Ο άγνωστος Έλληνας του ποτού, των ναρκωτικών και του ποδόγυρου που έγινε σωστός βίος και πολιτεία στο Παρίσι

Το ημερολόγιο έγραφε 4 Απριλίου 1882 όταν η ερωτοχτυπημένη γαλλίδα σταρ παντρεύτηκε τον πειραιώτη μάγκα που θα γινόταν γνωστός στη σκηνή ως Ζακ Νταμαλά. Πριν εκείνος φύγει πρόωρα από τον κόσμο από υπερβολική δόση ναρκωτικών και αλκοόλ το 1889, το παθιασμένο ειδύλλιο με την ντίβα αλλά και ο έκλυτος προσωπικός του βίος θα είχαν ήδη σκανδαλίσει τα ήθη της εποχής. Η Σάρα Μπερνάρ παρουσίασε τον Δαμαλά στους γάλλους δημοσιογράφους ως «αρχαίο έλληνα θεό» και βάλθηκε να τον κάνει αστέρι του θεάτρου, παρά την ξεκάθαρη έλλειψη ταλέντου από μέρους του. Απαιτητικός, φιλήδονος και άπιστος ως εκεί που δεν έπαιρνε, ο Δαμαλάς εκμεταλλεύτηκε τον έρωτα της ατυχούς Γαλλίδας στο έπακρο, αποκτώντας φήμη και γυναίκες με το τσουβάλι. Ο Τύπος σατίριζε τα καμώματά του και χλεύαζε τη σχέση του με την ντίβα, αν και εκείνος απτόητος σεργιάνιζε συνεχώς με άλλες γυναίκες και επέστρεφε στην αγκαλιά της Μπερνάρ μόνο για τα βασικά. Εκείνη τον συγχωρούσε πάντα για τις απιστίες του αλλά και τις δημόσιες ταπεινώσεις, παρέχοντάς του κυριολεκτικά τα πάντα ώστε να ζει σαν βασιλιάς. Τυφλωμένη από έρωτα, όλοι αναρωτιόνταν πια τι είχε πάθει η Μπερνάρ και ήταν στο πλευρό ενός ατάλαντου ερασιτέχνη ηθοποιού που δεν τη σεβόταν καθόλου! Το έλεγε ο Τύπος, το έλεγαν τα θεατρικά πηγαδάκια, το καταμαρτυρούσαν και οι φίλοι της. Οι προστριβές τους είναι όμως καθημερινές και ο Δαμαλάς καταβυθίζεται ολοένα και πιο πολύ στο αλκοόλ και τη μορφίνη, καταφεύγοντας σε όλων των λογιών τα σκάνδαλα για να την πικάρει. Ο καθένας είχε τώρα τους δικούς του εξωσυζυγικούς δεσμούς, αλλά από αυτή την καταραμένη σχέση κανείς τους δεν μπορούσε να αποδράσει. Τα χάλαγαν κάθε Παρασκευή και την επόμενη Δευτέρα ήταν και πάλι μαζί. Ο σύντομος γάμος τους έμοιαζε αναπόδραστη οδύσσεια, αν και τελικά θα τραβούσαν δρόμους χωριστούς. Εκείνος θέλησε να επιστρέψει στη διπλωματική του καριέρα, γύρισε όμως στο σανίδι, αν και πια ήταν εντελώς εθισμένος στα ναρκωτικά και δεν μπορούσε καν να παίξει. Σκιά του εαυτού του αλλά και του μεγάλου ονόματος της αρχοντικής οικογένειάς του, συνέχισε τις καταχρήσεις μέχρι θανάτου, ξεχασμένος και υποσημείωση πια της παρισινής καλλιτεχνικής ζωής. Στην Ελλάδα τού πίστωναν πάντως πως λόγω του γάμου τους εμφανίστηκε στο Φάληρο η Σάρα Μπερνάρ, κοσμώντας την εγχώρια σκηνή με την τεράστια υποκριτική της δεινότητα. Ο κατά 11 χρόνια νεότερός της Δαμαλάς μαράζωσε μετά τον χωρισμό τους και επιδόθηκε σε νέο μπαράζ δεσμών για να ξεπεράσει τη Σάρα. Μια από τις γυναίκες που γνώρισε έμεινε μάλιστα έγκυος και όταν γέννησε το παιδί του, το έβαλε σε ένα καλάθι και το άφησε έξω από την πόρτα της Μπερνάρ με ένα σημείωμα που μαρτυρούσε ότι το παιδί ήταν του άντρα της, καθώς δεν είχαν πάρει ποτέ διαζύγιο. Έξαλλη η ντίβα, απειλούσε να ρίξει το παιδί στον Σηκουάνα και ήταν με την προσωπική παρέμβαση του καλού της φίλου, του «βασιλιά της πολεμικής βιομηχανίας» Βασίλη Ζαχάρωφ, που θα έφτανε η κόρη στα χέρια της θετής οικογένειάς της στην Αδριανούπολη. Αυτό το παιδί ήταν η περιβόητη Τερέζα Δαμαλά, που όταν θα μεγάλωνε θα γινόταν ερωμένη του Δραγούμη, θα πόζαρε για τον Πικάσο, θα έκανε παρέα με τον Κοκτό, τον Βενιζέλο, τον Μουσολίνι και τον Κεμάλ και θα περνούσε μερικά φεγγάρια στο πλευρό του Χέμινγουεϊ…

Πρώτα χρόνια

Ο Αριστείδης Δαμαλάς γεννιέται στις 15 Ιανουαρίου 1855 στον Πειραιά ως γόνος της περιβόητης χιώτικης οικογένειας των Δαμαλάδων. Η αρχοντική φαμίλια με την ενετική καταγωγή μετρούσε αιώνες ζωής και δράσης και ο Αριστείδης ήταν το δεύτερο από τα τρία παιδιά του Αμβρόσιου Δαμαλά, εφοπλιστή και δημάρχου Ερμούπολης, και της επίσης αριστοκράτισσας συζύγου του, Καλλιόπης Ράλλη, θυγατέρας του χίου ευπατρίδη και δημάρχου Πειραιά, Λουκά Ράλλη. Με την κοσμοπολίτικη αύρα του μεγαλοαστικού περιβάλλοντος, ο Αριστείδης φοιτά στα καλύτερα σχολεία του Πειραιά και μετακομίζει αργότερα για τέσσερα χρόνια στην Αγγλία και τη Γαλλία, ώστε να μαθητεύσει σε σχολές διπλωματών. Τόσο στο Λονδίνο όσο και το Παρίσι γνωρίζεται με τα μέλη της τοπικής αριστοκρατίας και ιδιαίτερα με την καλλιτεχνική κοινότητα, καθώς μέσα του σιγοβράζει το όνειρο της υποκριτικής καριέρας. Το 1878 θα τον βρει πίσω στην Ελλάδα για να πάρει εθελοντικά μέρος στη γενική επιστράτευση. Υπηρέτησε με ζήλο και αυταπάρνηση για τέσσερα χρόνια στο ιππικό και διακρίθηκε για τη γενναιότητά του. Κατόπιν μετακόμισε στην Αυτοκρατορική Ρωσία για να φοιτήσει σε περιβόητη στρατιωτική ακαδημία, αν και τα παράτησε τελικά και επέστρεψε στο Παρίσι. Μέχρι τα τέλη του 1880, το οικογενειακό όνομα του είχε εξασφαλίσει τη θέση του στρατιωτικού ακολούθου στο ελληνικό διπλωματικό σώμα. Εκείνος το μόνο εφόδιο που φαινόταν να έχει ήταν η απολλώνια ομορφιά του. «Ομορφότερο άντρα της Ευρώπης» τον έλεγαν πολλοί και οι Παριζιάνοι έτρεχαν τώρα να κρύψουν τις γυναίκες τους, καθώς φοβόταν πως θα έπεφταν θύματα της απαράμιλλης σαγήνης του. Ο νεαρός διπλωμάτης θεωρήθηκε η επιτομή της αντρικής ομορφιάς του καιρού και όλη η καλή κοινωνία της Γαλλίας τον είχε ερωτευτεί! Εκείνος απέκτησε γρήγορα τη φήμη του αθεράπευτου γυναικά και τώρα του καταμαρτυρούσαν διαζύγια και διαζύγια, ακόμα και αυτοκτονίες για τα μάτια του. Λεγόταν μάλιστα πως η γυναίκα μεγαλοτραπεζίτη των Παρισίων είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη χώρα όταν τους έπιασε στα πράσα ο άντρας της. Όπως ήταν φυσικό, τα τόσα σκάνδαλα που τον ακολουθούσαν ανάγκασαν τους επικεφαλής του να τον στείλουν πακέτο στην Αγία Πετρούπολη…

Η γνωριμία με τη Σάρα Μπερνάρ και ο επεισοδιακός γάμος

Πριν φύγει βέβαια από το Παρίσι, είχε φροντίσει να γνωριστεί με τη μεγάλη ντίβα Σάρα Μπερνάρ το καλοκαίρι του 1881. Μέχρι τότε ήταν ήδη εξαρτημένος από τη μορφίνη που έκανε θραύση στους παρισινούς καλλιτεχνικούς κύκλους, καθώς τσαλαβουτούσε μια στο τόσο στο θέατρο αναλαμβάνοντας μικρορολάκια με μοναδικό όχημα την παροιμιώδη ομορφιά του. Η Μπερνάρ λέγεται πως ήθελε να γνωρίσει διακαώς τον πιο διαβόητο άντρα των Παρισίων. Εκείνη ήταν γνωστή ηθοποιός και εκείνος εξίσου γνωστός μπον βιβέρ, κι έτσι η συνάντησή τους ήταν απλώς θέμα χρόνου. Παρά το γεγονός ότι στην πρώτη τους γνωριμία η Μπερνάρ ένιωσε να απωθείται από την αλαζονεία του, μαγνητίστηκε τελικά από την ομορφιά του. Κι έτσι έπεσε σύντομα στα δίχτυα του Έλληνα. Μόλις έμαθε μάλιστα πως ο Δαμαλάς είχε πάρει απόσπαση για την Αγία Πετρούπολη, οργάνωσε μια εξάμηνη τουρνέ στη Ρωσία για να ξαναβρεθεί κοντά του. Η επίσημη προσκεκλημένη του τσάρου Αλέξανδρου Γ’ επιδόθηκε σε ένα παθιασμένο ειδύλλιο με τον Δαμαλά, τόσο ανοιχτό μάλιστα στις δημόσιες εκδηλώσεις του που σύντομα σκανδάλισε τους κοσμικούς κύκλους της Ρωσίας. Μόνο ακύμαντος δεν ήταν φυσικά ο δεσμός, καθώς ο εγωισμός και των δύο ήταν στα ύψη. Εκείνος τη χλεύαζε δημόσια και εκείνη τον αποκαλούσε εκνευρισμένη «τσιγγάνο Έλληνα». Τον είχε ερωτευτεί ωστόσο σφόδρα και του συγχωρούσε κάθε απιστία ώστε να είναι στο πλευρό του. Όλοι παραδέχονταν, μεταξύ αυτών και ο βιογράφος της Μπερνάρ, πως ο Δαμαλάς είχε το πάνω χέρι στη σχέση. Παραιτήθηκε λοιπόν από το διπλωματικό σώμα για να την ακολουθήσει στην πανευρωπαϊκή της περιοδεία και να επωφεληθεί από τις γνωριμίες και το κύρος της. Ολοκληρώνοντας την τουρνέ στο Λονδίνο, η Μπερνάρ έσπευσε να παντρευτεί τον καλό της, καθώς στην Αγγλία ήταν δυνατός ο γάμος ενός ορθόδοξου και μιας καθολικής. Ο Δαμαλάς τη χλεύασε ακόμα μια φορά στους κύκλους τους ότι ήταν εκείνη που του είχε κάνει πρόταση γάμου. Ο γιος της Μπερνάρ πάντως, ο Μορίς, ήταν εντελώς αντίθετος στον γάμο τους και σύντομα θα δικαιωνόταν. Η κοινή συζυγική ζωή αποδείχτηκε δυσβάσταχτη για την ντίβα, η οποία θα έβλεπε ακόμα και τις εφημερίδες να σατιρίζουν την ανίερη ένωσή τους. Οι καρικατούρες του ζεύγους κατέκλυσαν τον παρισινό Τύπο για μήνες και παρουσίαζαν συνήθως τη Σάρα ως μαριονέτα στα επιδέξια χέρια του Δαμαλά.

Το μοτίβο της σχέσης τους ακολουθούσε μια απαρέγκλιτη διαδρομή: έπειτα από κάθε καυγά τους, εκείνος έφευγε από το σπίτι, σεργιάνιζε με άλλες γυναίκες και κάποια στιγμή επέστρεφε μετανοημένος στην αγκαλιά της. Τρεις βδομάδες μάλιστα μετά τον γάμο, επέμεινε να αλλάξει το όνομά της σε Σάρα Δαμαλά για να τον τιμήσει! Όταν εκείνη αρνήθηκε, ο Δαμαλάς το έσκασε με μια Νορβηγή, έπεσε κατόπιν στην αγκαλιά μιας Βελγίδας και γύρισε βδομάδες αργότερα στο Παρίσι σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. Η μεγαλύτερη ταπείνωσή της ήταν ότι τον χρηματοδοτούσε σε όλα του τα παραστρατήματα. Πλήρωνε τα ακριβά δώρα στις ερωμένες του, τον πληρωμένο έρωτα που αναζητούσε ο Δαμαλάς και τα τεράστια ποσά για αλκοόλ και μορφίνη φυσικά. Εκείνος ήθελε τώρα να γίνει ηθοποιός και το να τον βλέπουν πλάι της στη σκηνή φάνταζε τουλάχιστον γελοίο. Η Μπερνάρ ήταν η μεγαλύτερη ηθοποιός της Ευρώπης και εκείνος ένας ατάλαντος ερασιτέχνης χωρίς καμία υποκριτική δεινότητα! Κάποια στιγμή, η Σάρα αγόρασε ένα θέατρο στο Παρίσι και έκανε τον γιο της θεατρώνη και τον σύζυγό της πρωταγωνιστή. Απορρίπτοντας μάλιστα όλους τους γάλλους αστέρες του θεάτρου, έπαιζε τώρα με τον Έλληνα που δεν μπορούσε να παίξει. Τυφλωμένη από έρωτα, απαντούσε εξοργισμένη στις κακές κριτικές και πείσμωσε να τον κάνει αστέρα. Οι κριτικοί θεάτρου έλεγαν για τον Δαμαλά ότι ήταν εντελώς ατάλαντος, χωρίς τεχνική και με μια ακαταλαβίστικη «ελληνική προφορά» της γαλλικής. Παρά ταύτα, ο Δαμαλάς έπαιξε δίπλα στη μεγάλη ντίβα σε πολλές περιβόητες παραστάσεις του γαλλικού θεάτρου, όπως στην «Κυρία με τας καμελίας», κάνοντας την Μπερνάρ να ισχυριστεί στον εμβρόντητο Αλέξανδρο Δουμά ότι ο σύζυγός της ήταν άριστος για τον ρόλο του Αρμάνδου! Εκείνη πήρε διθυραμβικές κριτικές, εκείνος πάλι βιτριολικά σχόλια, κι έτσι στράφηκε ξανά εναντίον της, θεωρώντας πως το εκτόπισμά της τον κατάπινε στη σκηνή…

Χωρισμός και μετέπειτα περιπέτειες

Τον Δεκέμβριο του 1882, η Μπερνάρ πρωταγωνίστησε σε ένα θεατρικό που είχε γραφτεί ειδικά για κείνη, με τον δραματουργό να απαγορεύει στον Δαμαλά να εμφανιστεί στο πλάι της! Για να μην τον χάσει, τον έκανε διευθυντή του θιάσου στη μεγάλη περιοδεία, κάτι που θα αποδεικνυόταν καταστροφικό για όλους, καθώς από οικονομική διαχείριση δεν ήξερε και πολλά ο Έλληνας. Κάποια στιγμή η ντίβα αναγκάστηκε να τον απαλλάξει από τα καθήκοντά του και εκείνος, νιώθοντας εξευτελισμένος, κλιμάκωσε τη δημόσια χλεύη του κατά της συζύγου του. Τώρα καταβυθίστηκε ακόμα περισσότερο στον κόσμο των ναρκωτικών κάνοντας τη μορφίνη την καλύτερή του φίλη. Σε ένα τέτοιο σκανδαλώδες ξέσπασμά του, ανέβηκε πάνω στη σκηνή και έσκισε το φόρεμα της ντίβας, αποκαλύπτοντας τους γυμνούς γλουτούς της στο πλήθος. Στις 12 Δεκεμβρίου 1882, όταν ήρθε στην Μπερνάρ άλλος ένας παραφουσκωμένος λογαριασμός από τις απιστίες του καλού της, αρνήθηκε για πρώτη φορά να τον πληρώσει. Ο Δαμαλάς πληγωμένος και καταχρεωμένος φεύγει το επόμενο πρωί για τη Βόρεια Αφρική, για να καταταχθεί σε εκστρατευτικό σώμα της Αλγερίας! Η Μπερνάρ απάντησε σε όλα αυτά με έναν δικό της εραστή, τον οποίο πήρε μαζί της στη νέα της περιοδεία στη Σκανδιναβία στις αρχές του 1883. Επιστρέφοντας ωστόσο στο Παρίσι, βρήκε τον Δαμαλά να ζει στο διαμέρισμά τους και χωρίς δεύτερη σκέψη ρίχτηκε και πάλι στην αγκαλιά του. Η νέα αυτή ένωση δεν θα στέριωνε ωστόσο, καθώς ο εθισμός του μορφινομανούς ήταν τέτοιος που πλέον ο χωρισμός φάνταζε ως η μόνη λογική λύση.

Κάποια στιγμή τον πέταξε έξω από το σπίτι, τον αγαπούσε όμως αληθινά, γι’ αυτό και πλήρωσε όλα τα έξοδα για να αποτοξινωθεί σε μια κλινική. Έξι μήνες αργότερα, ο Δαμαλάς ήταν και πάλι στην εξώπορτά της, μόνο που αυτή τη φορά τη βρήκε κλειστή. Η Μπερνάρ και πάλι όμως δεν τον άφησε αβοήθητο, πληρώνοντάς του μια νέα αποτοξίνωση και καλύπτοντας κατόπιν όλα τα έξοδα διαμονής του σε ξενοδοχείο των Παρισίων. Δεν πήραν μάλιστα ποτέ διαζύγιο μέχρι τον θάνατο του Δαμαλά το 1889. Η Μπερνάρ, για να απαλλαγεί από την παρουσία του, συμφώνησε να του πληρώνει διατροφή σε μηνιαία βάση με τον όρο να μην τον ξαναδεί μπροστά της. Ο Δαμαλάς επιχείρησε να επιστρέψει στο διπλωματικό σώμα, δεν τα κατάφερε όμως. Επέστρεψε ωστόσο στο σανίδι και την ίδια χρονιά (1883) ερμήνευσε τον πλέον αξιομνημόνευτο ρόλο της καριέρας του, τον Φίλιππο στον «Αρχισιδηρουργό». Η παράσταση γνώρισε μάλιστα μεγάλη επιτυχία και παίχτηκε όλη τη σεζόν στη Μασσαλία, αν και οφειλόταν μάλλον στη μεγάλη πρωταγωνίστρια Jane Hading παρά στον ίδιο. Πρωταγωνιστικούς ρόλους κράτησε και τις επόμενες χρονιές σε αρκετά έργα, συνήθως δίπλα στη Hading, και έγινε όσο να πεις αστέρι του θεάτρου! Παρά τη φήμη του όμως, όλοι τον ήξεραν ως τον πρώην της Σάρα Μπερνάρ και το όνομά του γρήγορα ξεχάστηκε από την παρισινή κοινωνία. Τον Μάρτιο του 1889, όταν η Μπερνάρ επέστρεψε στο Παρίσι μετά την τεράστια ευρωπαϊκή της τουρνέ, έλαβε ένα μήνυμα από τον Δαμαλά που την ενημέρωνε ότι πέθαινε στη Μασσαλία και ζητούσε τη συγχώρεσή της. Την εκλιπαρούσε μάλιστα να τον δεχτεί πίσω.

Εκείνη, που τον αγαπούσε ειλικρινά, παράτησε τις θεατρικές της υποχρεώσεις για να βρεθεί στο πλευρό του. Ήταν σε κακή κατάσταση λόγω των χρόνιων καταχρήσεων. Η Μπερνάρ αποδείχτηκε πολύ καλή μαζί του, καθώς τον πήρε στο σπίτι της, κατάφερε να τον κάνει να πάρει τα πάνω του και τον μετέτρεψε για μια ακόμα φορά συμπρωταγωνιστή της στο θέατρο. Ο Δαμαλάς υποσχέθηκε να κόψει τη μορφίνη και πήρε μέρος στη νέα περιοδεία της Μπερνάρ, που αυτή τη φορά έφτασε ως την Αίγυπτο. Ποτέ δεν έκοψε ωστόσο τη μορφίνη και τώρα δεν μπορούσε καν να παίξει. Στο Μιλάνο μάλιστα λίγο έλειψε να τον συλλάβουν καθώς τον έπιασαν να κυκλοφορεί γυμνός στο λόμπι του ξενοδοχείου. Έπειτα από έξι εβδομάδες εμφανίσεων στην «Κυρία με τας καμελίας», κατέρρευσε και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Λίγο πριν πεθάνει μάλιστα, η Μπερνάρ του προσέφερε άλλον έναν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο Δαμαλάς τον δέχτηκε, έπαιξε στην πρεμιέρα, αλλά ως εκεί. Ήταν σαφές πως δεν μπορούσε πια να ανέβει στο σανίδι. Ο Αριστείδης Δαμαλάς που έκανε καριέρα ως Ζακ Νταμαλά βρέθηκε νεκρός σε παρισινό ξενοδοχείο στις 18 Αυγούστου 1889 από υπερβολική δόση μορφίνης και κοκαΐνης. Η Μπερνάρ φόρεσε τα μαύρα για έναν χρόνο και πένθησε τον πρώην σύζυγό της. Κάποια στιγμή μάλιστα υιοθέτησε επισήμως το επίθετό του, το οποίο και κράτησε ακόμα και μετά τον θάνατό του, σε κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό: Σάρα Μπερνάρ-Δαμαλά ήταν το όνομα με το οποίο εμφανιζόταν στα πολιτειακά έγγραφα η γαλλίδα σταρ. Όπως είπαμε, στις αρχές του 1889 ο Δαμαλάς απέκτησε ένα εξώγαμο παιδί με μια κομπάρσο του θεάτρου, το οποίο αφέθηκε έξω από την εξώπορτα της Μπερνάρ. Ο κύκλος της ηθοποιού ενημέρωσε τον Δαμαλά για το παιδί του, αν και μέχρι τότε ήταν σε τόσο κακή κατάσταση που πιθανότατα δεν κατάλαβε ποτέ πως είχε ένα παιδί.

Η ζωή του παιδιού σώθηκε από τον οικογενειακό φίλο των Δαμαλά και Μπερνάρ και κατοπινό κροίσο Βασίλη Ζαχάρωφ, ο οποίος βρήκε μια ανάδοχη οικογένεια για την Τερέζα Δαμαλά στην Αδριανούπολη. Σε ένδειξη στοργής και τρυφερότητας απέναντι στον πρώην σύζυγό της, η Σάρα Μπερνάρ, ταλαντούχα γλύπτρια επίσης, φιλοτέχνησε την προτομή του στο νεκροκρέβατο…

newsbeast