Γράφει ο Δημήτρης Κ. Μπάκας
Η Παιδεία μορφώνει τον άνθρωπο σε Άνθρωπο! Συνιστά την ύπατη Τέχνη της ανθρωπινότητας. “Η Παιδεία καθάπερ ευδαίμων Χώρα πάντα τα αγαθά φέρει” (Σωκράτης).
Από ολόκληρο το διάβα τού βίου του το κάθε άτομο το μόνο που προστίθεται είναι ό,τι εισπράττει από την Παιδεία! Η Παιδεία είναι ο ρυθμιστής της ζωής μας, γι’ αυτό αποτελεί απόλυτη αυταξία.
Συνιστά, όμως, και αρετή, καθόσον αποδίδει μία τεράστια ολιστική δύναμη, με την οποία μπορεί να ενεργεί ο άνθρωπος. Από την παιδεία αναδύεται η αληθής βούληση να ενεργεί με ανθρωπιά. Μία ειδοποιός βούληση και δυνατότητα για πράξη του αγαθού σε συνδυασμό με την αλήθεια και το κάλλος.
Δεν αρκεί η δύναμη της λογικής (λόγου), αλλά μία άρτια δύναμη ψυχική και πνευματική, η οποία αναδύεται από την αρμονική σύνθεση της επιθυμίας, της συνήθειας, της μνήμης και πολλών σημαντικών επιμέρους αρετών, οι οποίες εμπεδώνονται από μία ολιστική αειφόρο καλλιέργεια!
Η ωραία αυτή σύνθεση τελεσιουργείται με τη δια βίου Παιδεία και αποφέρει, ως ανεκτίμητο καρπό την ύπατη ανθρώπινη επιθυμία και ανάγκη για Ελευθερία. Κάθε αρετή συνιστά δύναμη για ελευθερία. Στο ανώτατο επίπεδο όλες οι αρετές εξισορροπούνται αρμονικά και αναδύεται η ανιδιοτελής αγάπη.
Με τον όρο ήθος παιδαγωγίας εννοούμε εκείνο μοναδικό ψυχικό κύκλωμα που ενώνει μέσα σε μία στιγμή ζωής τον παιδαγωγό με τον εκπαιδευόμενο και ταυτόχρονα τους δύο με το αντικειμενικό πνεύμα και τα πνευματικά αγαθά. Το έργο του παιδαγωγού δεν είναι απλά θεωρητικό, αλλά κυρίως πρακτικό. Ήτοι έργο ηθικό. ΕΊΝΑΙ Η ΙΔΙΑ Η ΖΩΗ ΤΟΥ!
Το παιδαγωγικό ενέργημα ακολουθεί μία ιδιόμορφη αρχιτεκτονική, καθόσον η ανθρώπινη
Προσωπικότητα δομείται με τις αξίες, που είναι απόλυτα ιδιότυπες. Μία σύνθεση πολύπλοκη, πολλαπλή και ευαίσθητη, διαρκώς μεταβαλλόμενη, που έχει βαθιά ριζώματα στο γνωστικό, αισθητικό, ηθικό, θρησκευτικό, κοινωνικό, υπόβαθρο.
Πρώτοι ανδραγωγοί της ανθρωπότητας, για τη Δυτική διανόηση, αναγνωρίζονται οι Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης και άλλοι. Φυσικά συμπεριλαμβάνεται, οπωσδήποτε, και ο Ιησούς.
Μία φιλοσοφική ορμή προς την πνευματική δημιουργία καθοδηγεί τον παιδαγωγό, δέχεται ο Πλάτων.
Μία λαχτάρα που ωθεί τον άνθρωπο προς τα ύπατα αγαθά: προς την αλήθεια, το κάλλος και την ηθική πληρότητα και ολβιότητα προσεγγίζοντας την αιώνια πηγή το Θείο!
Μία δίψα φιλοσοφική για γνώση και καλλιτεχνική λαχτάρα για δημιουργία, όπως και ηθική ανάταση προς την τελειότητα, από την οποία αναδύεται ο παιδαγωγικός έρωτας.
Η παιδαγωγική ορμή, όπως όλες οι ενστιγματικές δυνάμεις, που κινούν τη ζωή μας, μετατρέπεται σε πνευματική ανάγκη, η οποία δεν εφησυχάζει, ώσπου να βρει πρακτικό τρόπο ικανοποίησης.
Η παιδαγωγική πράξη καθίσταται ιδιότυπη πνευματική επικοινωνία και σύνδεση. Συνιστά την κρυστάλλωση των αξιών μέσα στον άνθρωπο και τον συνάνθρωπο. Έτσι γονιμοποιείται η ψυχή τού νέου για πνευματική δημιουργία με σκοπό την πληρότητα και ευτυχία.
“Η παιδαγωγική ορμή στο “Συμπόσιο” του Πλάτωνα αρχίζει με την κατάφαση του ερωτικού αισθησιασμού, αλλά τελειώνει με έναν ερωτικό ιδεαλισμό, που στο βάθος είναι θρησκευτικός ασκητισμός ελληνικής μορφής. Μία εξαΰλωση και λατρεία της αγνής ομορφιάς πού είναι ένα με τη θεότητα” (Παπανούτσος)
Ο Ελληνισμός ανακάλυψε τους νόμους της λογικής σκέψης και εγκαινίασε ένα κανόνα για την αποτίμηση των αγαθών της ζωής, τον Ανθρωπισμό (Humanismus).
Ο Χριστιανισμός, ως ιδιότυπη αίσθηση της ζωής, ανακάλυψε τη “λογική της καρδιάς“. Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος είχε ψυχή αριστοκρατική. Με τον Χριστιανισμό η μάζα θεμελιώνει ηθικά την κοινή υπόσταση. “Οι φτωχοί και καταφρονημένοι θα δουν πρώτοι τον Θεό”. Ο άνθρωπος λογαριάζεται όχι από την ιδιότητα του, αλλά μόνον γιατί είναι άνθρωπος!
Ο έρωτας του Πλάτωνα γίνεται αγάπη στον Χριστιανισμό! Ο παιδαγωγός γίνεται τρυφερός “παιδαγωγός” της καρδιάς με την αγνή και θερμή, την πλημμυρισμένη από αληθινά χριστιανική αγάπη ψυχή. Εκφραστής είναι ο Pestalozzi.
Η παιδαγωγική αγάπη καθίσταται πάθος ακοίμητο, που δεν αφήνει τον παιδαγωγό, ούτε στιγμή, να ησυχάσει. Μόνον, όταν ικανοποιείται χαρίζει την ευτυχία. Ο Παιδαγωγός μόνο με την αγάπη μορφώνει, γιατί με την αγάπη ξυπνάει μέσα στο νέο πάλι την αγάπη, που εξαγνίζει την ψυχή του και την υψώνει στην τελειότητα.
Η παιδαγωγική τού Πλάτωνα είχε “ανδρική οπτική”. Με το χριστιανικό πνεύμα της αγάπης η παιδεία απέκτησε και μία μορφή “θηλύτητας” ( γλυκύτητας). Μία ματιά της μητέρας!
Ο παιδευτικός έρωτας είναι επιλεκτικός. Διαλέγει το αντικείμενό του. Η παιδαγωγική, όμως, αγάπη απλώνεται παντού, χωρίς προτιμήσεις. Είναι μία αδιάκριτη ψυχική ακτινοβολία με αντικείμενο τον νέο γενικά. Είναι προσηλωμένη στις πνευματικές αξίες και στην ιδιότυπη υπόσταση τού νέου. Έχει “ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΠΝΟΗ”.
Αυτή την αποστολή – καθήκον έχει και ο εκπαιδευτής- ανδραγωγός στη δημιουργική Στρατιωτική θητεία.
Δύο αποκλίσεις του παιδαγωγικού ήθους παρουσιάζουν ενίοτε παθολογικές αλλοιώσεις, υπερβολές και ελλείψεις αντίστοιχα. Ο δεσποτικός παιδαγωγός ή παθητικός αντίστοιχα. Όταν χαθεί το άριστο μέτρο σύνθεσης η αγωγή οδηγείται στις δύο ακρότητες, στον άκαμπτο εκπαιδευτικό ετατισμό (κρατισμό) ή παιδευτικό ρομαντισμό, που καταντά παιδευτική αναρχία. Όπως κάθε αρετή η παιδαγωγική αναδύεται από το ύπατο λεπτό σημείο αρμονικής σύνθεσης. Τη χρυσή τομή!
Αυτές οι λίγες σκέψεις αναδύονται ζωντανές στο νου φέρνοντας πάντα στη μνήμη μου τα σεβαστά Πρόσωπα των Δασκάλων μου, ειδικά του Δημοτικού Σχολείου.
Πιο συγκεκριμένα, έχω πάντα ζωντανά μπροστά μου τον Δάσκαλό μου για τέσσερα χρόνια αείμνηστο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΡΡΑ, ο οποίος μάς ενέπνευσε με το παράδειγμά του δρόμους για τη ζωή μας ακολουθώντας και διδάσκοντας παραδειγματικά πιστά το παιδαγωγικό ήθος.
Με την απόλυτη βεβαιότητα ομολογώ ότι, χωρίς τις σοφές παροτρύνσεις του, τουλάχιστον η ταπεινότητά μου, θα είχε ζήσει απερίγραπτα διαφορετικό τρόπο ζωής! Τον ευχαριστώ από της καρδιάς μου τα βάθη. Αιωνία η μνήμη του.
Θαρρώ ότι κανένας μας δε λησμονεί τους Ευεργέτες του! Η αχαριστία συνιστά το κάκιστο αμάρτημα.
(Το συνημμένο απείκασμα της αλησμόνητης μορφής του, δημοσιεύεται, ως ένα ελάχιστο αντίδωρο).
Η τέχνη της ζωής ως αρετή
Το να ζει κανείς, ως Άνθρωπος, είναι ένας ολόκληρος άθλος, που απαιτεί φαντασία ανδρεία και δεινότητα. Η φαντασία και ως ένα βαθμό η ανδρεία είναι δώρα από τη φύση του καθενός. Η δεινότητα, όμως, αποκτάται με ιδρώτα, που σημαίνει ότι υπάρχει μία Τέχνη του ζην. Τέχνη να κυβερνάς τον εαυτό σου μέσα από συμπληγάδες και καταιγίδες, που σίγουρα θα συναντήσεις στο διάβα της ζωής σου. Και η Τέχνη αυτή, όπως κάθε τέχνη, δεν είναι μόνο μάθηση, αλλά είναι προπαντός άσκηση.
Οφείλουμε, λοιπόν, να οργανώσουμε με περίσκεψη και να διοικήσουμε με πειθαρχία τη ζωή μας, ώστε να συνδυάζονται η Αλήθεια με το Κάλλος με σκοπό την πραγμάτωση του Αγαθού.
Τα παραδείγματα ζωής δεν συνιστούν απόλυτα πρότυπα, γιατί κάθε άνθρωπος, ως πρόσωπο έχει μία μοναδική ταυτότητα και μπορεί να ακολουθήσει έναν από τους άπειρους δρόμους που χαράσσονται μπροστά μας. Εννοείται ότι η φυσική κληρονομικότητα, οι κοινωνικές και ιστορικές επιρροές και σε μεγάλο βαθμό ο παράγοντας τύχη συμβάλλουν στη διαδρομή της ζωής που θα ακολουθήσουμε.
Αλλά, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων, ο κύριος ρυθμιστικός παράγοντας της ζωής μας είναι ο ίδιος ο εαυτός μας, τον οποίο κατευθύνουμε με την προσωπική μας ψυχική και πνευματική δύναμη. Στις προσωπικές μας επιλογές τη μεγαλύτερη ευθύνη την έχουμε εμείς.
Οι άλλοι οι παλαιότεροι ή οι σύγχρονοί μας, το μόνον που έχουν ως δυνατότητα είναι να μας προσφέρουν τις εμπειρίες τους, που είναι πολύτιμες, εάν τις αποτιμήσουμε ορθά. Και τούτο, όμως, ως κριτική ικανότητα και αρετή είναι δικό μας πρόταγμα, γιατί απαιτείται ιδιάζουσα προσπάθεια και προσεκτικά βήματα και, οπωσδήποτε, μία εμπειρία προσωπική, ως θεμέλιο.
Στην προσπάθειά μας αυτή μεγάλη βοήθεια μπορεί να μας δώσει το πνευματικό ανθρώπινο καταπίστευμα. Ο μύθος, η παράδοση, τα γραπτά κείμενα κλπ., που φανερώνουν την προσπάθεια, τις επιτυχίες και αποτυχίες του ανθρώπου γενικά.
Πρέπει όμως να ευλογούμε και τα δικά μας λάθη, γιατί ως εμπειρίες χαράσσονται στον εγκέφαλό μας και έτσι μαθαίνουμε από τις δυσκολίες!
Το σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον έχει μορφή μη προβλέψιμη. Είναι χαοτικό! Τα πάντα είναι ανοιχτά. Αυτή είναι, ίσως, η κατάρα, αλλά και η καλή μας τύχη συνάμα! Γιατί μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον με πάμπολλες αμφιβολίες αναδύεται μία διαρκής επιτακτική ανάγκη, ώστε ο ίδιος ο άνθρωπος να βελτιώνεται συνεχώς.
Η ανθρώπινη προσωπικότητα μπορεί να επιβιώσει και να ευτυχήσει, μόνον, όταν αναπτύξει τις ατομικές και κοινωνικές αρετές.
Η ιστορική ανθρώπινη εμπειρία έχει κατασταλάξει ότι η ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και η ηθική και πνευματική ανόρθωση της Ανθρωπότητας είναι εφικτή δια της ειρηνικής και βαθμιαίας ανυψώσεως του ατόμου. Σωστά καλλιεργημένα πρόσωπα συγκροτούν και σωστές Οικογένειες και Κοινωνίες.
Ο Ορθός Λόγος έχει λάβει παγκόσμιο χαρακτήρα σε ό,τι αφορά στα ανθρώπινα θέματα. Δεν τίθεται κανένα όριο στην αναζήτηση της αλήθειας. Καμία γνώμη δεν θεωρείται ως οριστική.
Δεν αναγνωρίζονται πλέον απόλυτες αυθεντίες. Η ανθρωπότητα εξελίσσεται αφ’ εαυτής, χωρίς εξωτερικές μεταφυσικές παρεμβάσεις.
Το θρησκεύεσθαι, που ριζώνει στο βαθύτερο υπόβαθρο, συνιστά ένα βαθύτερο συναίσθημα πίστης στην αξία της Ιερότητας, με την οποία εκφράζεται η ύπατη σχέση του ανθρώπου με το Θείο. Δημιουργεί την πιο στέρεη σύνδεση του ανθρώπου με το άπειρο και την αιωνιότητα, στην οποία οι άνθρωποι στην πλειονότητά τους βρίσκουν τη νοηματοδότηση και την ισορροπία του βίου τους.
Οι, τυχόν, αρνητικές πρακτικές οφείλονται στην κακή και δογματική εφαρμογή τους. Ήτοι στις εκτροπές από τη θεώρηση του Υπέρτατου Όντος, ως κρυστάλλωση της Σοφίας, του Κάλλους και του Αγαθού. Το αγνό θρησκεύεσθαι συμβάλλει στην ειλικρινή αδελφοσύνη που είναι η ύπατη αξία μετουσίωσης του ατόμου σε Πρόσωπο!
Η ολιστική παιδεία αποβλέπει στη σύνθεση της προσωπικότητας του ανθρώπου, ως μία αρμονική ολοκληρωμένη ανθρώπινη μορφή και ενταγμένη επίσης αρμονικά μέσα στο παγκόσμιο σκηνικό, δηλαδή στο ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον.
Σαφέστερη και ωραιότερη αποστολή από αυτή της Παιδείας δεν θα μπορούσε να δοθεί! Μας δίνεται αποστολή συγκρότησης της ανθρώπινης προσωπικότητας μέσα στο πνεύμα της χρυσής αναλογίας (τομής), δηλαδή μέσα στον κανόνα της αρμονίας. Ούτε ασυδοσία, αλλά ούτε και πάκτωση πνευματική, αλλά ο άριστος βαθμός ελευθερίας σε συνδυασμό με την ορθολογική οριοθέτηση.
Η Παιδεία τον άνθρωπο φροντίζει με την καλλιέργεια της Αρετής και δια του ανθρώπου την Κοινωνία. Δεν αγνοεί την επιρροή της Κοινωνίας και του Πολιτισμού πάνω στο άτομο και δεν ενδιαφέρεται αποκλειστικά για άτομα, ως αναχωρητές της ζωής. Η μορφοποίηση ενεργών μελών της Κοινωνίας είναι ο σκοπός της Ολιστικής Παιδείας.