Όταν, το καλοκαιρινό εκείνο πρωινό του 1930, ο Ελευθέριος Βενιζέλος περνούσε την πύλη του νεοσύστατου, τότε, Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, στη… μακρινή από την Αθήνα Κηφισιά, τα μάτια του –παρά το γεγονός ότι χαμογελούσε– ήταν λυπημένα!
Ο άνθρωπος που οραματίστηκε το μεγαλεπήβολο έργο της δημιουργίας του Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου και ουσιαστικά έδινε ανάσα ζωής στην ελληνική γεωργία, ο Εμμανουήλ Μπενάκης (και προσωπικός φίλος του εθνάρχη), είχε πεθάνει 12 μήνες νωρίτερα (στις 20 Ιουνίου 1929)!
Παρά ταύτα, η σφραγίδα του έχει μπει ανεξίτηλη σε ένα έργο το οποίο μόνο προσφέρει στους αγρότες της χώρας μας –στα 86 χρόνια της ζωής του– ενώ, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αποτελεί σημείο αναφοράς για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Γεννημένος στην Ερμούπολη της Σύρου το 1843, ο Εμμανουήλ Μπενάκης σπούδασε στην Αγγλία, όπου και άρχισε να ασχολείται με το εμπόριο βάμβακος. Λίγα χρόνια μετά, μεταφέρει τις εμπορικές δραστηριότητές του στην Αίγυπτο που ήταν η μητρόπολη του συγκεκριμένου εμπορίου. Σύντομα γίνεται ισχυρός και, όπως κάθε άλλος Έλληνας της διασποράς, διακρίνεται για τις ευαισθησίες του σε σχέση με τους συμπατριώτες του. Λίγο πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους γνωρίζεται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και παθιάζεται με το όραμά του για την Ελλάδα. Ο εθνάρχης τον πείθει όχι μόνο να επιστρέψει στην Ελλάδα, αλλά και να ασχοληθεί με την πολιτική στο πλευρό του.
Το 1910 ο Εμμανουήλ Μπενάκης ορκίζεται υπουργός Εθνικής Οικονομίας. Από το πόστο αυτό έρχεται σε πρώτη επαφή με το μεγάλο πρόβλημα της ελληνικής γεωργίας, το οποίο θα προσπαθήσει να λύσει στη συνέχεια. Διαπιστώνει, λοιπόν, ότι δεν υπάρχει έρευνα στη χώρα, με αποτέλεσμα η φυτική παραγωγή, και κατ’ επέκταση η συντριπτική πλειονότητα του αγροτικού κόσμου, να βρίσκεται στο έλεος κάθε λογής ασθενειών, οι οποίες εξαλείφουν ολόκληρες σοδειές, ενώ το κόστος παραμένει υψηλό! Το 1923 αναλαμβάνει υπουργός Γεωργίας, και από τη θέση αυτή έρχεται σε άμεση επαφή με το πρόβλημα, ενώ συζητά σχετικά με έναν κορυφαίο επιστήμονα της εποχής, τον καθηγητή εντομολογίας, Κωνσταντίνο Ισαακίδη.
Ο Εμμανουήλ Μπενάκης είναι ο πρώτος Έλληνας πολιτικός που ασχολείται όχι μόνο με την φυτοπροστασία αλλά και ιδιαίτερα με την φυτοπαθολογία. Σε μια επιστολή του προς τον Ισαακίδη, το 1923, αναφέρει την ανάγκη να δημιουργηθεί στην Ελλάδα ένα ινστιτούτο έρευνας για τα προβλήματα αυτά. Έξι μήνες αργότερα, αναλαμβάνει ο ίδιος να στηρίξει την ιδέα αυτή, αφού το ελληνικό κράτος δεν έχει τις οικονομικές δυνατότητες για κάτι τέτοιο.
Αποφασίζει να δημιουργήσει ένα φυτοπαθολογικό ινστιτούτο σε έκταση δίπλα στο σπίτι του και το θεμελιώνει το 1924. Επιβλέπει ο ίδιος τις εργασίες, ενώ το εξοπλίζει με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας της εποχής, αφού για τον λόγο αυτό ο καθηγητής Ισαακίδης ταξίδεψε στη Γαλλία. Η εξέλιξη του Ινστιτούτου υπήρξε θεαματική στη δεκαετία του ’30.
Πολλοί ήταν οι επιστήμονες που εστάλησαν στο εξωτερικό για μεταπτυχιακά, προκειμένου να αποκτήσουν γνώσεις με τις οποίες βοήθησαν τους Έλληνες γεωργούς. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, η Ελλάδα είχε αυτάρκεια σε πάρα πολλά γεωργικά προϊόντα. Εν τω μεταξύ, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο άρχισε να γίνεται διεθνώς γνωστό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα; Οι Γερμανοί κατακτητές, από τη στιγμή που μπήκαν στην Αθήνα, τον Απρίλιο του ’41 μέχρι και την αποχώρησή τους τον Οκτώβριο του ’44, το σεβάστηκαν απόλυτα, προφανώς επειδή είχε πλέον αποκτήσει επιστημονική οντότητα σε διεθνές επίπεδο.
Η συνέχεια, τα τελευταία 66 χρόνια δηλαδή, διακρίνεται από τη διαρκή ανάπτυξη του Ινστιτούτου, τη συνεχή στελέχωσή του με διακεκριμένους επιστήμονες αλλά και τη δημιουργία του νέου επιστημονικού τομέα, οι οποίοι στέκονται αρωγοί στη γεωργική προσπάθεια της χώρας. Ο Εμμανουήλ Μπενάκης, ονομάστηκε «Εθνικός Ευεργέτης» και σίγουρα είναι, ίσως, ο κορυφαίος ευεργέτης της ελληνικής φυτικής παραγωγής της πατρίδας μας.
