος παράγει τον μηχανικό εαυτό της ανθρωπότητας, παράγει το ονειρικό είδωλο απανθρωποιησης μιας ολιγαρχικής πολιτικής, οικονομικής και παγκοσμιοποιημενης ελίτ. Οι άνθρωποι μιμούνται τον φαντασιακό εγκεφαλικό εαυτό τους με την ψευδαίσθηση της προόδου κι εξέλιξης. Όλα πλέον είναι η τείνουν να γίνουν η ιδεολογικά ωθούνται να γίνουν από την παγκόσμια οικονομική ολιγαρχία γεννήματα μηχανισμών του εγκεφάλου.
Αυτή η ψυχρή, αποστασιωποιημενη, συχνά κυνική συμπεριφορά του μεταανθρωπου, αυτού που ζει κι υπάρχει πλεον ως ψηφιακό ον, ως ψηφιακή ύπαρξη, κατά βάθος είναι η ανικανότητα του ίδιου του ανθρώπου να διαχειριστεί καρδιά και συναισθήματα. Είναι η αναγνώριση της αδυναμίας του να ζήσει μέσα στην όμορφη φωτιά της ζωής ,να κάψει, να καει, να φωτίσει, να φωτιστεί, ακόμη κι από τα λάθη και τις αμφιβολίες του. Κατασκευάζοντας τεχνητές καρδιές, τεχνητά συναισθήματα κι ερμηνεύοντας τον Νου-Λογο ως λογιστική , λογαριθμο η logistics, ο μεταανθρωπος έφτιαξε εναν τεχνητό παράδεισο, μέσα στον οποίο ζει ως θαύμα της τεχνικής και συνάμα θαύμα της εαυτικης του ψευδαίσθησης.

Ο χρόνος θα δείξει πόσο θα’ναι ευτυχισμένος. Το βέβαιο είναι πάντως στο μεταξύ πως θα δώσει υπεραξία στην θέληση για δύναμη κι ισχύ αδιαφορώντας για τις όποιες καταστροφές μπορεί να προκαλέσει αυτή σε ζωή, περιβάλλον, οικονομία, πολιτεία, εκπαίδευση, πολιτισμό κλπ. Η έλλειψη “ηθικων” αξιών, η έλλειψη αμφιβολιών που αντικαθίστανται από την μεταηθικη η το αναμφίβολο της μηχανικής και τεχνικής παντοδυναμίας ,θα τον μετατρέψει σε τεχνικό ον δίχως όρια αρα, αν-αισθητο, ανεξέλεγκτο κι ανελεύθερο με μηχανική ,τεχνητή καρδιά.