Ομιλία κ. Ναταλίας Ιωαννίδη – Εκδήλωση Αποκατάστασης Οικίας Παύλου Μελά
«Ζητώ κατ’ αρχάς την κατανόησή σας γιατί δεν γνωρίζω καθόλου τα θέματα πρωτοκόλλου και εθιμοτυπίας. Με τρόπο λοιπόν πολύ αντιδεοντολογικό – και ζητώ γι’ αυτό τη συγγνώμη σας – θα απευθύνω τις ευχαριστίες μου σε όλους όσους αναφέρω ονομαστικά στη συνέχεια. Είναι φανερό σε όλους ότι δεν θα είμασταν σήμερα εδώ εάν στην ηγεσία του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας δεν ήταν οι δύο Υπουργοί: ο κ. Νίκος Παναγιωτόπουλος και ο κ. Αλκιβιάδης Στεφανής.
Ιδιαίτερα ο κ. Αλκιβιάδης Στεφανής αυτοδίκαια λογίζεται από εδώ και πέρα μέλος της οικογένειας Μελά, όχι εξ αίματος, αλλά εκ φρονήματος. Εξ’ υψηλού φρονήματος και εκ φλογερού φρονήματος. Το φλογερό φρόνημα του κ. Στεφανή ξεσήκωσε έναν χρόνο τώρα μια πανστρατιά, της οποίας κατάληξη είναι η αποψινή βραδιά.
Το όραμα των δύο Υπουργών το συμμερίστηκε και το προώθησε και η Υπουργός Πολιτισμού, η κ. Λίνα Μενδώνη, που με τα στελέχη του Υπουργείου της βοήθησε και έτσι οι εργασίες ολοκληρώθηκαν κατά τον αρτιότερο τρόπο και στο συντομότερο χρονικό διάστημα.
Φυσικά δεν θα είμασταν εδώ χωρίς τον κ. Άρη Θεοδωρίδη, τον άνθρωπο που όχι μόνο με τη συγκεκριμένη χορηγία αλλά και με την όλη προσφορά στον τόπο του, ανάγεται σε χορηγό με την πιο αγνή, την πρώτη έννοια του όρου.
Δεν θα είμασταν εδώ αν το 2009 ο κ. Αντώνης Σαμαράς, ως Υπουργός Πολιτισμού δεν είχε σημάνει – εκείνος πρώτος – το εγερτήριο από την αδιαφορία και την απάθεια.
Κρατώ πάντα στο αρχείο μου το δελτίο τύπου που είχε εκδώσει στις 30 Μαρτίου του 2009, με το οποίο ζητούσε να συνέλθει το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων για να χαρακτηρίσει «Μνημείο» την Οικία του Παύλου Μελά.
Στο σημείο αυτό χρωστώ μια προσωπική αναφορά στη μνήμη του αγαπητού μου Νίκου Χαρκιολάκη, στελέχους τότε του Υπουργείου Πολιτισμού, στον οποίο ο κ. Υπουργός είχε αναθέσει να μελετήσει το θέμα και να το εισηγηθεί στο Συμβούλιο.
Ο Χαρκιολάκης είχε αγαπήσει από την πρώτη στιγμή αυτό το σπίτι, είχε βάλει τις βάσεις για τη μετέπειτα ολοκληρωμένη μελέτη αποκατάστασής του και αργότερα, με την ιδιότητα του Προέδρου του Συλλόγου Ιδιοκτητών Διατηρητέων Κτηρίων, είχε καταβάλει πολύ συγκινητικές προσπάθειες να εξασφαλίσει τους αναγκαίους πόρους.
Αυτό δεν το είχε καταφέρει, είχε καταφέρει όμως κάτι πολύ σημαντικό. Να στηρίξει το σπίτι και να το προστατεύσει απ’ όλες τις επιθέσεις και τις προσβολές που δεχόταν εκείνη την εποχή. Διότι δυστυχώς, το σπίτι αυτό για πολλά χρόνια και προπαντός τη δεκαετία 2009-2019, δεχόταν πάρα πολλές κακοποιήσεις και βανδαλισμούς. Το χειρότερο ήταν ότι είχε γίνει αντικείμενο καπηλείας εκ μέρους μιας ομάδας καιροσκόπων, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν για πολλά χρόνια την αδυναμία του σπιτιού και τη δεινή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει, για να αποκτήσουν οι ίδιοι κύρος και προβολή.
Αυτό ήταν η αιτία ώστε στο συμβόλαιο δωρεάς που υπογράψαμε με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, να ληφθεί μια πολύ σωστή απόφαση – νομίζω – να περιληφθεί ένας όρος, με τον οποίον αποκλείεται η όποια συνεργασία και συμμετοχή οποιουδήποτε σωματείου, οποιουδήποτε συλλόγου, οποιασδήποτε Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης και οποιουδήποτε οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης. Ήταν δυστυχώς ο μόνος τρόπος να σωθεί το σπίτι αυτό, το πολύπαθο, από τους σωτήρες του.
Εντέλει σώθηκε το σπίτι, γιατί θεωρώ ότι πέρασε έναν κατακλυσμό επιθέσεων, γιατί στον νου και στην ψυχή μου είναι μια κιβωτός.
Μια κιβωτός της στεριάς. Είναι σοφά δομημένη ώστε να μπορεί να υπομένει τις θεομηνίες και τις συμφορές και να μην καταρρέει. Απλώνεται, εκτείνεται περισσότερο σε πλάτος παρά σε ύψος και πατάει πολύ γερά στη γη, από την οποία αντλεί δύναμη όπως ο μυθικός Ανταίος.
Οι πραγματογνώμονες του Υπουργείου Πολιτισμού διαπίστωσαν ότι τα χοντρά δοκάρια – που από την κατασκευή του στηρίζουν αυτό το σπίτι στη γη – είναι ακόμα και σήμερα, μετά από 130 χρόνια, σε καλή κατάσταση.
Σώθηκε, λοιπόν, η κιβωτός αυτή και μπόρεσε να φέρει σε πέρας την αποστολή της, η οποία φυσικά ήταν να σώσει το περιεχόμενό της. Και το περιεχόμενο αυτής της κιβωτού ήταν πολύτιμο, αλλά άυλο. Ήταν μνήμες, μαρτυρίες και αποτυπώματα, όχι μόνο των δύο κεντρικών προσώπων, του Παύλου και της Ναταλίας, αλλά και του περιβάλλοντός τους. Και των γενεών των προηγούμενων, όχι βέβαια των απώτερων προγόνων. Δεν υπήρχαν μαρτυρίες περί του Παύλου Μελά που έπεσε στο Μεσολόγγι το 1821.
Δεν υπήρχαν μαρτυρίες κάποιου Δραγώμα που θεωρείται η ρίζα της οικογένειας Δραγούμη. Υπήρχαν όμως μαρτυρίες των γενεών που τους γαλούχησαν και τους εξέθρεψαν. Των παππούδων, των γιαγιάδων, των γονιών τους και των αδελφών τους που τους συντρόφεψαν στη ζωή και που μοιράστηκαν μαζί τους τα οράματα και τις ελπίδες τους. Και φέρνω δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Την ευφρόσυνη Γεωργαντά, γιαγιά της Ναταλίας Δραγούμη, σύζυγο του Νικολάου Δραγούμη, η οποία διηγούταν στη δισέγγονή της – στη μητέρα μου δηλαδή – ό,τι νέα είχε ακούσει στο Ναύπλιο, τους πυροβολισμούς που σκότωσαν τον Καποδίστρια. Η ίδια Ευφροσύνη Γεωργαντά έζησε κατόπιν σε αυτό το σπίτι και έχει αφήσει βαθύ αποτύπωμα. Υπάρχουν φωτογραφίες της ως σεβάσμιας προγιαγιάς να περιτριγυρίζεται από τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά της.
Το δεύτερο παράδειγμα που θέλω να αναφέρω είναι ο Βασίλειος Μελάς, ο νεότερος αδελφός του Παύλου, ο οποίος – καθότι νεότερος – αξιώθηκε και να πολεμήσει στον πόλεμο του 1897, στον οποίο έλαβε μέρος ως εθελοντής σε ηλικία 18 ετών, αλλά αξιώθηκε να διατρέξει, να διασχίσει τον μισό 20ο αιώνα.
Υπάρχει φωτογραφία του με στολή Αντιστρατήγου στο Αργυρόκαστρο την εποχή του ελληνοϊταλικού πολέμου, 1940-1941. Στο σπίτι αυτό ο επισκέπτης μπορεί να βρει τις φωτογραφίες και σύντομα βιογραφικά 40 περίπου προσώπων που ήταν οι στενοί συγγενείς του Παύλου και της Ναταλίας. Βλέπετε και οι δύο οικογένειες ήταν πολυμελείς. Ήταν όλοι χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι της αστικής τάξης του 19ου αιώνα, αυτού του ρομαντικού 19ου αιώνα, με τα υψηλά οράματα, τα υψηλά ιδανικά της Μεγάλης Ιδέας, της φιλοπατρίας, της αυτοθυσίας, της προσφοράς.
Είναι γνωστό ότι ο Παύλος, σε ηλικία 8 ετών, ανακάλυψε στα υπόγεια του πατρικού του σπιτιού τα όπλα που προόριζε ο πατέρας του για την απελευθέρωση της Κρήτης και της Μακεδονίας. Είναι επίσης γνωστό ότι με αφορμή αυτή την ανακάλυψη, ο πατέρας του τον μύησε στην ιδέα της Εθνικής Εταιρείας, στην οποία αργότερα εντάχθηκε και ο ίδιος.
Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ότι 3 χρόνια αργότερα, όταν ήταν 11 ετών, ο Παύλος μυήθηκε σε μια άλλη πτυχή, σε μια άλλη έκφραση της φιλοπατρίας της οικογένειάς του. Το 1881, ο θείος του, ο Βασίλειος Μελάς, μεγάλος οραματιστής, πρωτοπόρος του 19ου αιώνα και ο πατέρας του Μιχαήλ, τα δύο από τα έξι παιδιά του Γεωργίου Μελά, οργάνωσαν στην Αθήνα την πρώτη μεγάλη καλλιτεχνική έκθεση με έργα ζωγραφικής και γλυπτικής των πιο γνωστών καλλιτεχνών της εποχής.
Με όλα αυτά που κουβαλάει αυτό το σπίτι, με όλα όσα εκπέμπει, προσφέρει μια προσέγγιση της προσωπικότητας και της δράσης του Παύλου Μελά, όχι αποκλειστικά συνδεδεμένης με τον Μακεδονικό Αγώνα, αλλά ενταγμένης σ’ ένα πλαίσιο ευρύτερο που είναι και οικογενειακό και κοινωνικό και ιστορικό και πολιτιστικό μιας ολόκληρης εποχής.
Θέλω να τελειώσω με μια διευκρίνιση. Ο χώρος που βρισκόμαστε είναι Εθνικός, δεν είναι στρατιωτικός. Είναι Εθνικός, είναι Μορφωτικός και είναι και Πολιτιστικός.
Σας ευχαριστώ πολύ».