/Κρυμμένες αλήθειες: Για την κατεδάφιση του Έντεχνου Λαϊκού Τραγουδιού και του Λαϊκού Πολιτισμού μας (Μέρος Α’)

Κρυμμένες αλήθειες: Για την κατεδάφιση του Έντεχνου Λαϊκού Τραγουδιού και του Λαϊκού Πολιτισμού μας (Μέρος Α’)

Γράφει η Αναστασία Βούλγαρη

Με αφορμή την αναδημοσίευση ενός πολύ ωραίου κειμένου του Ροζέ Γκαρωντύ για τον Μίκη Θεοδωράκη, αναφέρω μερικές κρυμμένες αλήθειες. 

Το άρθρο είχε πρωτοδημοσιευτεί τον Φλεβάρη του 1976, όπως αναφέρει η λεζάντα της φωτογραφίας (Ροζέ Γκαρωντύ: Η ενότητα του εκπολιτισμού και της επανάστασης | in.gr

Κρυμμένες αλήθειες 

  • Την άνοιξη του 1976, ο Θεοδωράκης ιδρύει με τη σύμφωνη γνώμη της Αριστεράς το Κίνημα Πολιτισμού και Ειρήνης και περιοδεύει στη Μακεδονία με συναυλίες. Σχεδόν έναν χρόνο μετά, το κίνημα θα διαλυθεί, όχι με ευθύνη του Μίκη. Παράλληλα, αρχίζουν οι προβοκατόρικες ενέργειες με στόχο την κατεδάφιση της σχέσης Μίκη-νεολαίας. Η νεολαία λάτρευε τον Μίκη. 
  • Απώτερος στόχος- σχέδιο: Η κατεδάφιση του Έντεχνου Λαϊκού Τραγουδιού (ΕΛΤ) και του ελληνικού πολιτισμού, η εγκατάσταση του star system, των ξένων υποπροϊόντων και του λαϊκιστικού τραγουδιού. 
  • Εκτελεστές του σχεδίου- το πλέγμα: Δυνάμεις της Αγοράς (κυρίως οι δισκογραφικές, αλλά και οι ξένες που αγόρασαν τις ελληνικές δισκογραφικές), μέλη του πολιτικού συστήματος, εγκάθετοι σε κόμματα της Αριστεράς, μέλη της ελίτ διανόησης και του, εθνομηδενισμού. Η εγχώρια ελίτ.  Βεβαίως, ο στόχος δεν είχε μόνο οικονομικά κριτήρια, αλλά και πολιτικά. Ο λαός έπρεπε να αποκοπεί από τις ρίζες του, να μείνει χωρίς τους χυμούς του πολιτισμού του και τον λυρισμό της γλώσσας του κι έτσι να χάσει τη δύναμή του. Όπερ και εγένετο. 
  • Μέσα στο πλέγμα των αντιπάλων του ΕΛΤ βρίσκεται το περιοδικό Ντέφι, κάποιοι ροκάδες, κάποιοι τραγουδιστές και τραγουδίστριες κ.ά.  
  • Υποστηρικτές του Έντεχνου Λαϊκού Τραγουδιού και του λαϊκού πολιτισμού: Οι συνθέτες του (Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Λεοντής, Μαρκόπουλος, Λοΐζος, Ξαρχάκος, Ανδριόπουλος, Μαυρουδής, δηλαδή τα παιδιά του Μίκη και του Μάνου, πλην του Θάνου Μικρούτσικου. Ο καλός τραγουδοποιός είχε θέσει εαυτόν εκτός του ΕΛΤ και του λαϊκού πολιτισμού μέσα από το βιβλίο που είχε γράψει μαζί με τον Γιάννη Μηλιό με τίτλο  Στην υπηρεσία του έθνους. Για την ιδεολογική λειτουργία του ελληνικού τραγουδιού, επανεκδόθηκε το 2018) ακόμη ο Μίμης Πλέσσας και ο Διονύσης Σαββόπουλος κ.ά, βλ. στη συνέχεια. Βεβαίως και οι ποιητές μας με επικεφαλής τον Γιάννη Ρίτσο και τον Δημήτρη Χριστοδούλου. 
  • Άλλοι υποστηρικτές: Αναφέρω ενδεικτικά. Κώστας Γεωργουσόπουλος, εφημερίδα Ριζοσπάστης, το ΚΚΕ μέσα από τις θέσεις των συνεδρίου του εκείνης της περιόδου έως και τη δεκαετία του 1980, θέσεις τις οποίες δεν αποποιήθηκε ποτέ. Ακόμη άνθρωποι του θεάτρου όπως ο Κουν, ο Σπύρος Ευαγγελάτος, η Άννα Συνοδινού, ο Κώστας Καζάκος, η Τζένη Καρέζη και πολλοί ακόμη καλλιτέχνες από όλες τις μορφές τέχνης, αλλά και κάποιοι πανεπιστημιακοί.
  • Ο λαός; Αυτό αποτελεί θέμα ξεχωριστού κειμένου…

Η προβοκάτσια

Τον Σεπτέμβριο του 1976, λίγο πριν τη συναυλία του Άξιον Εστί στη Θεσσαλονίκη με μαέστρο τον Σταύρο Ξαρχάκο, στήνεται η βασική προβοκάτσια εναντίον της ΚΝΕ και του Θεοδωράκη. Έξω από το Καυτατζόγλειο έχει αναρτηθεί ένα πανό που γράφει: «Θάνατος στον Θεοδωράκη-ΚΝΕ». Ο Μίκης δεν πίστεψε ποτέ ότι το είχε γράψει η ΚΝΕ και μέχρι που έφυγε από τη ζωή επαναλάμβανε πως ήταν προβοκάτσια. Η ΚΝΕ δεν απάντησε στην προβοκάτσια, λόγω της πάγιας τακτικής της να μην απαντά σε προβοκάτσιες.

Το ψευδές δημοσίευμα

Η εφημερίδα Αυγή, τότε, ζήτησε δηλώσεις από τον Μίκη. Ο Μίκης δήλωσε «Το αριστερό κίνημα έχει μαζί του μερικούς αξιόλογους πνευματικούς ανθρώπους όπως τον Βάρναλη, τον Ρίτσο, τον Αναγνωστάκη, τον Θεοδωράκη και άλλους. Είμαστε κατά κάποιον τρόπο οι “μάνες” του κινήματος και δεν πρέπει οι ηγεσίες και από τις δυο μεριές* να ποτίζουν τις νεολαίες τους με δηλητήριο εναντίον μας. Αυτή είναι τακτική γενιτσαρισμού που πρέπει να σταματήσει». Η Αυγή την επόμενη μέρα κυκλοφόρησε με τίτλο: Θεοδωράκης: «Οι κνίτες είναι γενίτσαροι». Μια σχέση λατρείας διερράγη για πάντα. Η κομμουνιστική νεολαία πίστεψε την Αυγή και γύρισε περιφρονητικά την πλάτη της στον μεγάλο αγωνιστή και συνθέτη. Όταν το ΚΚΕ ανακάλυψε τον εγκάθετο που ήταν πίσω από όλα αυτά, ήταν πια αργά. (Ο Μίκης αναφέρει λεπτομερώς και με ονοματεπώνυμα όλη την ιστορία στο κείμενό του «Σε μια άγνωστη φωνή στο φεστιβάλ της ΚΝΕ», 18.10. 2017- Μίκης Θεοδωράκης (mikistheodorakis.gr)).  

Μίκης και Μάνος

Ο Μίκης και ο Μάνος αποφασίζουν να ενεργήσουν δυναμικά. Ιδρύουν την «Κίνηση για την υπεράσπιση του ελληνικού τραγουδιού» που εξελίχθηκε στην Ένωση Δημιουργών Ελληνικού Τραγουδιού (ΕΔΕΤ-1984). Την ιδρυτική ανακοίνωση της Κίνησης υπογράφουν: ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Θεοδωράκης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Νίκος Γκάτσος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Μίμης Πλέσσας, ο Κώστας Βίρβος, ο Δημήτρης Χριστοδούλου, ο Μπάμπης Μπακάλης, ο Θάνος Σοφός, ο Γιώργος Κατσαρός, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Νίκος Λαβράνος, ο Σπύρος Παπαβασιλείου, ο Τάκης Μουσαφίρης, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Δήμος Μούτσης, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Δημήτρης Ιατρόπουλος, ο Βαγγέλης Γερμανός, ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο Δημήτρης Λάγιος, ο Μιχάλης Μπουρμπούλης, ο Σταμάτης Κραουνάκης, ο Στέλιος Φωτιάδης, ο Μιχάλης Γρηγορίου, η Λένα Πλάτωνος, ο Γιώργος Θεοδωράκης, ο Γιώργος Μακρής, ο Νίκος Πορτοκάλογλου, ο Γιάννης Γιοκαρίνης, ο Δομένικος Βαμβακάρης. 

Η ΕΔΤ διαλύθηκε κάτω από την πίεση του συστήματος και τους τόνους λάσπης που πέταξαν στο πρόσωπο του Μάνου και του Μίκη, οι οποίοι στο τέλος έμειναν μόνοι. (Αναστασία Βούλγαρη, «Το έντεχνο λαϊκό τραγούδι από τη χούντα έως σήμερα» στο Μίκης Θεοδωράκης Ταξίδι στον ωκεανό της Μουσικής και της Ιστορίας, Ιανός 2021. Πρόλογος Μίκης Θεοδωράκης). 

Δεκαετία 1980

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, το ΕΛΤ κυνηγήθηκε ανελέητα τόσο από το πλέγμα της Αγοράς όσο και από το ίδιο το πολιτικό σύστημα. 

Αναφέρω ενδεικτικά ένα απόσπασμα από το περιοδικό Ντέφι, προκειμένου να καταλάβει ο αναγνώστης την επιχειρηματολογία. 

Γράφει ο αρχισυντάκτης του περιοδικού το 1982 και μάλιστα στο τεύχος Νο 1: «Ουσιαστικά ο Θεοδωράκης έχει “τελειώσει” εδώ και δεκαπέντε χρόνια. […] η πολιτικοποίηση, η ηρωποίηση, το βουλευτιλίκι κ.λπ. αποτελούν την καλλιτεχνική του βάση».

Σε άλλο δημοσίευμα (το 1983), όταν ανακοινώνεται ότι πρόκειται να κυκλοφορήσει ο δίσκος Πικροσάββατα με ερμηνευτή τον Δημήτρη Μητροπάνο σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου. 

«Δημήτρη, κάνε κάτι: Ο μουσουργός και μέγας Βράχος, που συντηρείται από το καλλιτεχνικό παρελθόν του και το κομματικό παρόν του, μπας και σκέφτεται να “ξανακάνει” κι αυτός “λαϊκά” τραγούδια, για να σπάσει την γκίνια που τον δέρνει δισκογραφικά εδώ και σχεδόν 10 χρόνια, που κάνει την μια–καλλιτεχνικά και εμπορικά– αποτυχία μετά την άλλη; Λέτε να ξαναστραφεί ο Μίκης σε κανένα τραγουδιστή της “λαϊκούρας” για να μη χάσει– οριστικά πια– το τρένο;».  Και συνεχίζει: «Σήμερα είναι επίτευγμα να τραγουδάει κανείς Θεοδωράκη; Και ποιος σώζει ποιον; Ο Θεοδωράκης τον Μητροπάνο ή ο Μητροπάνος τον Θεοδωράκη; Οι δάφνες του παρελθόντος είναι χρήσιμες για τη γενική αξιολόγηση του συνθέτη κι όχι σαν άλλοθι στην σημερινή μετριότητα της προσφοράς του». (Βούλγαρη, στο ίδιο)

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος απάντησε με επιστολή στο περιοδικό. Τέλος Α’ μέρους

*Εκείνη την περίοδο οι σχέσεις μεταξύ ΚΚΕ και ΚΚΕ- Εσωτερικού ήταν πολύ τεταμένες λόγω της διάσπασης του 1968. Η ένταση είχε μεταφερθεί και στις νεολαίες των κομμάτων, την ΚΝΕ και τον Ρήγα Φεραίο.