Γράφει ο Πέτρος Χατζησωτηρίου, φαρμακοποιός – κριτικός λογοτεχνίας

Πρόκειται για ένα εντελώς απρόοπτο βιβλίο απ’ όλες τις απόψεις. Πρώτα απ’ όλα το είδος στο οποίο κατατάσσεται. Είναι κατ’ ουσίαν ένα δοκίμιο αλλά με στοιχεία μυθιστοριογραφίας και εις επίρρωσιν αυτού η ΑΓΡΑ δεν το κατέταξε πουθενά με την αντίστοιχη περιγραφή στο εξώφυλλο.

Ένας επιστήμονας έχει ένα φρικτό ατύχημα σε ένα εργαστήριο όπου διενεργούνται χημικές αντιδράσεις που του «καίει» το πρόσωπο σε βαθμό απόλυτης παραμόρφωσης. Πλέον χάνει το πρόσωπό του πέραν του σημείου αναγνωρίσεως κι αποφασίζει να κυκλοφορεί τυλιγμένος με γάζες για να προφυλάσσει όσους τον αντικρύζουν από το αποκρουστικό θέαμα. Τον έχουν απορρίψει όλοι ακόμα κι η γυναίκα του όταν με πολύ σκληρό κι αδυσώπητο τρόπο αποκρούει το ερωτικό του άγγιγμα και παύει στο εξής να του μιλάει. Σιωπή. Απέραντη σιωπή. Κι η σιωπή θα παίξει σημαίνοντα ρόλο στο υπόλοιπο του βιβλίου. Ο αφηγητής-πρωταγωνιστής καταλαμβάνεται από απόγνωση και φεύγει από το σπίτι με το πρόσχημα ενός επαγγελματικού ταξιδιού και νοικιάζει ένα δωμάτιο σε ένα φτηνό πανδοχείο. Εκεί συλλαμβάνει και βάζει σε εφαρμογή το σχέδιο να φτιάξει μια μάσκα που να μπορεί να εφαρμόζει κατά δυνατόν τέλεια στο εναπομείναν πρόσωπό του και να μοιάζει φυσικά στην όψη κάποιου άλλου ανθρώπου. Εκεί θα γράψει και τα τρία ευμεγέθη σημειωματάρια που θα δώσει να διαβάσει η σύζυγός του αποκαλύπτοντας τις μύχιες σκέψεις του, τους προβληματισμούς του καθώς και διάφορα περιστατικά που έλαβαν χώρα ενόσω έλλειπε από το σπίτι του.

Αν και η πρωτότυπη ιδέα του βιβλίου και η πλοκή που σκαρφίστηκε ο συγγραφέας του έδιναν τη δυνατότητα να γράψει ένα μυθιστόρημα με αγωνία, ανατροπές και άγνωστο τέλος μέχρι την τελευταία σελίδα, εν τούτοις επιλέγει να παραδώσει μια ελεγεία για την διαμόρφωση της ταυτότητας του ατόμου, τις κοινωνικές αναφορές της, την επίδραση πάνω στον ψυχισμό του ατόμου κι όλα αυτά πάνω στο έδαφος ενός υπαρξιστικού διαλογισμού.

Με αφορμή λοιπόν το πρόσωπο, την εικόνα δηλαδή του υποκειμένου προς τους άλλους ο Κόμπο στοχάζεται πάνω στην ταυτότητα της προσωπικότητας, πως αυτή δημιουργείται και ποιες είναι οι συνέπειες μιας βίαιης κι αδόκητης αλλοτρίωσής της.  Αφήνει τον αναγνώστη του να συνάγει τα συμπεράσματα μόνος του και πάντως δεν αφήνει να του διαφύγει η ευκαιρία να εξετάσει εξαντλητικά κάθε περίπτωση που αφορμά από την απώλεια ή την αλλοίωση του προσώπου. Ως παράδειγμα θα αναφέρουμε την περίπτωση να υπήρχαν εργοστάσια μαζικής παραγωγής μασκών κι ο καθένας να μπορούσε ένα προμηθευτεί μία ή σε άλλη περίπτωση μερικές διαφορετικές. Τότε, οι φωτογραφίες της ταυτότητας που διατηρεί η Αστυνομία αυτομάτως θα έχαναν κάθε αξία ή χρησιμότητα. Οι γάμοι θα λύνονταν αυτόματα χωρίς συνέπειες αφότου διαπίστωνες ότι άλλο πρόσωπο παντρεύτηκες και με άλλο βρέθηκες να συζείς. Στις συνεντεύξεις πρόσληψης θα έπρεπε να επιβάλλεται η δοκιμασία ελέγχου (πχ με τσιμπήματα στο πρόσωπο) για να διαπιστωθεί ότι προσλαμβάνεται το συγκεκριμένο πρόσωπο κι όχι μια μάσκα κοκ.

Στα πλαίσια τα διερεύνησης των συνεπειών «χρήσης» ενός διαφορετικού προσώπου ο συγγραφέας βάζει τον πρωταγωνιστή του να επιχειρήσει να αποπλανήσει τη νόμιμη σύζυγό του φορώντας τη μάσκα, κατ’ ουσίαν παριστάνοντας έναν άλλον άνθρωπο. Φυσικά δεν πρόκειται ν΄ αποκαλύψουμε τι τύχη είχε αυτή η απόπειρα αλλά και τι προεκτάσεις έδωσε στους στοχασμούς του ο συγγραφέας με αφορμή αυτό το γεγονός αποδεικνύοντας για άλλη μία φορά ότι δεν καταπιάστηκε να πει απλά άλλη μια ευφάνταστη ιστορία και μόνο.

Ωστόσο, πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι ο συγγραφέας απαιτεί από τον αναγνώστη του να συντονίσει το βήμα του μαζί του για να παρακολουθεί τον ειρμό των σκέψεών του και να οδηγείται στα συμπεράσματα που λέγαμε. Αυτό κάποιοι αναγνώστες ενδέχεται να το βρουν δύσκολο αλλά εάν το κατορθώσουν θα ανταμειφτούν με την προσπέλαση θεμάτων που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία ή τη δυνατότητα να διεξέλθουν.

Το τέλος του βιβλίου είναι όπως ήδη είπαμε ανοιχτό και με πολλές εκδοχές να «αιωρούνται».

Πρόκειται για άλλο ένα τέχνασμα του συγγραφέα για να δώσει στον αναγνώστη του τη δυνατότητα να αναστοχαστεί πάνω στις συνέπειες του κάθε σεναρίου με τον τρόπο που ήδη του έδειξε προτάσσοντας, ή πιο σωστά υπαινισσόμενος,  ένα από αυτά.

«Το Πρόσωπο Του Άλλου», που μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο το 1967, πρόκειται για επίδειξη υψηλής λογοτεχνικής δεξιότητας από τον  Αμπέ Κόμπο, τον μεγαλύτερο και σημαντικότερο Ιάπωνα συγγραφέα του 20ου αιώνα. Δεν μπορεί να λείπει από τη βιβλιοθήκη κάθε εμβριθούς βιβλιόφιλου.

5,0/5,0