Έχει ειπωθεί πως το μεγαλύτερο αμάρτημα ενός μυθιστορήματος είναι να προξενεί πλήξη στον αναγνώστη του. Σε αυτό το αμάρτημα επιδίωξα να μην πέσει το μυθιστόρημα που ο αναγνώστης κρατάει στα χέρια του.
Γιάννης Μαρής
Ο Γιάννης Μαρής έχει περάσει στο συλλογικό ασυνείδητο ως «πατέρας της αστυνομικής μυθοπλασίας», παρότι δεν ήταν μόνο αυτό. Υπήρξε δημοσιογράφος, συγγραφέας, σεναριογράφος, κριτικός κινηματογράφου, αλλά και ρεπόρτερ υπό την αρχική έννοια του όρου – η απορία είναι πότε τα προλάβαινε όλα αυτά. Οι δικοί του άνθρωποι τον θυμούνται να γράφει ασταμάτητα, νυχθημερόν, καπνίζοντας και πίνοντας καφέ. Ο όγκος του έργου του ανακαλεί τον Ζωρζ Σιμενόν περισσότερο ίσως κι από τη θεματολογία του.
Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα του Μαρή είναι το περίφημο «Έγκλημα στο Κολωνάκι», το οποίο δημοσιεύθηκε σε συνέχειες το 1953, στο περιοδικό «Οικογένεια».
Το αληθινό του όνομα ήταν Γιάννης Τσιριμώκος και γεννήθηκε στη Σκόπελο το 1916. Ήταν δεύτερος ξάδερφος του πολιτικού Ηλία Τσιριμώκου και από μικρή ηλικία εντάχθηκε στο σοσιαλιστικό χώρο, όντας από τους ιδρυτές του κόμματος της «Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας». Αμέσως μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη μάχιμη δημοσιογραφία. Μετά από ενδελεχή έρευνα, συγκέντρωσε ατράνταχτα στοιχεία για τη φρίκη της Μακρονήσου, η δημοσίευση των οποίων στην εφημερίδα «Μάχη» είχε ως αποτέλεσμα να βρεθεί κι ο ίδιος στη Γυάρο.
Το εύρος των δυνατοτήτων του φάνηκε όταν ξεκίνησε να γράφει κάθε είδους αναγνώσματα για τις εφημερίδες με τις οποίες συνεργαζόταν: αστυνομικά, αισθηματικά, ιστορικά, κοινωνικά. Τα αναγνώσματα αυτά δημοσιεύονταν σε συνέχειες κατά το πρότυπο των roman – feuilleton που εμφανίστηκαν στις γαλλικές και αγγλικές εφημερίδες ήδη από την αρχή του 19ου αιώνα (και ανάμεσα στους συγγραφείς του συγκαταλέγονταν ο Μπαλζάκ και ο Ντίκενς). Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα του Μαρή είναι το περίφημο «Έγκλημα στο Κολωνάκι», το οποίο δημοσιεύθηκε σε συνέχειες το 1953, στο περιοδικό «Οικογένεια». Ακολούθησε ένας ανεξακρίβωτος ακόμα αριθμός αστυνομικών βιβλίων, αφού ο Μαρής δεν άφησε αρχείο με τα χειρόγραφά του και οι μελετητές του διασταυρώνουν πλοκές και τίτλους, βιβλία τσέπης και φύλλα εφημερίδων, πριν καταλήξουν οριστικά στο corpus των βιβλίων του.
Αυτό που διαχωρίζει τον Μαρή από προγενέστερους Έλληνες συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας είναι η δημιουργία ενός συγκεκριμένου ήρωα, με σαφή ελληνικά χαρακτηριστικά, ο οποίος ζει, δρα και εξιχνιάζει σε καθαρά αστικό περιβάλλον. Πρόκειται για τον αστυνόμο Γεώργιο Μπέκα, ο οποίος αν κι επηρεασμένος από τον Μαιγκρέ, δεν αποτελεί αντιγραφή του Γάλλου επιθεωρητή.
Αυτό που διαχωρίζει τον Μαρή από προγενέστερους Έλληνες συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας (Π. Νιρβάνας, Ε. Βλάχου, Χρ. Χαιρόπουλος, κ.λ.π.) είναι η δημιουργία ενός συγκεκριμένου ήρωα, με σαφή ελληνικά χαρακτηριστικά, ο οποίος ζει, δρα και εξιχνιάζει σε καθαρά αστικό περιβάλλον. Πρόκειται για τον αστυνόμο Γεώργιο Μπέκα, ο οποίος αν κι επηρεασμένος από τον Μαιγκρέ, δεν αποτελεί αντιγραφή του Γάλλου επιθεωρητή. Όπως γράφει ο Φίλιππος Φιλίππου σε σχετικό άρθρο του στο μπλογκ της ΕΛΣΑΛ, ο Μπέκας δεν λύνει απλώς γρίφους σαν τους Αγγλοσάξονες ομολόγους του, αλλά διεισδύει στην ψυχοσύνθεση των ηρώων του. Επίσης, όπως συμβαίνει στον Μαιγκρέ, ο Μπέκας γερνάει με το πέρασμα του χρόνου, και κάποια στιγμή συνταξιοδοτείται.
Ενδιαφέρον στοιχείο της πλοκής πολλών βιβλίων του είναι η παρουσία του δημοσιογράφου Μακρή (ενός alter-ego του Μαρή), ο οποίος βοηθάει με τις σκέψεις και τη δράση του τον Μπέκα. Ο Μαρής δεν πέφτει στην παγίδα να προσδώσει στον Μακρή τα κωμικά στοιχεία που συναντάμε στον λοχαγό Άρθουρ Χάστινγκς, φίλο του Πουαρό, ή τον δόκτορα Ουότσον, τον αφελή συνεργάτη του Σέρλοκ Χολμς. Αποφεύγοντας για ευνόητους λόγους να σχολιάσει την τρέχουσα πολιτική κατάσταση (των δεκαετιών ’50, ’60 και ’70), ο Μαρής ανέτρεχε συχνότατα στα κατοχικά χρόνια και με τις ιστορίες του καυτηρίαζε τη ανερχόμενη αστική τάξη των πρώην δωσίλογων και μαυραγοριτών, αλλά και των αρχαιοκαπήλων.
Τα περισσότερα βιβλία του Γιάννη Μαρή κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ατλαντίδα, αν και η Άγρα έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια ανεύρεσης και αποκατάστασης πολλών μυθιστορημάτων του, τα οποία δεν είχαν τυπωθεί ποτέ σε μορφή βιβλίου. Ως τώρα έχουν κυκλοφορήσει επτά τίτλοι, κι έπεται συνέχεια. Στις εκδόσεις Άγρα βρίσκουμε επίσης τη μελέτη του Ανδρέα Αποστολίδη Ο κόσμος του Γιάννη Μαρή, και το Ο Γιάννης Μαρής και η εποχή του, του Γιώργου Λεονταρίτη.
Χίλντα Παπαδημητρίου, μεταφράστρια – συγγραφέας