Γράφει ο Δημήτρης Ελέας
Είναι ή δεν είναι κορυφή ο Μ. Καραγάτσης; Θα έχει σε λίγο σειρά ο Όμηρος; Ο Πλάτωνας; Ο Σαίξπηρ; Ο Φίλιπ Ροθ; Μπορούν οι αρνητικές πλευρές της συγγραφικής δουλειάς ενός συγγραφέα να τον «καταστήσουν καταζητούμενο»; Μπορεί κάποιος που έχει ψύλλους στ’ αυτιά του να νομίζει ότι έχει κεραυνούς; Ας δούμε πως ξεκίνησε η μάχη χαρακωμάτων, ξέροντας συνειδητά ότι είναι δύσκολο, να μιλήσεις, για έναν συγγραφέα που είχε δίψα για Δημιουργία, και άφησε Έργο. Και το Έργο αυτό, κατ’ ουσίαν, έκανε μια χώρα―η πρώτη πιο δυστυχισμένη χώρα στον κόσμο, σύμφωνα με τελευταία έρευνα―να τσακώνεται. Τι άραγε είναι λάθος; Τι είναι σωστό;
Πρώτα διάβασα τι έγραψε σε άρθρο της, η Ρένα Λούνα, στη LiFO. Αργότερα διάβασα, το ντιμπέιτ που ακολούθησε μεταξύ της Βίβιαν Στεργίου και του Χρήστου Χωμενίδη στην Καθημερινή. Μετά, ακολούθησε και η ανάγνωση του κειμένου του Νίκου Α. Μάντη στο περιοδικό “Ο Αναγνώστης”. Πήραν φωτιά τα social media με την «επιχειρούμενη ακύρωση [του Μ. Καραγάτση] που ουδέποτε προτάθηκε» από την Λούνα.
Όλα για τον Μ. Καραγάτση (1908-1960), τον συγγραφέα, που δέχθηκε ουκ ολίγα καρφιά στο φέρετρό του και βέλη αποκαθήλωσης καλοκαιριάτικα. Λειτούργησε ο καλώς εννοούμενος “φεμινισμός και η αντιπατριαρχία” ως ο κοίλος καθρέφτης της απαράδεκτης “ενδοοικογενειακής βίας και των γυναικοκτονιών” που μαστίζουν την ελληνική κοινωνία από άκρη σε άκρη της χώρας; Και τώρα, θα πληρώσει τη νύφη ο Καραγάτσης; Ζούμε το Cancel Karagatsis για όλες τις «αμαρτίες μας»;
Στα social media βγήκαν μαχαίρια, γροθιές σηκώθηκαν, και αξιόλογα κείμενα έχουν δημοσιευτεί. O Καραγάτσης δεν είναι μεγάλος λογοτέχνης, δεν είναι Ντοστογιέφσκι, μήτε Καζαντζάκης, μήτε Καρκαβίτσας, μα είμαστε σοβαροί; Λάθος! Επιφανειακό πάντα έβρισκα το έργο του, γιατί αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως αντικείμενα, είναι σεξιστής. Λάθος! Ο Καραγάτσης είναι προχειρογράφος και είναι πολλά αυτά που πρέπει να ειπωθούν, και ίσως, είναι καλύτερα να μην ειπωθούν, ας τα αφήσουμε. Λάθος! Ήξερε να γράφει αλλά δεν έγραψε τίποτα αξιόλογο. Λάθος! Δεν έχει νόημα να αναμετρηθεί κανείς μαζί του, έχει νόημα να αναμετρηθεί κανείς με τον Όργουελ, τον Καμύ ή, τον Κάφκα. Λάθος!
Και οι σκέψεις, που υπάρχουν ανάμεσα στις κάτωθι γραμμές, δεν έχουν να κάνουν με την Αριστερά ή τη Δεξιά, τη woke culture και υστερία ή, το να κρίνεις κάτι με κριτήρια μιας πολύ μεταγενέστερης εποχής. Είναι σκέψεις που λαμβάνουν υπόψη τους διάφορα κοινωνικό-ιστορικά πλαίσια και ενδεχόμενη επιρροή του κάθε γραφιά στην εποχή που ακολουθεί. Σωστό! Ο Καραγάτσης ήταν κοινωνικά και πολιτικά αντιδραστικός. Περίπου σωστό! Ναι, σίγουρα, ο Καραγάτσης είχε κάποια καλά μοτίβα, έχτιζε κόσμους σημαντικούς και φανταστικούς, με ρηχούς όμως χαρακτήρες και “ατελείωτα σεντόνια”. Περίπου λάθος!
Ήταν/είναι ο Μ. Καραγάτσης ένας χειμαρρώδης storyteller με ποσότητα άπειρη, μέσα στην οποία χάνεται και η όποια αξία μερικών αριστουργηματικών σελίδων που υπάρχουν; Μα βιαζόταν, ίσως γιατί πέθανε νωρίς, μόλις στα 52 του χρόνια. Είναι τυχερός, που τον Καραγάτση, τον έχει “αναλάβει εργολαβία” ο έφηβος/μεσήλικας Χωμενίδης και ίσως ακολουθήσει και μία ταινία του Γιώργου Λάνθιμου (άριστος σκηνοθέτης). Ο Λάνθιμος ενδιαφέρεται να μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη τη νουβέλα “Το Χαμένο Νησί” (1943).
«Έχει τα δικαιώματα [για] ένα τόσο μεγάλο πρότζεκτ» έχει δηλώσει στο παρελθόν, ο εγγονός του Καραγάτση, ο Δημήτρης Τάρλοου. Σαφώς, η “εργολαβία Χωμενίδη” και η επικείμενη ταινία δεν πρόκειται να αλλάξουν το γεγονός ότι ο Καραγάτσης είναι ένας “προχειρογράφος”, αλλά τυχερός. Μα για όνομα του Θεού, μπορεί στα αλήθεια ένας “προχειρογράφος” να στέκεται τόσο πολύ τυχερός; Μήπως συμβαίνει το αντίθετο και είναι σημαντικός συγγραφέας που έχει πολλά να διδάξει σε όλους τους Έλληνες συγγραφείς αλλά και στους αναγνώστες!
Υπάρχουν στοιχεία στη δουλειά του Καραγάτση που είναι ικανά να τον κατατάσσουν στο πάνθεον των μεγάλων συγγραφέων; Μπορεί να σταθεί ως συγγραφική οντότητα στο παγκόσμιο συγγραφοχώρι; O Καραγάτσης έγραφε από παιδί. Ερωτεύτηκε την καθηγήτριά του στο σχολείο και αυτός ο έρωτας, ήταν αστείρευτη πηγή! Διάλεξε ψευδώνυμο και αυτό πέτυχε στην αποστολή του (η ακριβής σημασία του “Μ” παραμένει μυστήριο)!
Έγραψε από ποιήματα μέχρι θεατρικό, από μυθιστορήματα μέχρι φανταστική νουβέλα. Γύρισε μία ταινία και υπήρξε και υποψήφιος βουλευτής. Είδε το sex ως απόλαυση και ηδονή από τη μεριά των γυναικών, σε εποχή περασμένη και με άλλα ήθη. Και, τοποθέτησε, γυναίκες σε ρόλο κεντρικών χαρακτήρων, επιτυχαίνοντας “διείσδυση” στον ψυχισμό τους. Έγραψε για ωραίες γυναίκες, για τρυφερά κορίτσια, για γεροντοκόρες, αλλά και για “ξεσαλωμένες αστές”.
Μα είναι μεγάλος συγγραφέας; Τα γραπτά του –υλικό της εποχής του– που γρήγορα-γρήγορα ρούφηξα στο παρελθόν αλλά και τώρα, δείχνουν πως είχε πολύ καλή γνώση του κοινωνικού του περίγυρου. Δίνει μια έξοχη απόδοση της νεοελληνικής διαφθοράς που συνεχίζει. Είχε εμμονές, και αυτό, δεν είναι απαραίτητα κακό σε έναν λογοτέχνη. Οι εμμονές σε ωθούν ψηλά… Οι ήρωες του Καραγάτση είναι σκοτεινοί, με ιδεοληψίες, και με στοιχεία μισανθρωπιάς. Μα η μεγάλη λογοτεχνία με τέτοιους τύπους δεν ασχολείται;
Στο βιβλίο του “Η Μεγάλη Χίμαιρα” (1953) «υπάρχουν τσιτάτα μίσους» γράφτηκε σε ένα από τα άρθρα που ξεκίνησαν την αντικαραγατσική ρητορική. Μα δεν είναι το μίσος μέρος της κοινωνίας μέσα στην οποία ανατράφηκε ο συγγραφέας ή, μέρος της κοινωνίας μέσα στην οποία διαδραματίζεται το έργο; Τι δηλαδή, θα πρέπει να αρχίσουμε να σχίζουμε σελίδες από τα βιβλία περασμένων εποχών; Είναι δύσκολο, αλλά θα πρέπει να μάθουμε να εξετάζουμε το έργο τέχνης ανεξάρτητα από την προσωπικότητα του δημιουργού του. Να μην μπερδεύουμε τους χαρακτήρες με τον συγγραφέα. Ταυτόχρονα, η συγγραφική διαδικασία είναι απείρως σύνθετη. Δεν ξέρουμε ακριβώς ποια είναι η σχέση του συγγραφέα με όσα περιγράφει στο χαρτί, τι ακριβώς πιστεύει ο ίδιος.
Η τέχνη πάντα εγείρει ζητήματα και προσφέρει συγκινήσεις. Το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο πρέπει κάπως να γίνεται σεβαστό. Καμία κριτική ορθότητα ή πολιτική ορθότητα δεν έχει νόημα αν απουσιάζει η λογική. Στην Αθήνα «ακόμη ακούγονται τα καραγατσινά χτυπήματα στα πλήκτρα της γραφομηχανής». Δεν είχε την τύχη σαν συγγραφέας να έχει την ευκολία που είναι ικανός να σου παρέχει ένας υπολογιστής ή ένα λαπτόπ. Ο Καραγάτσης, όμως, όπως προείπαμε, είναι τυχερός που τον υποστηρίζει το ιππικό (εν καιρώ αντικαταστάθηκε από τα τεθωρακισμένα) του Χωμενίδη και του Λάνθιμου. Είναι τυχερός, γιατί, η άτακτη γραφή του κερδίζει τον αναγνώστη. Η Νίκη Καραγάτση είπε για αυτόν: «Δεν ήταν φτηνός, μικρός σε τίποτα».
Κάθε βιβλίο, αξίζει να αντιμετωπίζεται ως η κορύφωση μιας ζωής, του συγγραφέα του. Και ως, η κορύφωση της κοινωνίας, μέσα στην οποία γράφτηκε με μόχθο. Είναι επέλαση αμορφωσιάς η άκρως προσβλητική φράση «μίζερη ελληνόφωνη παλιατζούρα…», που γράφτηκε σε ένα από τα αρχικά άρθρα. Έχει η κάθε νέα/νέος επίδοξη/ος συγγραφέας δικαίωμα να προσθέτει καρφιά στο φέρετρο άλλου “πληγωμένου στις φτερούγες αετόπουλου”; Όχι άλλα καρφιά―ο Καραγάτσης είναι Ελλάδα!
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Ο Μ. Καραγάτσης καταγόταν από μεγαλογαιοκτήμονες της Πάτρας. Ο παππούς του λεγόταν Μήτσος Ροδόπουλος και, για κάποιο διάστημα, οι Τούρκοι τον κράτησαν ως όμηρο στην Τριπολιτσά. Ο πανάξιος εγγονός έγραψε το βιβλίο για τη σπαρασσόμενη Πελοπόννησο “Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου” (1944) που ταυτόχρονα είναι, και το πρώτο μέρος τριλογίας!
*O Δημήτρης Ελέας [Dimitris Eleas] σπούδασε στο Λονδίνο και είναι αναγνώστης, συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής που ζει μόνιμα στη Νέα Υόρκη. «Eπεξεργάζεται» τα νέα του έργα, τα μυθιστορήματα/δοκιμιογραφήματα: «Όταν χάθηκε ο Σαίξπηρ 1585-1592» (για οκτώ+ συνεχή χρόνια) και στα αγγλικά το, «The Black Birds of Warsaw» για το συλλογικό τραύμα του Ολοκαυτώματος (για δεκατρία+ συνεχή χρόνια).
Πηγή: www.oanagnostis.gr