Γράφει ο Κωνσταντίνος Μανίκας, συγγραφέας
Λυπηθήκαμε ειλικρινά για το κλείσιμο ενός ακόμη εμβληματικού βιβλιοπωλείου στο Κέντρο της Αθήνας, το “Επί Λεξει”. Μνημονεύσαμε με νοσταλγία τις εμπειρίες μας από τα βιβλιοπωλεία της γειτονιάς, τις μικρές τοπικές επιχειρήσεις που επιμένουν να παραμένουν εστίες Πολιτισμού σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχύτατα. Μήπως όμως όλα αυτά, μέσα στην αλήθεια τους κρύβουν μια διπλή υποκρισία;
Από τη μια, η υποκρισία των λίγο η και περισσότερο μεγαλύτερων γενεών. Όσων πρόλαβαν να μεγαλώσουν χωρίς την απόλυτη εξάρτηση από την τεχνολογία ή στην καλύτερη περίπτωση συμβαδίζοντας με την εξέλιξη της κι αντιμετωπίζοντας την με επιφύλαξη και φειδώ. Όσων μεγάλωσσν μαθαίνοντας να ψάχνουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων για το επόμενο ανάγνωσμα, να μοιράζουν σχεδόν με ηδονή με το τυπωμένο χαρτί, να ανταλλάσουν εκεί μέσα απόψεις με άλλους λάτρεις της λογοτεχνίας.
Όμως κι αυτές οι γενιές δεν άντεξαν την επέλαση της κρίσης. Όπως ξέχασαν σταδιακά την αγάπη τους για τους δίσκους και τα cd, ακούγοντας τη αγαπημένη τους μουσική από λίστες του YouTube, έτσι ανακάλυψαν και τις ευκολίες του ηλεκτρονικού εμπορίου και των e-books. Όσον κι αν οδύρονται για τις αλλαγές στο εκδοτικό τοπίο δεν αποφεύγουν τον “εκσυγχρονισμό”.
Από την άλλη, οι νεότεροι που γαλουχήθηκαν με αυτούς τους νέους κανόνες και είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι θα τους απαρνηθούν ακόμη κι αν για ευρύτερους… ιδεολογικούς λόγους δηλώνουν συντετριμμένοι για τις επιπτώσεις των εξελίξεων. Η ευκολία, η ταχύτητα, η άνεση, το χαμηλότερο κόστος κερδίζουν τη μάχη με το συναίσθημα, όσο κι αν το επικαλούμαατε.
Τα βιβλιοπωλεία, όπως και τα έντυπα, δεν θα πάψουν να υπάρχουν γιατί πάντα θα υπάρχουν εκείνοι οι ρομαντικοί που θα τοποθετούν την ανθρώπινη επαφή και την αμεσότητα σε πιο σημαντική θέση από τη βολικότητα. Η άρνηση όμως της τάσης και του γεγονότος ότι όσο ανανεώνονται οι γενιές τόσο και θα γίνεται πιο έντονη η επικράτηση της τεχνολογικής διευκόλυνσης, στερείται ρεαλισμού και θυμίζει αντίστοιχες αντιδράσεις που βίωσαν οι κοινωνίες ανά τους αιώνες κάθε φορά που ερχόταν μια μεγάλη κοινωνική, οικονομική ή τεχνολογική ανατροπή.
Καλά ξεκίνησε το άρθρο με τις διαπιστώσεις αλλά στη συνέχεια το ‘χασε με τις αιτίες. Η αιτία που κλείνουν τα μικρά, συνοικιακά βιβλιοπωλέια δεν είναι η επέλαση του e-book (στην Ελλάδα έχουμε τη μικρότερη διείσδυση του ηλεκτρονικού βιβλίου απ’ όλον τον πολιτισμένο κόσμο), άλλωστε πολλά απ’ αυτά τα βιβλιοπωλεία διατηρούν παράλληλα και e-shops. Τους λόγους για τους οποίους κλείνουν αναζητήστε τους στην υπερπληθωρισμό τους την εποχή της ευμάρειας που παρήλθε ανεπιστρεπτί, στο ολοένα και συρρικνούμενο ατομικό εισόδημα που διατίθεται πια για προϊόντα πολιτισμού όπως λέγονται, και στην ολοένα πιο χαώδη απόσταση που χωρίζει πλέον όσους επιχειρούν πίσω από το βιβλίο ως εμπορεύσιμο αντικείμενο από το βιβλίο ως αγαπημένη, ευγενική συνήθεια μορφωμένων βιβλιόφιλων. Μέχρι να φτάσουν στον αριθμό όσων πραγματικά χρειαζόμαστε με διαχειριστές όσους πραγματικά αγαπούν το βιβλίο, τα μικρά βιβλοπωλέια θα συνεχίσουν να κλείνουν.
Σκοπός του άρθρου δεν ήταν να αναλύσει το γιατί είναι περιορισμένες οι πωλήσεις βιβλίων στη χώρα και πολύ περισσότερο στα συνοικιακά βιβλιοπωλεία. Αυτό που ήθελε να δείξει είναι ότι ακόμη κι αν ξεπεράσουμε τον οικονομικό παράγοντα η εξέλιξη της τεχνολογίας και η ευκολία που φέρνει αλλάζει διεθνώς τις συνήθειες και οι ηλεκτρονικές αγορές γίνονται κυρίως από πολυκαταστήματα όπου μπορούν να συνδυαστούν και με άλλες αγορές.
Σύμφωνοι ως προς αυτό το σκέλος. Πάντως η σχεδόν ασήμαντη διείσδυση του ηλεκτρονικού βιβλίου σίγουρα δεν επηρέασε τίποτα. Απ’ την άλλη η άνθιση του ηλεκτρονικού εμπορίου επίσης δεν άγγιξε την αγορά του (φυσικού) βιβλίου. Όταν έχει αποδειχθεί ότι παραγγέλνουμε πλέον ηλεκτρονικά έως και χαρτί υγείας ως ένδειξη “ξεβλαχέματος” και “προχωρίλας” την ίδια στιγμή τα e-shops των βιβλοπωλείων απλά αραχνιάζουν. Ότι γίνει πλέον γίνεται μόνο στις παρουσιάσεις βιβλίων (για τις διαβόητες selfies με τον/την συγγραφέα) και στα διάφορα πανηγύρια (όπου κατ’ ουσίαν πάλι το ίδιο κίνητρο επικρατεί). Ε, από πανηγύρι σε πανηγύρι κι από παρουσίαση σε παρουσίαση, βιβλιοπωλέιο δεν κρατιέται πλέον. Τόσα απλά.
Προφανώς ναι δεν είναι, ειδικά στην Ελλάδα, ζήτημα το e-book. Η αναφορά είχε να κάνει με την εξέλιξη και τα trends του μέλλοντος που θα αλλάξει τη συμπεριφορά ακόμα και σε συτο το συρρικνωμένο κοινό. Πάντως τα e-shops τών μεγάλων αλυσίδων αποδίδουν, Με βάση τα επίσημα στοιχεία, και προφανώς είναι ένας από τους λόγους περιορισμού των πωλήσεων των συνοικιακών.