Γράφει η Ξένια Σαρατσιώτη, PhD Student in Social and Political Analysis of Communication
Η ιστορία ενός τόπου, η συλλογική μνήμη ενός βιωμένου περιβάλλοντος αποτελούν αναπόσπαστο του δημόσιου αστικού τοπίου. Δεν είναι μόνο τα μνημεία, αλλά οποιοδήποτε μορφολογικό του στοιχείο που συνθέτει και μετασχηματίζει την εικόνα μιας περιοχής και ενισχύει την ταυτότητά της. Μπορεί να είναι φυσικά σχηματισμένα ή ανθρωπογενή κατασκευάσματα. Σε κάθε περίπτωση αποτελούν ένα σημείο αναφοράς και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι ενός τόπου.
“Το Τοπόσημο ως συντελεστής οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών” ήταν το θέμα της ημερίδας που διοργάνωσε η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας, τον Δήμο Βέροιας και την ΠΕΤΑ Α.Ε. στο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών στη Βέροια πριν λίγες μέρες. Το αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας δεν ήταν μια θεσμική εκδήλωση του φορέα, αλλά μια πολυπρισματική εκδήλωση που έδωσε τροφή για σκέψη και άνοιξε τον δρόμο για έναν γόνιμο και στρατηγικής σημασίας διάλογο σχετικά με τη συμβολή των τοποσήμων στην οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική, τουριστική ανάπτυξη των Δήμων της χώρας.
Με τη συμμετοχή ειδικών, πανεπιστημιακών, αρχαιολόγων, αιρετών και εκπροσώπων της αυτοδιοίκησης, η ημερίδα μετέφερε το μήνυμα ότι πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι μόνο μνήμες και μνημεία· είναι ζωντανά τοπόσημα που μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες ανάπτυξης, εξωστρέφειας και βιώσιμης ανάπτυξης.
Ο Πρόεδρος της ΚΕΔΕ Λάζαρος Κυρίζογλου στον χαιρετισμό του τόνισε: “Τα τοπόσημα δεν είναι απλώς ιστορικά μνημεία, φυσικά ή γεωλογικά φαινόμενα ή εμβληματικές αρχιτεκτονικές κατασκευές. Είναι ζωντανά σημεία αναφοράς, διαχρονικοί φορείς της ιστορίας, της ταυτότητας, της προσωπικότητας και της συλλογικής μνήμης του τόπου και της πόλης που βρίσκονται και συνδετικοί κρίκοι του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Ας μην ξεχνάμε πως η ανάπτυξη των πόλεων δεν αφορά μόνο το φυσικό περιβάλλον και τις υποδομές αλλά και την ψυχή τους. Και τα τοπόσημα είναι η ψυχή των πόλεων.”
«Διαμάντι» της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς χαρακτήρισε τις Αιγές στον χαιρετισμό του ο Δήμαρχος Βέροιας, κ. Κωνσταντίνος Βοργιαζίδης και επεσήμανε ότι «τόσο η υλική όσο και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καταλύτης για τη αειφόρο ανάπτυξη και μπορούν να συμβάλουν έντονα στην κοινωνική συνοχή, την ενίσχυση της αίσθησης της ταυτότητας και να αποτελέσουν μοχλό οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών».
«Η ιστορία της Μακεδονίας συναντά την παγκόσμια κληρονομιά» στις Αιγές, στον τόπο που αποτελεί «σημείο εκκίνησης για τον πολιτισμό που διαμόρφωσε τον μετέπειτα κόσμο» ανέφερε στην τοποθέτησή του ο κ. Παντελής Τσακίρης, Πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτισμού & Νεολαίας ΚΕΔΕ και Δήμαρχος Ωραιοκάστρου, ενώ ο κ. Φίλιππος Αναστασιάδης, Πρόεδρος Π.Ε.Τ.Α. Α.Ε. και Δήμαρχος Παγγαίου ξεκίνησε την τοποθέτησή του υποστηρίζοντας ότι πρέπει «να κοιτάξουμε με οραματική διάθεση το μέλλον» και παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι ένα ανοιχτό μουσείο, υπάρχουν σημεία ενδιαφέροντος που «παραμένουν αναξιοποίητα, αόρατα, εγκλωβισμένα στην καθημερινότητα».
Η Υπουργός Πολιτισμού, Δρ. Λίνα Μενδώνη, η οποία ήταν η κεντρική ομιλήτρια έθεσε ως στόχο την ανάδειξη του πολιτισμού που αποτελεί ένα βασικό κοινωνικό αγαθό ως εθνικό αναπτυξιακό κεφάλαιο και θεμελιώδη συντελεστή της οικονομικής και κοινωνικής ανάταξης και προόδου των τοπικών κοινωνιών και της Περιφέρειας. Σε αυτό το πλαίσιο και ως μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς, τα τοπόσημα εντάσσονται στο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου, αποτελούν στοιχεία της ζώσας πραγματικότητας και η σχέση τους με την τοπική κοινωνία είναι βαθιά συναισθηματική. Ενώνουν τις γενιές, ενισχύουν το αίσθημα του συνανήκειν, ενισχύουν τη φήμη ενός τόπου, συμβάλλουν στην εξωστρέφεια των τοπικών κοινωνιών και είναι πόλος έλξης και πολιτιστικής διπλωματίας.
Κατά τη διάρκεια της ημερίδας ακούσαμε και είδαμε πλείστα παραδείγματα καλών πρακτικών από δήμους της Ελλάδας και περιοχές του εξωτερικού αναφορικά με τη διατήρηση και ανάδειξη την πολιτιστικής κληρονομιάς.
Αναδείχθηκε ο ρόλος των τοποσήμων στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των πόλεων ως αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητας των πόλεων και φορείς ιστορικής μνήμης, πολιτιστικής αξίας και κοινωνικής συνοχής.
Συνεργασία Δήμων και Υπουργείου Πολιτισμού
Η συζήτηση άγγιξε και το ευαίσθητο ζήτημα της σχέσης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τα μεγάλα μνημεία. Η προστασία και η ανάδειξη χώρων που ανήκουν στη λίστα της UNESCO απαιτεί συνεργασία Δήμων και Υπουργείου Πολιτισμού, μέσα από κοινά σχέδια δράσης και θεσμικά πλαίσια που θα επιτρέπουν στους Δήμους να έχουν ενεργό ρόλο στη διαχείρισή τους.
Από τον λιγνίτη στην πράσινη μετάβαση
Η περίπτωση της Εορδαίας ανέδειξε μια διαφορετική πτυχή των τοπόσημων. Ο λιγνίτης, που για δεκαετίες καθόρισε την ταυτότητα και την οικονομία της περιοχής, σήμερα λειτουργεί ως μνημείο μνήμης αλλά και ως πρόκληση. Στη μεταλιγνιτική εποχή, η πρόταση είναι να μετατραπεί σε «γέφυρα» για τη βιώσιμη ανάπτυξη, συνδυάζοντας την ιστορική εμπειρία με νέες μορφές ενέργειας και παραγωγής.
Ο ρόλος των νέων
Παρουσιάστηκε η ιδέα μετασχηματισμού του τρόπου με τον οποίο η νεολαία αλληλεπιδρά με τον πολιτισμό καθιστώντας την πιο ενεργή και αποτελεσματική. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ενεργοποίησης της Πολιτιστικής Παιδείας με χρήση εξειδικευμένων ξεναγών για παιδιά και εφήβους συμβάλλοντας έτσι στην καλλιέργεια σεβασμού και αγάπης για την πολιτιστική κληρονομιά, και στη συνέχεια μέσω της αξιοποίησης της Νεολαίας για την προβολή αυτών των πολιτιστικών χώρων- τοποσήμων με στόχο τη δημιουργία μιας νέας γενιάς πολιτών που γνωρίζει και σέβεται την πολιτιστική της κληρονομιά, αλλά και συμμετέχει ενεργά στην προβολή και διατήρησή της, μετατρέποντας τον πολιτισμό σε μια δυναμική, ζωντανή εμπειρία για όλους.
Ο πολιτισμός ως γιορτή: το Φεστιβάλ Παπάγου–Χολαργού
Η ημερίδα δεν περιορίστηκε σε μνημεία και ιστορικούς χώρους. Παρουσιάστηκε το Φεστιβάλ Παπάγου–Χολαργού, ως παράδειγμα πολιτιστικού θεσμού που ενώνει την κοινότητα, δίνει βήμα στους νέους και προάγει την πρόσβαση στην τέχνη για όλους. Με χαμηλό κόστος για το κοινό και ποιοτικό πρόγραμμα, το φεστιβάλ αναδεικνύεται σε τοπόσημο πολιτιστικής ζωής για την περιοχή.
Πίσω από κάθε μνημείο, φεστιβάλ ή φυσικό τοπόσημο κρύβεται μια βαθύτερη λειτουργία: η ενίσχυση του αισθήματος του συνανήκειν.
Η ημερίδα κατέληξε σε μια κοινή διαπίστωση: είτε πρόκειται για αρχαίες πόλεις, είτε για μνημεία, είτε για βιομηχανικά κατάλοιπα, φεστιβάλ ή φυσικούς σχηματισμούς, τα τοπόσημα είναι η ψυχή των τοπικών κοινωνιών. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση καλείται να αναλάβει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, χτίζοντας στρατηγικές που θα φέρουν τον πολιτισμό πιο κοντά στην κοινωνία και θα μετατρέψουν τη μνήμη σε προοπτική για το μέλλον. Οι τοπικές κοινωνίες πάντως είναι έτοιμες και αισθάνονται υπερήφανες όταν αναδεικνύεται ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του τόπου τους τοποθετώντας τον στον χάρτη. Οι κάτοικοι θέλουν να νιώθουν ότι ανήκουν σε μια κοινότητα με ρίζες, παρόν και προοπτική.
