Ο σκηνοθέτης Χρήστος Αρφάνης απαντά στις ερωτήσεις που του θέτει ο Κωνσταντίνος Μανίκας, και μας μιλά για το έργο του, τα σχέδια του, τον νέο ελληνικό κινηματογράφο, την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης και πολλά άλλα.

1. Σε τρεις ταινίες σας ασχολείστε με κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα; Οφείλει ο κινηματογραφιστής να παίρνει θέση και να προωθεί την ευαισθητοποίηση του κοινού; 

Πιστεύω ότι η ερώτηση αναφέρεται στις ταινίες “Το Χαμόγελο του Πόνου”, “Purgatory” και “Αδέσποτα Όνειρα”. Στην πρώτη, “Το Χαμόγελο του Πόνου”, ακολουθούμε την ιστορία μιας γυναίκας της οποίας η σεξουαλική ελευθερία παραβιάζεται. Το “Purgatory”, σε σενάριο του Χάρη Λιαντζίρη, είναι η πρώτη ελληνική ταινία τρόμου που ασχολείται με το επίκαιρο θέμα των γυναικοκτονιών, ένα ζήτημα που απασχολεί και διχάζει την κοινή γνώμη. Τέλος, το “Αδέσποτα Όνειρα” παρουσιάζει μια ιστορία επανένταξης του ανθρώπου στην κοινωνία και παράλληλα την αγάπη για τα ζώα.

Θεωρώ όμως ότι αξίζει ακόμα να αναφερθώ και σε θεατρικά μου, τα οποία θέλω να μεταφέρω σε κινηματογραφικές ταινίες και αποτελούν ιστορίες που καταπιάνονται επίσης από κοινωνικά θέματα.

● Το “Στροβιλίζοντας την ζωή”, που έχω γράψει με την Μαρία Αγραπίδου και παρουσιάζει τα προβλήματα των αναπήρων ατόμων, μέσα από την ιστορία δύο ανθρώπων: μιας κοπέλας η οποία μετά από ένα ατύχημα που της στέρησε την όραση πιστεύει ότι δεν θα χορέψει ποτέ ξανά, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την φιλοσοφία του φίλου της, ο οποίος αν και γεννημένος στην ίδια κατάσταση, είναι αισιόδοξος και ονειρεύεται να χορέψουν μια μέρα μαζί. Η θέληση τους για ζωή αποδεικνύει ότι με γνώμονα την αγάπη, όλα είναι δυνατά.

● Το θεατρικό “Χριστουγεννιάτικη Μεταμόρφωση” που παρουσιάστηκε στην Αγκαλιά Αγάπης 3 στις 7 Δεκεμβρίου 2024 και αποτελεί μια διασκευή και έμπνευση από το “A Christmas Carol. In Prose. Being a Ghost Story of Christmas” του Charles Dickens. Στην ιστορία μας, ο Νικόλας, ένας πλούσιος επιχειρηματίας, ζει απομονωμένος από την κοινωνία, έχοντας απορρίψει κάθε μορφή αλληλεγγύης και κατανόησης. Η αναπηρία του τον έχει κάνει σκληρό και αποστασιοποιημένο, πιστεύοντας ότι η ζωή του δεν έχει νόημα πέρα από τα χρήματα και την εξουσία. Την παραμονή των Χριστουγέννων, ο Νικόλας δέχεται την επίσκεψη τριών φαντασμάτων, καθένα από τα οποία έχει τη δική του αναπηρία. Μέσα από αυτές τις επισκέψεις, ο Νικόλας ανακαλύπτει μια νέα προοπτική στη ζωή του και αποφασίζει να αγκαλιάσει την κοινότητα των ατόμων με αναπηρία, να προσφέρει βοήθεια και να προωθήσει την ενσωμάτωση και την αποδοχή.)

Στα δύο έργα έχουμε προσθήκη αφήγησης, η οποία όμως αποτελεί ραχοκοκαλιά του έργου, καθώς δεν είναι μια απλή περιγραφή κινήσεων, αλλά αποτελεί κομμάτι της αφήγησης. Είναι τεράστια χαρά και τιμή ότι στην “Χριστουγεννιάτικη Μεταμόρφωση” έχουμε αφήγηση από τον Γρηγόρη Βαλτινό, και συμμετοχή από ανάπηρους ηθοποιούς και στα δύο έργα. Μπορεί η επιλογή των ηθοποιών να έγινε βάσει του ταλέντου, αλλά είναι επιθυμία τόσο δικιά μου, όσο και της Μαρίας Αγραπίδου οι ρόλοι των αναπήρων ατόμων, να ερμηνεύονται από ανάπηρα άτομα. Όπως προείπα, είναι μια επιθυμία μου κάποια στιγμή να μεταφέρω αυτά τα δύο Θεατρικά στην οθόνη.

Ο κινηματογραφιστής, για εμένα τουλάχιστον, έχει την ευθύνη να χρησιμοποιεί την τέχνη του όχι για να προβάλλει τις δικές του ιδιαιτερότητες ή διαφορετικότητα, αλλά για να ανακαλύπτει και να ερμηνεύει τον κόσμο γύρω μας. Οι ταινίες μπορούν να δώσουν φωνή σε ανθρώπους και να εστιάσουν φωτίζοντας καταστάσεις του κόσμου μας, λειτουργώντας ως φόρος τιμής στις διαφορετικές εμπειρίες και ιστορίες που συνθέτουν την κοινωνία μας.

2. Μπορεί η τέχνη να αφυπνίσει συνειδήσεις και πώς μπορεί να λειτουργήσει ακόμη και εκπαιδευτικά; 

Η τέχνη έχει τη δύναμη να αφυπνίζει συνειδήσεις και να μας προσφέρει νέες οπτικές γωνίες. Μέσα από τη μυθοπλασία, η τέχνη λειτουργεί ως καθρέφτης του κόσμου αλλά και ως μεγεθυντικός φακός, βοηθώντας μας να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Επιπλέον, μπορεί να λειτουργήσει εκπαιδευτικά, διευρύνοντας τους ορίζοντές μας και προσφέροντας βαθύτερη κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων.

Ο κινηματογράφος ειδικότερα αλλά και η τέχνη, είναι ένα ισχυρό εργαλείο επικοινωνίας που μπορεί να αγγίξει τις καρδιές και τα μυαλά των ανθρώπων σε βαθύτερο επίπεδο. Για παράδειγμα, με την ταινία “Ταξίδι για πέντε με υγιή χαμόγελα” σε σενάριο που γράψαμε με την Dr. Μαρία Αγραπίδου, η οποία να πω σε αυτό το σημείο ότι είναι DDS (Dr. Medic stomatologue), χειρουργός Οδοντίατρος και Αντιπρόεδρος Υγείας στις Γυναίκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης EUW αλλά και Πρόεδρος Επιτροπής Επιστημονικού Περιοδικού Οδοντιατρικού Συλλόγου Πειραιώς και μέλος ΔΣ και είχαμε και την συμμετοχή του Σταύρου Νικολαΐδη στο ρόλο του οδοντιάτρου, προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε μια ταινία που να διασκεδάζει, αλλά ταυτόχρονα να αφυπνίσει τις συνειδήσεις των θεατών, ιδιαίτερα των νεότερων γενεών, ανεξάρτητα που όμως την ταινία μπορούν να παρακολουθήσουν άτομα όλων των ηλικιών, για τη σημασία της αγωγής και της πρόληψης της στοματικής υγείας. Ήταν μια προσπάθεια να δείξουμε πώς οι καθημερινές επιλογές μας μπορούν να επηρεάσουν την υγεία μας μακροπρόθεσμα. Η ταινία πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα και επιχορήγηση της Ελληνικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας. Ήταν πολύτιμη η στήριξη του προέδρου της Ε.Ο.Ο. Αθανάσιου Δεβλιώτη και των μελών του Δ.Σ., τους οποίους ευχαριστούμε θερμά.

3. Υπάρχουν σκηνοθετικά πρότυπα που σας έχουν επηρεάσει στην προσέγγισή σας; 

Δεν μπορώ να πω ότι υπάρχουν σκηνοθετικά πρότυπα που με έχουν επηρεάσει άμεσα. Πιστεύω στη μοναδικότητα της καλλιτεχνικής προσέγγισης του κάθε δημιουργού. Η ταινία “Ρέκβιεμ για ένα όνειρο” του Ντάρεν Αρονόφσκι είναι η αγαπημένη μου και με έχει επηρεάσει βαθιά στη σχέση μου με την τέχνη και τη ζωή. Η προσέγγιση μου είναι να χρησιμοποιώ την τέχνη ως μέσο εξερεύνησης και ερμηνείας του κόσμου και παρουσίασης αληθινών και ολοκληρωμένων χαρακτήρων.

4. Ποιο είναι το πιο μεγάλο καλλιτεχνικό σας όνειρο; 

Θέλω να δημιουργώ όσο μπορώ ταινίες που προσπαθούν, έστω το ελάχιστο, να ερμηνεύσουν και να παρουσιάσουν την ποικιλομορφία του ψηφιδωτού που αποτελεί τον κόσμο γύρω και μέσα μας.

5. Πόσο δύσκολο είναι στη σημερινή εποχή να δοθούν σε έναν καλλιτέχνη, οι ανάλογες εικαιρίες ανάδειξης; 

Ανεξάρτητα την όποια εποχή, με κάθε εποχή να έχει πάντα τις δυσκολίες της, πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να συνεχίσουν να εξερευνούν και να αναδεικνύουν τη διαφορετικότητα. Η στήριξη από φορείς και κοινότητες είναι καθοριστική, καθώς ενισχύει την ποικιλία των έργων που παράγονται. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και η ανάπτυξη του διαδικτύου και η δημιουργία πλατφορμών όπως το YouTube και το TikTok μπορεί να αποτελέσουν ένα μέσο προβολής και έκθεσης για αναπτυσσόμενους καλλιτέχνες, ώστε να κάνουν τα πρώτα τους βήματα και να προβάλλουν τις εργασίες τους εντός και εκτός συνόρων, σε ένα παγκόσμιο κοινό

6.Υπάρχει η ανάλογη στήριξη από κρατικούς ή ιδιωτικούς φορείς; 

Υπάρχουν προσπάθειες στήριξης, αλλά πάντα υπάρχει περιθώριο για βελτίωση. Η τέχνη είναι ένας σημαντικός πυλώνας της κοινωνίας μας και η ενίσχυσή της πρέπει να μην παραβλέπεται ή υποβαθμίζεται. Δεν πρέπει να αδιαφορούμε για αυτή, ούτε να την θεωρούμε χόμπι, αλλά ένα επάγγελμα. Όποιος αποφασίσει να ασχοληθεί με την τέχνη και τον κινηματογράφο, παρά την όποια κρατική ή ιδιωτική στήριξη, πρέπει να βασιστεί όμως κυρίως και πρωταρχικά σε ατομικό κεφάλαιο.

7. Πώς κρίνετε την πορεία του κινηματογραφικού χώρου στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια; 

Υπάρχει μια αναγέννηση στον ελληνικό κινηματογράφο. Νέοι δημιουργοί αναδεικνύονται και οι ελληνικές ταινίες ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο, κερδίζοντας αναγνώριση. Θα πρέπει όμως όλοι να θυμόμαστε ότι η τέχνη του κινηματογράφου βασίζεται κυρίως στη δημιουργία ταινιών και όχι μόνο στην εκπαίδευση για το πώς κάποιος μπορεί να φτιάξει μια ταινία.

Είναι πάρα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο, φανερά ή κρυφά, η προώθηση σεμιναρίων, εργαστηρίων από ανθρώπους που “νοιάζονται για τα κρυμμένα ταλέντα να βγουν στην επιφάνεια”. Πολλά μάλιστα με τεράστιο κόστος και χρόνο παρακολούθησης, τα οποία σαφώς διδάσκουν και παράγουν έργο, αλλά υπάρχουν και οι περιπτώσεις που είναι εκμετάλλευση της ανάγκης του ανθρώπου για ψυχοθεραπεία μέσω της δημιουργίας. Κατά πόσο όλα αυτά έχουν σκοπό να φέρουν πιο κοντά την τέχνη του κινηματογράφου στον κόσμο ή απλά να αποσπάσουν λεφτά, δεν επιθυμώ να αναφερθώ. Με αυτό να αποτελεί μια απάντηση και μια τοποθέτηση.

Σαφέστατα η εκπαίδευση είναι σημαντική για να αποκτήσει κάποιος τα τεχνικά εργαλεία και να έχει γνώση πάνω στο αντικείμενο, αλλά η πραγματική τέχνη αναδεικνύεται όταν αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία δυνατών και αυθεντικών ιστοριών. Καλό είναι οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν την κρίση τους και να κάνουν συνετή διαχείριση στα οικονομικά τους και στον χρόνο που αφιερώνουν στο κάθε τι. Όχι μόνο σήμερα, αλλά πάντα. Τελειώνεις την εκπαίδευση σου. Τώρα;

Η πραγματική ουσία του κινηματογράφου βρίσκεται στην παραγωγή έργων και ιστοριών που δημιουργούνται, εξερευνούν συναισθήματα και προσφέρουν νέες οπτικές στους θεατές. Ευχή κάθε δημιουργός να δει έστω μια ιδέα του, έστω ένα σενάριο του σε κινηματογραφικό έργο. Έχει πολύ περισσότερη αξία από όσο μπορεί να φανταστεί και σίγουρα έχει πολλά να προσφέρει και να συμβάλει στην διατήρηση της κινηματογραφικής αναγέννησης. Πρέπει να συνεχίσουμε να βλέπουμε νέους δημιουργούς.

Τέχνη εξάλλου, είναι κάτι που αισθανόμαστε. Όλοι μας έχουμε διαφορετικό τρόπο που αισθανόμαστε τον κόσμο γύρω μας και είναι συναρπαστικώ να βλέπω δημιουργούς να παρουσιάζουν έξω από καλούπια τον κόσμο όπως εκείνοι τον καταλαβαίνουν, βάσει των όποιων αισθήσεων τους, είτε αυτή είναι η όραση, η ακοή, ή η αφή.

8. Η τεχνητή νοημοσύνη θέτει νέες προκλήσεις για την κινηματογραφική δημιουργία; 

Η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει νέες δυνατότητες, αλλά και προκλήσεις. Πρέπει να αποτελεί συμπληρωματική και βοηθητική χρήση και όχι βασικό παράγοντα της δημιουργίας. Μπορεί να βελτιώσει την παραγωγή και τη δημιουργική διαδικασία, αλλά πρέπει να χρησιμοποιείται με σύνεση και σεβασμό στην ανθρώπινη διάσταση της τέχνης.

9. Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια; 

Υπάρχει η επιθυμία να δουλέψω σε μια ταινία που εξετάζει την ενδοοικογενειακή βία με θύματα άνδρες. Θεωρώ τη βία κατακριτέα σε οποιαδήποτε μορφή της και ανεξάρτητα από τον αποδέκτη, είτε είναι προς παιδί, γυναίκα, ζώο, φύση, είτε πρόκειται για ψυχική ή σωματική βία.