/Αναστασία Βούλγαρη στο CulturePoint: Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος

Αναστασία Βούλγαρη στο CulturePoint: Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος

Η θεατρική συγγραφέας και ποιήτρια, Αναστασία Βούλγαρη *, συνομιλεί με τον Κωνσταντίνο Μανίκα με αφορμή το βιβλίο “Ταξίδι στον ωκεανό της Μουσικής και της Ιστορίας” που συνέγραψε με τον Μίκη Θεοδωράκη και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ

Ένα βιβλίο για τον Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο “Ταξίδι στον ωκεανό της Μουσικής και της Ιστορίας”. Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτή την έκδοση;

Μελετώντας περισσότερο από 25 χρόνια το συγγραφικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη, ακούγοντας παράλληλα τα μουσικά έργα του, προσπαθούσα ν’ αφουγκραστώ την ψυχή του. Ψυχή παλλόμενη από έρωτα για τη ζωή, για την Τέχνη και την ελευθερία. Να κατανοήσω τον ανυποχώρητο αγώνα του, κυρίως τη θεωρητική-ιδεολογική-φιλοσοφική προσέγγισή του για την Τέχνη και τον πολιτικό αγώνα. Να νιώσω «το τετράφυλλο δάκρυ» του που κυλάει για τον Άνθρωπο, και «το αίμα της πληγής» του που στάζει για την Ελλάδα. Τούτο το βιβλίο είναι ο καρπός αυτής της προσπάθειας.

Τι αναδεικνύεται μέσα από τις σελίδες του, όσον αφορά την πολυσχιδή προσωπικότητα του Μίκη;

Έντεχνο Λαϊκό Τραγούδι, επικεφαλής του Κινήματος Πολιτισμού και πρόεδρος των «Λαμπράκηδων», Αντιδικτατορικός Αγώνας, Κίνηση Ανεξάρτητων Πολιτών. Τέσσερεις πρωτοβουλίες του, οι οποίες τον κατατάσσουν στη μουσική και πολιτική πρωτοπορία. Ωστόσο, δεν είναι μια απλή παράθεση γεγονότων. Επιχειρώ να παρουσιάσω σφαιρικά τους τέσσερεις αυτούς σταθμούς της ζωής του, αλλά και της σύγχρονης Ελλάδας και να φωτίσω τον πρωταγωνιστικό ρόλο του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού στη ζωή του Θεοδωράκη. Όμως, δεν μένω στη θέση, αλλά συμπεριλαμβάνω και την αντίθεση, ελπίζοντας να συμβάλω στον διάλογο προς τη σύνθεση ιδεών.

Στο β’ μέρος του βιβλίου παραθέτω μια σύντομη εξιστόρηση της πορείας του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού από τη δικτατορία έως σήμερα. Με την αναφορά των συνθετών, των τραγουδοποιών, των ποιητών και των στιχουργών που εντάχθηκαν στον κορμό του, επιχειρώ να αποδείξω την αδιάλειπτη συνέχειά του.

Μπορεί να διαχωριστεί ο μουσικός από τον πολιτικό Θεοδωράκη;

Σε καμία περίπτωση. Ο Θεοδωράκης αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ (όπως ο Χατζιδάκις, ο Μενέλαος Παλλάντιος, ο Ξένος και πολλοί άλλοι μουσικοί, λογοτέχνες και καλλιτέχνες) ενάντια στα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής. Έδωσε μάχες σώμα με σώμα με τις δυνάμεις καταστολής για τη δημοκρατία και τη μορφωτική επανάσταση (1960-1967). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της πρώτης αντιδικτατορικής οργάνωσης, του ΠΑΜ.

Με τις αντιδικτατορικές συναυλίες του στο εξωτερικό, διεθνοποίησε το ελληνικό πρόβλημα και έστρεψε τους λαούς ενάντια στη δικτατορία. Πρότεινε τη «λύση Καραμανλή» και συνέβαλε στην αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Δεν υπήρξε ποτέ πολιτικός για την εξουσία και τα προσωπικά οφέλη. Δεν υπήρξε κομματάρχης ούτε υποχείριο εξουσιών. Σκεφτείτε, ότι αρνήθηκε στους Σοβιετικούς την αρχηγία του ΚΚΕ στα 1970, την εποχή, δηλαδή, που ήταν μία από τις παγκόσμιες πολιτικές προσωπικότητες.

Ο Θεοδωράκης δεν «χάιδεψε» ποτέ τα αυτιά των ψηφοφόρων για να κερδίσει ένα έδρανο στη Βουλή. Αντιθέτως, έκανε και έλεγε πάντα αυτό που πίστευε, χωρίς να αυτολογοκρίνεται από φόβο ή στο όνομα της «γραμμής» ή του κομματικού συμφέροντος. Υπερασπίστηκε την ελευθερία και τη δημοκρατία. Εναντιώθηκε σε κάθε είδους λαϊκισμό και ολοκληρωτισμό, είτε αυτοί στόχευαν την πολιτική ζωή είτε τον πολιτισμό. Αυτό, βεβαίως, ενοχλούσε τις διάφορες αυταρχικές εξουσίες, που τον εκδίωξαν ανηλεώς και έβαλαν σε «μαύρες λίστες» τα τραγούδια του.

Ήρθε σε αντιπαράθεση ακόμη και με τους συντρόφους του και κατήγγειλε το έλλειμα δημοκρατίας στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Παράλληλα, κατήγγελλε την αμερικανική εξωτερική πολιτική, όταν παραβίαζε την ειρήνη ή τη δημοκρατία. Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, συγκρουόταν και με τις δύο αυτοκρατορίες, κάθε φορά που παραβίαζαν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Όταν χρειάστηκε να συμπορευτεί με τους πολιτικούς του αντιπάλους για τη δημοκρατία, το έκανε άφοβα και με γενναιοψυχία. Αγωνίστηκε σε όλη του τη ζωή για την ειρήνη, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ενότητα του ελληνικού λαού. Παράλληλα συνέθετε μουσική, έγραφε τραγούδια και έβαζε τον λόγο των ποιητών μέσα στη ζωή μας, στην καθημερινότητά μας, δηλαδή στη σκέψη και στην ψυχή μας.

Αυτός ήταν ο πολιτικός Θεοδωράκης. Η άποψη, που επιβλήθηκε επί δεκαετίες, ότι «είναι μεν καλός συνθέτης, αλλά όχι πολιτικός»– ας μου επιτραπεί να πω– είναι ψευδής και κατασκευασμένη.

Γιατί ο Θεοδωράκης αγαπήθηκε τόσο από διαφορετικούς λαούς; Έχει να κάνει με το μουσικό μέγεθος ή αποτελούσε κι ένα γενικότερο σύμβολο σε δύσκολες ιστορικές περιόδους;

Πρωτίστως για το μουσικό του μέγεθος. Αναφέρω στο βιβλίο μου: Ελληνικό τραγούδι, μεν, οικουμενικού χαρακτήρα, δε, το θεοδωρακικό τραγούδι, όταν άγγιξε τους λαούς που επικοινώνησαν μαζί του. Η δεσπόζουσα βυζαντινή χορωδία στο «Canto General», που σμίγει με τη συμφωνική μουσική και τη λατινοαμερικανική ποίηση και μουσική, γίνεται ο εθνικός ύμνος των λαών της Λατινικής Αμερικής. Το «Μαουτχάουζεν» γίνεται ο ύμνος του εβραϊκού λαού, που τραγουδιέται στα εβραϊκά. Το έργο «Ένας Όμηρος» μιλά για τον απελευθερωτικό αγώνα των Ιρλανδών.

Οι λαοί ένιωσαν την ανάγκη να τραγουδήσουν στη γλώσσα τους τα τραγούδια που αγάπησαν, και τα μετέφρασαν. Το «Άξιον Εστί» έχει παρουσιαστεί και ηχογραφηθεί στη γερμανική και σουηδική γλώσσα.

Δεκάδες τραγούδια του συνθέτη έχουν τραγουδηθεί και τραγουδιούνται σε ξένες γλώσσες. Αυτή η ανάγκη των Γάλλων, των Γερμανών, των Φινλανδών, των Σουηδών, των Τούρκων, των Ρώσων, των Ισραηλινών, των Αιγυπτίων, των Νοτιοκορεατών κ.ά. τι άλλο μας δείχνει παρά την ταύτισή τους με τραγούδια που αφορούν όχι έναν μόνο λαό, τον ελληνικό, αλλά ολόκληρη την Ανθρωπότητα;

Στις συναυλίες του στο εξωτερικό οι εκπρόσωποι των διαφόρων Κινημάτων έβρισκαν ένα βήμα για να εκφράσουν τα αιτήματά τους. Αγωνίστηκε για την ειρήνη. Στάθηκε στο πλευρό των Κυπρίων. Πέτυχε την εκεχειρία επί 6 μήνες μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ. Στήριξε το νεολαιίστικο αμερικανικό κίνημα ειρήνης ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Κατάγγειλε το πραξικόπημα στη Χιλή. Πήγε με την ορχήστρα του στο βομβαρδιζόμενο Βελιγράδι. Εναντιώθηκε στην επέμβαση στο Αφγανιστάν και το Ιράκ– ο κατάλογος δεν τελειώνει εδώ.

Ο Μίκης έχει περάσει στις καρδιές των Ελλήνων ως ο συνθέτης που ανέδειξε, όσο κανείς άλλος, τους μεγάλους Έλληνες ποιητές. Μήπως παραβλέπουμε το συμφωνικό έργο του;

Όταν τον Ιούνιο του 1960 ο Θεοδωράκης επέστρεψε στην Ελλάδα με τον μελοποιημένο «Επιτάφιο» του Ρίτσου, ήταν ήδη διεθνής συνθέτης συμφωνικής μουσικής. Είχε βραβευτεί με το βραβείο Σιμπέλιους, το 1957 έλαβε το βραβείο Copley Music Prize ως ο καλύτερος Ευρωπαίος συνθέτης. Την ίδια χρονιά, στη Μόσχα, του απονέμεται το Χρυσό Μετάλλιο για το έργο του «Σουίτα Νο1» στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νέων Συνθετών. Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς και μέλη της ο Χανς Άισλερ, ο Αράμ Χατσατουριάν και ο Μπόχουσλαβ Μαρτινού. Έργα του έπαιζε η ξακουστή Orchestre Lamoureux. Η εφημερίδα «Le Monde» τον αποκάλεσε «νέο Στραβίνσκι».

Μόνο την περίοδο 1955-1960 είχε συνθέσει 25 συμφωνικά έργα. Είχαν προηγηθεί έργα ορχήστρας δωματίου και έργα εκκλησιαστικής μουσικής.

Συνέθεσε μουσική για περισσότερες από 30 ταινίες, για νεοελληνικά θεατρικά έργα (π.χ. «Καποδίστριας» και «Χριστόφορος Κολόμβος» του Ν. Καζαντζάκη). Έγραψε τη μουσική για δύο έργα του Σαίξπηρ («Περικλής, Ο ηγεμόνας της Τύρου» και «Μάκβεθ»). Συνέθεσε το «Canto Olympico» για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης (1992). Έγραψε μουσική για όλα σχεδόν τα έργα του αρχαίου δράματος. Έγραψε συμφωνίες, σουίτες για μπαλέτο, ορατόρια και τις όπερες «Μήδεια», «Ηλέκτρα», «Αντιγόνη», βασισμένες στα κείμενα των αρχαίων τραγικών. Στη συνέχεια, συνέθεσε την όπερα «Λυσιστράτη» βασισμένη στο κείμενο του Αριστοφάνη. Οι όπερες αυτές παρουσιάστηκαν στο Μέγαρο Μουσικής και στην Επίδαυρο. Ακόμη, συνέθεσε την όπερα «Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου- Κώστας Καρυωτάκης» και άλλα πολλά– είναι μακρύς ο κατάλογος του λόγιου έργου του Θεοδωράκη.

Σε αντίθεση με τους λαούς της Ευρώπης, οι Έλληνες στερούμαστε την επικοινωνία με τον συμφωνικό Θεοδωράκη. Το συμφωνικό έργο του βρίσκεται έξω από τις αίθουσες της λόγιας μουσικής. Βέβαια, μέσα στις δεκαετίες υπήρξαν λίγες παρουσιάσεις, αλλά το έργο του, ακόμη, δεν είναι ενταγμένο στο ρεπερτόριο των ελληνικών ορχηστρών συμφωνικής μουσικής.

Αν έπρεπε να το περιγράψουμε με λίγες λέξεις, ποιο θα λέγαμε ότι ήταν το αποτύπωμα του ταξιδιού του Μίκη Θεοδωράκη, σε αυτό τον κόσμο;

Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος. Ο μεγάλος ερωτευμένος με την Ελλάδα και τη Μουσική. Χάρισε στους Έλληνες ό,τι πολυτιμότερο είχε: το μουσικό του έργο.

 

  • Η Αναστασία Βούλγαρη γεννήθηκε στην Αθήνα. Ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη γαλλική γλώσσα στη Γαλλία στο Centre Linguistique Appliquee, Besancon. Φοίτησε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο στο τμήμα Ελληνικού Πολιτισμού. Σπούδασε fashion design, συστήματα διαχείρισης ποιότητας και διόρθωση και επιμέλεια κειμένου. Δραστηριοποιήθηκε επί σειρά ετών στις επιχειρήσεις στην Ελλάδα ως επιχειρηματίας στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας και της ένδυσης. Από το 1998 εργάζεται ως σύμβουλος ποιότητας στα συστήματα ISO 9000 στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει συνεργαστεί με τους διεθνείς φορείς πιστοποίησης LRQA, BVQI και TUV Austria Hellas. Το 2011 ξεκίνησε να αρθρογραφεί στο ίντερνετ και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Τον Μάρτιο του 2011 παρουσίασε στο Θέατρο Συν-Κάτι το πρώτο της μονόπρακτο με τίτλο”Κάποιος να με φωνάξει”, σε σκηνοθεσία και ερμηνεία τής Ελένης Τζαγκαράκη, με μουσική επένδυση από έργα του Μίκη Θεοδωράκη. Τον Μάιο του ίδιου έτους, το έργο παρουσιάστηκε στο Βουκουρέστι και σε άλλες πόλεις της Ρουμανίας, σε μετάφραση της Έλενας Λάζαρ, σκηνοθεσία της Μιχαέλα Μπόμποκ Μανέα και ερμηνεία της Ντανιέλα Μολντοβάν. Τον Μάρτιο του 2013 εκδόθηκε το πρώτο βιβλίο της “Θα σε λιώσω!” από τις εκδόσεις Αγγελάκη. Τον Ιανουάριο του 2015 παρουσίασε στο Θέατρο Μεταξουργείο το “Κάποιος να με φωνάξει” σε σκηνοθεσία Αλέξιου Κοτσώρη. Τον Δεκέμβριο του 2015 εκδόθηκε η ποιητική της συλλογή “Το φως λιγόστεψε στην άκρη της πόλης” από τις εκδόσεις Εύμαρος. Το βιβλίο προλογίζει ο ζωγράφος και συγγραφέας Ανδρέας Μαράτος ενώ το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί έργο του Ανδρέα Μαράτου. Τον Οκτώβριο του 2016 εκδόθηκε το βιβλίο της “Μίκης Θεοδωράκης, Διάλογοι στο λυκόφως: Συνοπτική παρουσίαση”. Το βιβλίο προλογίζει ο Μίκης Θεοδωράκης. Τον Σεπτέμβριο του 2017 έγραψε τα κείμενα για τη μουσικοθεατρική παράσταση αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο “Γυναίκα Μάνα Αδελφή”, η οποία παρουσιάστηκε στις 11 & 12 Οκτωβρίου στο Θέατρο Έαρ Βικτώρια στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ ‘Το μικρό Παρίσι των Αθηνών’. Τον Νοέμβριο του 2017 εκδόθηκε το βιβλίο της “Μίκης Θεοδωράκης, Μονόλογοι, διάλογοι και το μονοπάτι προς το μέλλον: Συνοπτική παρουσίαση”. Το βιβλίο προλογίζουν ο Μίκης Θεοδωράκης και ο συγγραφέας και θεολόγος Τριαντάφυλλος Σερμέτης. Διανέμεται δωρεάν από τη συγγραφέα και ως freee-book (στο https://www.scribd.com/document/389265260). Από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο του 2018 και από τον Δεκέμβριο του 2018 έως τον Φεβρουάριο του 2019 παρουσιάστηκε το θεατρικό έργο της “Το τελευταίο παιχνίδι” στο Θέατρο Έαρ Βικτώρια. Είναι συνεργάτης του παγκόσμιου διαδικτυακού ραδιοφωνικού σταθμού Mikis Radio https://mikisradio.blogspot.gr/