Ο Γιώργος Β. Μονεμβασίτης μιλά στον Κωνσταντίνο Μανίκα, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου “Μίκης Θεοδωράκης. Χρονολόγιο”.

1. Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις IANOS, το νέο σας βιβλίο «Μίκης Θεοδωράκης –  Χρονολόγιο». Πώς θα το περιγράφατε συνοπτικά και τι ιδιαίτερο περιλαμβάνει; 

Είναι ένα χρονικό εστιασμένο στη ζωή και το έργο του Μίκη Θεοδωράκη· τον τίτλο, όπως μπορεί να διαπιστώσει ο αναγνώστης στα προλεγόμενά μου, τον όρισε ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης το 2015! Με ένα καταιγισμό γεγονότων και επετείων συνυφαίνεται, με έναν τελείως πρωτότυπο – και παγκοσμίως μοναδικό, φρονώ – τρόπο,  το πλέγμα της μυθιστορικής ζωής και του τεράστιου έργου αυτού του Αρχάγγελου της ελληνικής μουσικής. Το ιδιαίτερο το οποίο περιλαμβάνει είναι αποκαλυπτικά στοιχεία τα οποία προέκυψαν από στοχευμένες ερωτήσεις μου στις πολυάριθμες συναντήσεις μας· δεν λείπουν από αυτά οι εκπλήξεις, αλλά και οι απομυθοποιήσεις.

2. Πόσο δύσκολο είναι να χωρέσει σε ένα βιβλίο μια τόσο πολυτάραχη ζωή διατηρώντας ισορροπία ανάμεσα στη μουσική και κοινωνική παρουσία του Θεοδωράκη; 

Η ισορροπία είναι εν προκειμένω έννοια σχετική· εξαρτάται πως αντιλαμβάνεται ο καθένας τη μουσική του και την κοινωνική – πολιτική για την ακρίβεια – δράση του. Θα χρειαζόντουσαν περισσότερα από 100 βιβλία για να χωρέσουν όλα τα γεγονότα και όλες οι επέτειοι που σχετίζονται με τον Μίκη Θεοδωράκη. Στο δικό μου βιβλίο παρατίθενται επιλεγμένα με τελείως προσωπικά κριτήρια. Η ευθύνη τόσο για τις επιλογές, όσο και για τις ισορροπίες είναι αποκλειστικά δική μου.

3. Ποια εικόνα θα αποκομίσουμε για την προσωπικότητα του στις διαφορετικές περιόδους της ζωής του; 

Το βιβλίο μου δεν έχει μυθιστορηματική δομή μέσω της οποίας θα μπορούσαν να «ζωγραφιστούν» εικόνες της προσωπικότητάς του, με τρόπο άμεσο και παραδοσιακό. Δεν είναι μια τυπική, παραδοσιακή βιογραφία. Ωστόσο σε κάθε περίοδο της ζωής του μπορούμε να πούμε ότι η εικόνα του άλλαζε σε σχέση με τις συνθήκες, τόσο της ζωής και του έργου του, όσο και τις πολιτικοκοινωνικές. Μικρό παράδειγμα. Μέχρι το 1958 ο Μίκης Θεοδωράκης είχε αφιερώσει τις δημιουργικές του δραστηριότητες στη λόγια/κλασική μουσική. Σπούδαζε άλλωστε από το 1954 με κρατική υποτροφία στο περίφημο Ωδείο του Παρισιού.  Όταν το 1958 μελοποίησε αποσπάσματα από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου συνειδητοποίησε ότι με τη λόγια μουσική δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με τον απλό άνθρωπο, με τον λαό, κάτι που ήταν ζητούμενο από την κοινωνική-πολιτική ιδεολογία του. Μετάλλαξε έτσι τα μουσικά του ενδιαφέροντα και χάρισε στον ελληνικό λαό και στην οικουμένη τα κοσμαγάπητα και αειθαλή λαϊκά τραγούδια του· και μαζί βεβαίως διαφοροποίησε την εικόνα της προσωπικότητάς του.

4. Κάποιοι επιμένουν να διαχωρίζουν τον λόγιο από τον λαϊκό Θεοδωράκη. Τι πίστευε ο ίδιος για αυτή τη δισυπόστατη καλλιτεχνική φύση του; 

Πίστευε ότι ένας τέτοιος διαχωρισμός είναι άδικος και άστοχος. Και το υποστήριζε με την ίδια τη μουσική δημιουργία του. Μικρά παραδείγματα: Η μελωδία με την οποία αρχίζει ένα από τα 11 πρελούδια του για πιάνο, τα οποία συνέθεσε το 1947 (το τρίτο συγκεκριμένα, σε ντο μείζονα, με χαρακτηρισμό ρυθμικής αγωγής allegretto), εμφανίζεται ως εισαγωγή στο γνωστό τραγούδι του «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ», το οποίο συνέθεσε 14 χρόνια αργότερα (1961). Το λυρικό τραγούδι «Μαρίνα» το οποίο συναπετέλεσε με άλλα έξι τον κύκλο Μικρές Κυκλάδες, σε στίχους Οδυσσέα Ελύτη (έργο του 1963) το ενέταξε, με συμφωνική μορφή όμως, στη μουσική που συνέθεσε το 1987-88 για το οικουμενικά αγαπημένο μπαλέτο του Ζορμπάς ο Έλληνας.

5. Τι πιστεύετε ότι θα αποκομίσει ως απόσταγμα ο αναγνώστης; 

Εξαρτάται βεβαίως από το ποιος θα είναι ο αναγνώστης· σε πρώτη ανάγνωση θα απολαύσει μιαν ιδιαίτερη, ξεχωριστή ξενάγηση στη ζωή, στο έργο και στη δράση του Μίκη Θεοδωράκη· σε γεγονότα και ανθρώπους που σχετίστηκαν άμεσα ή έμμεσα τη ζωή του. Αν όμως ο αναγνώστης σχεδιάζει και παρουσιάζει μουσικές εκπομπές θα του προσφέρει υλικό για να τις εμπλουτίσει με ημερολογιακά σχετικές αναφορές που δεν θα βρει αλλού. Αν θέλει να διερευνήσει σε βάθος το έργο του – ένας μουσικολόγος ή κριτικός μουσικής, φερ’ ειπείν – θα βρει πληροφορίες οι οποίες θα γίνουν εφαλτήριο για περαιτέρω ανιχνεύσεις. Εν κατακλείδι ο κάθε αναγνώστης θα αποκομίσει διαφορετικά οφέλη.

6. Υπάρχουν επόμενα συγγραφικά σχέδια; 

Άρχισα να γράφω το 1985. Σιγά-σιγά ανάβλυζαν από τη σκέψη μου καινούργιες συγγραφικές ιδέες, διαφορετικές η μία από την άλλη. Έφτασα να γράφω ταυτόχρονα εφτά βιβλία – με το Χρονολόγιο έγιναν οχτώ· το Χρονολόγιο τελείωσε, ως εκπλήρωση υπόσχεσης στον Μίκη Θεοδωράκη. Τα άλλα δεν προβλέπω να τελειώσουν… Εκτός αν η μέρα αυξήσει τη διάρκειά της σε … 96 ώρες και το προσδόκιμο ζωής ξεπεράσει τα … 100 χρόνια. Το πιο προχωρημένο είναι ένα βιβλίο για τις … γάτες μου. Γράφω δύο εντελώς διαφορετικά βιβλία για το αγαπημένο μου Ραδιόφωνο· το ένα με επιστημονικό και διδακτικό χαρακτήρα – δίδαξα για 25 χρόνια σε δημοσιογραφικές σχολές Ιστορία της Μουσικής, Τέχνη και Τεχνική του Ραδιοφώνου, καθώς και Μουσική επικοινωνία – το άλλο έχει χαρακτηριστικά μυθοπλασίας, αλλά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα – υπήρξα ο … δυστυχής Διευθυντής του Β’ Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας (ΕΡΑ) από το 1996 έως το 1999. Ένα άλλο βιβλίο γεννιέται από ένα εξαιρετικό φωτογραφικό αρχείο (1924 – 1990), το οποίο κληρονόμησα από θείο μου, αδελφό του πατέρα μου, επαγγελματία φωτογράφο· γράφω κείμενα περιγραφικά, αλλά και ιστορικής τεκμηρίωσης των φωτογραφιών, έχοντας στη σκέψη ένα όμορφο φωτογραφικό λεύκωμα· ο αλησμόνητος φίλος Άγγελος Δεληβορριάς  ήθελε να πραγματοποιήσει το  Μουσείο Μπενάκη έκθεση με επιλεγμένες φωτογραφίες του θείου μου, η οποία θα συνοδευόταν από ένα τέτοιο λεύκωμα. Που χρόνος όμως… Το πρώτο βιβλίο που άρχισα να γράφω, το 1985, το εναρκτήριο … λάκτισμα δηλαδή, αφορά τον Τζοκόντο Μορέττι, τον άνθρωπο που με έκανε να αγαπήσω τη μουσική, χωρίς ποτέ να τον συναντήσω, χωρίς ποτέ να τον γνωρίσω· συγγνώμη πολυλογώ, αρκούν αυτά πιστεύω…

7. Ποιο ήταν το ερέθισμα για να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;

Η ανάγκη να εκφραστώ, η ανάγκη να επικοινωνήσω, καθώς διαπίστωσα, με έπεισαν μάλλον άλλοι, ότι μαζί με ευχέρεια στα μαθηματικά – μην ξεχνάτε ότι είμαι και Πολιτικός Μηχανικός – διαθέτω και ευχέρεια στη χρήση της γλώσσας. Ερέθισμα για να ασχοληθώ με τη συγγραφή του Χρονολογίου, ήταν, προφανώς, η ιδιαίτερη φιλία με  την οποία με τίμησε ο Μίκης Θεοδωράκης.

8.  Γιατί οι Έλληνες διαβάζουν λογοτεχνία λιγότερο από τον μέσο Ευρωπαίο;

Έλλειψη παιδείας είναι η σωστή απάντηση, φρονώ. Πόσοι γονείς, πόσοι δάσκαλοι/καθηγητές διδάσκουν σωστά την αγάπη για την τέχνη του λόγου; Το ίδιο συμβαίνει και με τη διδασκαλία της μουσικής· τη σωστή καθοδήγηση στην αγάπη της αιώνιας μουσικής και όχι στην αγάπη του εφήμερου, του εποχιακού, του μιας χρήσης τραγουδιού.

9. Χρειαζόμαστε περισσότερο ρομαντισμό ή ρεαλισμό στην εποχή μας; 

Ρομαντισμός χωρίς ρεαλισμό είναι αναποτελεσματικός· είναι για τους αιθεροβάμονες που αρνούνται να δουν την πραγματικότητα.  Ρεαλισμός χωρίς ρομαντισμό μειώνει δραματικά την ευαισθησία, η οποία είναι αναγκαία  για να μην αποδυναμωθούν ο λόγος και η πράξη… Ευκταία θα ήταν βεβαίως μία ιδανική ισορροπία… Διαφορετική ωστόσο,  δυστυχώς, για τον καθένα…