Η ναζιστική ευγονική ήταν η πρακτική εφαρμογή κοινωνικών πολιτικών της ναζιστικής Γερμανίας, που τοποθέτησαν στο κέντρο της ναζιστικής ιδεολογίας τη βελτίωση της Άρυας φυλής ή της γερμανικής “Übermenschen” κυρίαρχης φυλής.[1]
Στοχοποιήθηκαν άνθρωποι, οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν “ζωές ανάξιες της ζωής” (Γερμανικά: Lebensunwertes Leben), που περιλαμβάνουν, εκτός των άλλων, ποινικούς εγκληματίες, “εκφυλισμένους”, αντιφρονούντες, αδύναμους διανοητικά ή σωματικά, ομοφυλόφιλους, αέργους, παράφρονες, για να αποβληθούν από την αλυσίδα της κληρονομικότητας. Περισσότερα από 400.000 άτομα στειρώθηκαν παρά τη θέλησή τους, ενώ 275.000 θανατώθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος T4, ενός προγράμματος ευθανασίας.[2][3]
Καταβολές στο ευρύτερο ευρωπαϊκό/αμερικανικό κίνημα της ευγονικής
Μετά την εξάπλωση του κινήματος της ευγονικής στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτό πέρασε και διαδόθηκε στη Γερμανία. Ευγονιστές της Καλιφόρνιας άρχισαν να παράγουν λογοτεχνικά έργα που προωθούσαν την ευγονική και τις στειρώσεις και να τα αποστέλλουν στο εξωτερικό, σε Γερμανούς επιστήμονες και επαγγελματίες του χώρου της υγείας.[4] Μέχρι το 1933, η Καλιφόρνια είχε υποβάλει σε υποχρεωτική στείρωση περισσότερους ανθρώπους από όσους όλες οι άλλες πολιτείες των ΗΠΑ μαζί. Το πρόγραμμα υποχρεωτικής στείρωσης που σχεδιάστηκε από τους Ναζί ήταν εν μέρει εμπνευσμένο από την Καλιφόρνια.[5]
Το Ίδρυμα Ροκφέλερ βοήθησε να αναπτυχθούν και να χρηματοδοτηθούν διάφορα γερμανικά προγράμματα ευγονικής, συμπεριλαμβανομένου εκείνου στο οποίο εργάστηκε ο Γιόζεφ Μένγκελε πριν πάει στο Άουσβιτς.[4][6]
Μετά την επιστροφή του από τη Γερμανία το 1934, όπου στειρώνονταν αναγκαστικά περισσότερα από 5.000 άτομα το μήνα, ο επικεφαλής της ευγονικής της Καλιφόρνιας CM Goethe καυχήθηκε σε έναν συνάδελφό του:
«Θα σας ενδιέφερε να γνωρίζετε ότι το έργο σας έχει διαδραματίσει έναν ισχυρό ρόλο στη διαμόρφωση των απόψεων της ομάδας των διανοούμενων που βρίσκονται πίσω από τον Χίτλερ σε αυτό το κοσμοϊστορικής σημασίας πρόγραμμα. Παντού ένιωσα ότι οι απόψεις τους είχαν ενεργοποιηθεί σε δραματικό βαθμό από την αμερικανική σκέψη .. . σε θέλω, αγαπητέ μου φίλε, να έχεις αυτή τη σκέψη μαζί σου για το υπόλοιπο της ζωής σου, ότι έχεις πραγματικά θέσει σε λειτουργία μια μεγάλη κυβέρνηση 60 εκατομμυρίων ανθρώπων».[7]
Ο ερευνητής ευγονικής Harry H. Laughlin συχνά καυχιόταν ότι το υπόδειγμά του για νόμο Ευγονικής και Στειρώσεων είχε ενσωματωθεί στους νόμους φυλετικής υγιεινής της Νυρεμβέργης, το 1935.[8] Το 1936, ο Laughlin προσκλήθηκε σε τελετή απονομής στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης στη Γερμανία (προγραμματισμένη για την επέτειο της εκκαθάρισης από τον Χίτλερ των Εβραίων του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, το 1934), για να λάβει τιμητικό διδακτορικό τίτλο για το έργο του σχετικά με την “επιστήμη της φυλετικής κάθαρσης”. Λόγω οικονομικών δυσχερειών, ο Laughlin δεν ήταν σε θέση να παραστεί στην τελετή και παρέλαβε τον τίτλο από το Ίδρυμα Ροκφέλερ. Στη συνέχεια, μοιράστηκε με υπερηφάνεια το βραβείο με τους συναδέλφους του, παρατηρώντας ότι αισθάνθηκε ότι συμβολίζει την «κοινή αντίληψη των Γερμανών και Αμερικανών επιστημόνων για τη φύση της ευγονικής».[9]
Οι απόψεις του Χίτλερ για την ευγονική
Ο Αδόλφος Χίτλερ διάβαζε φυλλάδια σχετικά με τη φυλετική υγιεινή κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του στις φυλακές του Λάντσμπεργκ αμ Λεχ.[10] Πίστευε ότι η Γερμανία θα μπορούσε να γίνει και πάλι ισχυρή μόνο αν το κράτος επιβάλει τις αρχές της φυλετικής υγιεινής και ευγονικής στη γερμανική κοινωνία.
Ο Χίτλερ πίστευε ότι η χώρα είχε γίνει αδύναμη, είχε διαφθαρεί από την έγχυση των εκφυλισμένων στοιχείων στο αίμα της,[11] τα οποία έπρεπε να αφαιρεθούν γρήγορα. Πίστευε επίσης ότι οι ισχυροί και οι φυλετικά καθαροί, θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αποκτούν περισσότερα παιδιά, και ότι οι ασθενείς και οι φυλετικά ακάθαρτοι πρέπει να εξουδετερωθούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Η ρατσιστική ιδεολογία και η ιδέα του ανταγωνισμού, που ονοματίστηκε κοινωνικός δαρβινισμός το 1944, συζητούνταν από Ευρωπαίους επιστήμονες, αλλά και από τον Τύπο της Βιέννης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920. Πότε ακριβώς ο Χίτλερ άντλησε αυτές τις ιδέες είναι αβέβαιο. Η θεωρία της εξέλιξης είχε γίνει γενικά παραδεκτή στη Γερμανία μέχρι τότε, αλλά αυτού του είδους οι ακραίες απόψεις ήταν σπάνιες.[12] Το 1876, ο Ernst Haeckel είχε συζητήσει την πολιτική επιλεκτικής παιδοκτονίας της αρχαίας Σπάρτης.[13]
Στο δεύτερο βιβλίο του, το οποίο παρέμεινε αδημοσίευτο κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου, ο Χίτλερ επαινούσε τη Σπάρτη, προσθέτοντας ότι τη θεωρούσε το πρώτο “λαϊκό κράτος”. Δεχόταν και υποστήριζε την πρακτική που θεωρούσε σαν πρώιμη ευγονική αντιμετώπιση των παραμορφωμένων παιδιών:
Η Σπάρτη πρέπει να θεωρηθεί ως το πρώτο λαϊκό κράτος. Η έκθεση των άρρωστων, αδύναμων, παραμορφωμένων παιδιών, με λίγα λόγια, ο αφανισμός τους, ήταν πιο αξιοπρεπής και στην πραγματικότητα είναι χίλιες φορές πιο ανθρώπινος από την άθλια παραφροσύνη των ημερών μας, στην οποία διατηρείται και το πιο παθολογικό υποκείμενο, και μάλιστα με οποιαδήποτε κόστος, ωστόσο αφαιρεί τη ζωή εκατό χιλιάδων υγιών παιδιών, ως συνέπεια του ελέγχου των γεννήσεων ή μέσω αμβλώσεων, προκειμένου στη συνέχεια να αναπαράγουν μια φυλή εκφυλισμένων, επιβαρημένων με ασθένειες.[14][15]
Το πρόγραμμα ευγονικής των Ναζί
Στα πλαίσια της οργάνωσης του προγράμματος ευγονικής τους, οι Ναζί είχαν εμπνευστεί από τα προγράμματα υποχρεωτικής στείρωσης των Ηνωμένων Πολιτειών, ιδίως όσον αφορά τους νόμους ευγονικής που είχαν θεσπιστεί στην Καλιφόρνια.
Υπό το νόμο για την Πρόληψη απογόνων των ασθενών με κληρονομικές ασθένειες, που εφαρμόστηκε στις 14 Ιουλίου του 1933, οι γιατροί υποχρεούνταν να καταγράφουν κάθε περίπτωση κληρονομικής ασθένειες που περιέπιπτε στην αντίληψή τους, εκτός από των γυναικών άνω των 45 ετών.[16] Οι γιατροί θα μπορούσαν να τιμωρηθούν με πρόστιμο σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.
Το 1934, το πρώτο έτος της εφαρμογής του Νόμου, περίπου 4.000 άτομα άσκησαν έφεση κατά των αποφάσεων των υπηρεσιών στείρωσης. Συνολικά 3.559 εφέσεις απερρίφθησαν. Μέχρι το τέλος του ναζιστικού καθεστώτος, πάνω από 200 Δικαστήρια Γενετικής Υγείας (Erbgesundheitsgerichte) δημιουργήθηκαν, και, με τις αποφάσεις τους, πάνω από 400.000 άτομα στειρώθηκαν παρά τη θέλησή τους.[17]
Φορείς ευγονικής των Ναζί
Το κάστρο Χάνταμαρ, που είχε μετατραπεί σε ψυχιατρικό νοσοκομείο στην ομώνυμη γερμανική πόλη, χρησιμοποιήθηκε από τη ναζιστική κυβέρνηση ένας από τους χώρους εφαρμογής του Προγράμματος T4. Το 1927 ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας, Ανθρώπινης Γενετικής και Ευγονικής Kaiser Wilhelm. Το κέντρο ευθανασίας Σλος Χάρτχαϊμ ήταν επίσης ένας από τους χώρους εφαρμογής του προγράμματος ευθανασίας, όπου άτομα με φερόμενη αναπηρία δολοφονήθηκαν από τους Ναζί. Η πρώτη μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε αφορούσε τη μεταφορά ασθενών με λεωφορεία στα οποία τα αέρια της εξάτμισης οδηγούνταν στο εσωτερικό των λεωφορείων, θανατώνοντας έτσι τους επιβάτες. Αργότερα αναπτύχθηκαν θάλαμοι αερίων που χρησιμοποιούσαν καθαρό μονοξείδιο του άνθρακα για να σκοτώνουν τους ασθενείς. Στα πρώτα της χρόνια και κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου, η κλινική συνδέθηκε έντονα με τις θεωρίες της ευγονικής και της φυλετικής υγιεινής, υποστηριζόμενες από τους κορυφαίους θεωρητικούς τους Φριτς Λεντς (Fritz Lenz) και Όιγκεν Φίσερ (Eugen Fischer), και από τον διευθυντή της Ότμαρ φον Φέρσουερ (Otmar von Verschuer). Υπό τον Φίσερ έγινε η στείρωση των λεγόμενων Νόθων της Ρηνανίας. Το Κάστρο Γκράφενεκ ήταν ένα από τα κέντρα θανατώσεων της ναζιστικής Γερμανίας, και σήμερα είναι χώρος μνήμης αφιερωμένος στα θύματα του Προγράμματος T4.
Ταυτοποίηση
Με τον νόμο για την Απλούστευση του Συστήματος Υγείας, τον Ιούλιο του 1934, δημιουργήθηκαν Κέντρα Πληροφόρησης για τη γενετική και φυλετική υγιεινή, καθώς και των Υγειονομικά Γραφεία. Ο νόμος προέβλεπε επίσης διαδικασίες για «καταγγελία» και «αξιολόγηση» ανθρώπων, οι οποίοι στη συνέχεια αποστέλλονταν σε Δικαστήρια Γενετικής Υγείας, όπου αποφασιζόταν η στείρωση.[18]
Ενδείξεις για τον προσδιορισμό αυτών που θεωρούνταν «γενετικά άρρωστοι» συλλέγονταν από τις συνηθισμένες πληροφορίες που παρέχονταν από τους ανθρώπους στα ιατρεία και τις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Τυποποιημένα ερωτηματολόγια είχαν σχεδιαστεί από τους ναζί, με τη βοήθεια της Dehomag (θυγατρικής της IBM το 1930), έτσι ώστε οι πληροφορίες να μπορούν να κωδικοποιηθούν εύκολα σε διάτρητες κάρτες Χόλεριθ για γρήγορη ταξινόμηση και καταμέτρηση.[19]
Στο Αμβούργο, οι γιατροί παρείχαν πληροφορίες σε ένα Κεντρικό Αρχείο Διαβατηρίου Υγείας (περί το 1934), κάτω από έναν θεσμό που ονομαζόταν «Συνολική Παρατήρηση της Ζωής σχετικά με την Υγεία». Αυτό το αρχείο προοριζόταν να περιλαμβάνει εκθέσεις από γιατρούς, αλλά και από τα δικαστήρια, τις ασφαλιστικές εταιρείες, αθλητικά σωματεία, τη Χιτλερική Νεολαία, τον στρατό, την υπηρεσία εργασίας, κολέγια κλπ. Κάθε φορέας που έδινε πληροφορίες, ελάμβανε ως αντάλλαγμα αντίστοιχες πληροφορίες. Το 1940 το Υπουργείο Εσωτερικών προσπάθησε να επιβάλει ένα σύστημα σαν του Αμβούργου στο σύνολο του κράτους.[20]
Ναζιστικές πολιτικές ευγονικής σχετικά με τον γάμο
Μετά την επιβολή από τους Ναζί των ρατσιστικών νόμων της Νυρεμβέργης, που επέτρεπαν να παντρεύονται μόνον Άριοι μεταξύ τους, έγινε επίσης υποχρεωτικός ο έλεγχος και των δύο μελλονύμφων για τυχόν κληρονομικές ασθένειες, προκειμένου να διατηρηθεί η υποτιθέμενη φυλετική καθαρότητα της Άριας φυλής. Όλοι ενθαρρύνονταν να αξιολογήσουν προσεκτικά τους πιθανούς μελλοντικούς συζύγους τους από ευγονικής άποψης κατά τη διάρκεια της γνωριμίας μαζί τους. Τα μέλη των SS προειδοποιούνταν να υποβάλουν σε ερωτήσεις τους μελλοντικούς συζύγους τους για να βεβαιωθούν ότι δεν είχαν οικογενειακό ιστορικό κληρονομικής ασθένειας ή παραφροσύνης, αλλά προσεκτικά, έτσι ώστε να μην βλάψουν τα συναισθήματα του υποψήφιου μνηστήρα και, αν ήταν απαραίτητο να τους απορρίψουν για λόγους ευγονικής, να το κάνουν διακριτικά και χωρίς να τους προσβάλουν.[21]
Πηγές
Peter Longerich (15 Απριλίου 2010). Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews. Oxford University Press. σελ. 30. ISBN 978-0-19-280436-5.
«Close-up of Richard Jenne, the last child killed by the head nurse at the Kaufbeuren-Irsee euthanasia facility». United States Holocaust Memorial Museum. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2011.
Ian Kershaw, Hitler: A Profile in Power, Chapter VI, first section (London, 1991, rev. 2001)
Black, 2003: p. 1
Murphy & Lappé, 1994: p. 18
Black, 2003: p. 5
Black, 2003: p. 4
Jackson, John P. & Weidman, Nadine M. (2005). Race, racism, and science: social impact and interaction. Rutgers University Press. σελ. 123. ISBN 978-0-8135-3736-8.
Lombardo, Paul A. (2008). Three Generations, No Imbeciles: Eugenics, the Supreme Court, and “Buck v. Bell”. JHU Press. σελίδες 211–213. ISBN 9780801890109.
Friedman, Jonathan C. (2011). The Routledge History of the Holocaust. Taylor & Francis. σελ. 49. ISBN 978-0-415-77956-2. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2011.
Evans, Richard J. (2005). The Third Reich in Power. Penguin Press. σελ. 429. ISBN 978-1-59420-074-8. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2011.
Dónal P O’Mathúna: “Human dignity in the Nazi era: implications for contemporary bioethics”, BMC Med Ethics 2006. online March 14, 2006 (Αγγλικά)
Haeckel, Ernst (1876). «The History of Creation, vol. I». New York: D. Appleton. σελ. 170. Among the Spartans all newly born children were subject to a careful examination or selection. All those that were weak, sickly, or affected with any bodily infirmity, were killed. Only the perfectly healthy and strong children were allowed to live, and they alone afterwards propagated the race.
Hitler, Adolf (1961). Hitler’s Secret Book. New York: Grove Press. σελίδες 17–18. ISBN 0-394-62003-8. OCLC 9830111.
Hawkins, Mike (1997). Social Darwinism in European and American Thought, 1860-1945: nature as model and nature as threat. Cambridge University Press. σελ. 276. ISBN 0-521-57434-X. OCLC 34705047.
«facinghistorycampus.org – The Law for the Prevention of Hereditarily Diseased». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 20 Μαρτίου 2014.
Robert Proctor, Racial Hygiene: Medicine Under the Nazis (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1988): 108.
The Nazi census: identification and control in the Third Reich, By Götz Aly, Karl Heinz Roth, Edwin Black, Assenka Oksiloff , 2004, Temple University Press, p104
Δείτε: IBM and the Holocaust, Edwin Black, 2001, Crown / Random House, pg 93-96 κ. ε.
The Nazi census: identification and control in the Third Reich, By Götz Aly, Karl Heinz Roth, Edwin Black, Assenka Oksiloff , 2004, Temple University Press, p104-108
Padfield, Peter Himmler New York:1990–Henry Holt