«Ρωμαϊκή Ιστορία» M.Le Glay-Y. Le Bohec-Jean-Louis Voisin Εκδόσεις Εστία 2025 σελ.684, ISBN 978-960-05-1971-6

Γράφει ο Κώστας Α. Τραχανάς

Το βιβλίο αυτό έχει συνοδεύσει τις σπουδές των φοιτητών στα γαλλικά πανεπιστήμια για περισσότερα από 30 χρόνια , γεγονός που το καθιστά ένα δοκιμασμένο εγχειρίδιο.

Είναι μεγάλη η σημασία του ρωμαϊκού κόσμου για τον δυτικό πολιτισμό και την αξία της μελέτης του για την καλύτερη αποτίμηση όλων των βασικών πτυχών της ευρωπαϊκής ιστορίας (πολιτική, οικονομία, κοινωνία, θρησκεία, λαογραφία, δίκαιο, πολεοδομία, αρχιτεκτονική), συμπεριλαμβανομένου του Βυζαντίου. Το ίδιο ισχύει και για τα λατινικά ,τα οποία προσφέρουν τα απαραίτητα κλειδιά για τη βαθύτερη κατανόηση των μεγάλων ευρωπαϊκών γλωσσών.

Το βιβλίο αυτό επικεντρώνεται στα γεγονότα δίχως να παραμελήσει τις ιδέες. Δόθηκε προτεραιότητα σε μια χρονολογική αντίληψη της ιστορίας της Ρώμης με βάση τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα , χωρίς ασφαλώς να αποκλείονται και άλλες πτυχές. Οι θεσμοί, τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα , καθώς και ο πολιτισμός έχουν τη δική τους θέση στο βιβλίο.

Ο τόμος αυτός είναι μια μύηση στην ιστορία της Ρώμης.

Ο αναγνώστης θα μυηθεί σε αυτή τη συναρπαστική ιστορία μιας μικρής πόλης , η οποία έγινε πρωτεύουσα της πιο μεγάλης και ανθεκτικής στον χρόνο αυτοκρατορίας που γνώρισε ο κόσμος.

Πώς κατάφερε μέσα σε λίγους αιώνες μια πολίχνη του Λατίου να επιβληθεί αρχικά στις γειτονικές πόλεις και την ιταλική χερσόνησο, κατόπιν στην Ελλάδα και την Ευρώπη και τελικά σε όλη την «οικουμένη»; Ποια ήταν η σχέση της με τις κατακτημένες περιοχές και τους κατοίκους τους; Πώς μεταλλάχθηκε η ίδια ενόσω μετατρεπόταν στη μεγαλύτερη αυτοκρατορία που γνώρισε ο αρχαίος κόσμος; Πώς ολοκληρώθηκε αυτός ο ιστορικός κύκλος και τι άφησε ως κληρονομιά; Πόση Ρώμη υπάρχει ακόμη στην Ευρώπη, την Εγγύς Ανατολή, τη βόρεια Αφρική, αλλά και την Ελλάδα; Αυτά και άλλα σημαντικά ερωτήματα διερευνώνται σε αυτό το βιβλίο.

Η θέση , η εξέλιξη και ολόκληρη η ιστορία της Ρώμης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα γεωγραφικά δεδομένα. Από τις τρεις μεγάλες μεσογειακές χερσονήσους , η ιταλική , λόγω της κεντρικής θέσης που κατέχει μεταξύ της ελληνικής και της ιβηρικής , είναι η πιο ευνοημένη , είναι επίσης η λιγότερο ογκώδης, αλλά και αυτή που εισέρχεται περισσότερο στη θάλασσα, όντας ταυτόχρονα άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευρωπαϊκή ήπειρο μέσω της εύφορης κοιλάδας του Πάδου . Εξού και ο ρόλος της ως τόπου συνάντησης των ανταλλακτικών και πολιτισμικών ροών ανάμεσα στην ανατολική και τη δυτική Μεσόγειο, καθώς και ανάμεσα στους λαούς του βορρά και τους λαούς της θάλασσας.

Στα μέσα του 8ου αιώνα , οπότε τοποθετείται σύμφωνα με την παράδοση η ίδρυση της Ρώμης , η Ιταλία προσέφερε το θέαμα ενός ψηφιδωτού λαών , κάποιοι από τους οποίους είχαν εγκατασταθεί προ πολλού , ενώ κάποιοι άλλοι εξακολουθούσαν να μετακινούνται. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται δύο λαοί και δύο πολιτισμοί που πολύ γρήγορα κυριάρχησαν στον βορρά και τον νότο της χερσονήσου: οι Ετρούσκοι και οι Έλληνες , αμφότεροι άσκησαν βαθιά επιρροή στον αναδυόμενο οικισμό που έμελλε να αποτελέσει τη Ρώμη. Με τα εμπορεία των Φοινίκων και τις αποικίες των Ελλήνων, η Ανατολή άρχισε να εδραιώνει την υπεροχή της στη Μεσόγειο.

Ενώ οι Ετρούσκοι εγκαθίστανται στα βόρεια του Τίβερη , επεκτείνοντας πολύ γρήγορα την κυριαρχία τους μέχρι την κοιλάδα του Πάδου στον βορρά και την Καμπανία στον νότο, δύο άλλοι λαοί διεισδύουν στην Ιταλία : οι Φοίνικες και οι Έλληνες.

Όπως οι Ετρούσκοι ,έτσι και οι Έλληνες άσκησαν βαθιά επίδραση στον υπό διαμόρφωση ρωμαϊκό πολιτισμό, στο δίκαιο , τους θεσμούς, τις τέχνες, τα γράμματα και τη θρησκεία.

Το ετρουσκικό αλφάβητο διαδόθηκε σε όλη την Ιταλία , η οποία έμαθε να διαβάζει χάρη στους Ετρούσκους.

Δεν οφείλει μόνο η ρωμαϊκή τέχνη πολλά στην Ελλάδα , είτε μέσω επαφών και άμεσων επιδράσεων είτε μέσω του διαύλου της Μεγάλης Ελλάδας εξίσου πολλά κληρονόμησαν και τα ρωμαϊκά γράμματα : οι πρώτοι επικοί και τραγικοί ποιητές (Λίβιος Ανδρόνικος, Έννιος, Πακούβιος, Ναίβιος) κατάγονταν από τον Τάραντα ,την Απουλία και την Καπύη , ενώ η κωμωδία επινοήθηκε από έναν Σικελό, τον Επίμαρχο.

Είναι ακόμα δύσκολο να αποφανθεί κανείς για τις απαρχές της Ρώμης .Η ιστορία κατακλύζεται από θρύλους. Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις προσφέρουν ωστόσο ορισμένα χρονολογικά σημεία αναφοράς. Μονολότι τα ονόματα των πρώτων βασιλέων δεν μπορούν να υιοθετηθούν με βεβαιότητα , φαίνεται ότι στις αρχές του 6ου αιώνα τη θέση των Λατίνων και Σαβίνων βασιλέων πήραν οι Ετρούσκοι βασιλείς, στους οποίους οφείλει την αστική οργάνωση ό,τι μέχρι τότε δεν ήταν παρά μια συνομάδα χωριών.

Πολύ πριν την «ίδρυση» της Ρώμης , που η παράδοση τοποθετεί το 754/753, οι θρύλοι που μας παραδίδουν οι αρχαίου Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς αναφέρονται σε «γεγονότα» που , αν και μοιάζουν περισσότερο μυθικά παρά πραγματικά ,δεν αφήνουν αδιάφορο τον ιστορικό.

Οι Έλληνες συγγραφείς εμπλέκουν τον Εύανδρο , έναν Αρκά , ο οποίος ,εξήντα χρόνια πριν τον Τρωικό Πόλεμο , ήρθε να εγκατασταθεί στην αριστερή όχθη του Τίβερη. Ο Εύανδρος στέριωσε στον Παλατίνο λόφο , όπου ίδρυσε την πόλη του Παλλάντιου.

Ελληνικής προέλευσης είναι και η ιστορία του Αινεία .Γιος του θνητού Αγχίση και της Αφροδίτης , κατέφυγε και αυτός μετά την πτώση της Τροίας (το 1193 ή το 1184) στο Λάτιο , όπου ίδρυσε το Λαβίνιο.

Οι Λατίνοι , και πιο συγκεκριμένα ο Φάβιος Πίκτωρ , ο πρώτος χρονικογράφος (γύρω στο 200 π.Χ.) παραδίδουν την ιστορία του Ρώμου /Ρέμου και του Ρωμύλου , των διδύμων που θήλασε η λύκαινα και που φέρονται να ίδρυσαν την πόλη επί ενός από τους επτά λόφους της. Αμφότεροι έφθασαν από την Άλβα Λόγγα στις όχθες του Τίβερη , όπου ίδρυσαν τη Ρώμη μεταξύ 754 και 748 , ως γενέθλια ημερομηνία της πόλης θεωρήθηκε η 21 Απριλίου.

Οι παραπάνω θρύλοι αναμείχθηκαν , εμπλουτίζοντας ο ένας τον άλλο, προτού εκτεθούν στην τελική τους μορφή από τον Τίτο Λίβιο και τον Βιργίλιο. Επικεντρώθηκαν σε δύο πρόσωπα : τον Αινεία και τον Ρωμύλο.

Η εμφάνιση της Ρώμης ως πόλης και ως οργανωμένης πολιτείας συνδέεται με την εγκατάσταση των Ετρούσκων στη νοτιοκεντρική Ιταλία κατά τον 6ο αιώνα και την άνοδο μιας δυναστείας προερχόμενης από την Ετρουρία.

Η Ρώμη ευνοήθηκε πολύ από τις περιστάσεις , είχε την τύχη να αναχθεί σε οργανωμένη πολιτεία και να γνωρίσει την πρώτη της ακμή ακριβώς τη στιγμή που άρχιζε να παρακμάζει η ετρουσκική δύναμη και να ξεσπούν οι αντιπαλότητες μεταξύ των ελληνικών αποικιών. Εντούτοις, οι δύο αιώνες που ακολούθησαν την εκδίωξη του Ταρκύνιου του Υπερήφανου αποτελούν για την ιστορία της «σκοτεινούς αιώνες»(5ος και 4ος αιώνας).Δεν γνωρίζουμε παρά μόνο αδρομερώς τα χαρακτηριστικά τους. Αυτό οφείλεται στην ένδεια των γραμματειακών και αρχαιολογικών πηγών. Παρά την προβληματική τεκμηρίωση , μπορούμε να παρακολουθήσουμε ως ένα βαθμό την ενίοτε ταραχώδη γέννηση της Δημοκρατίας, η οποία σημαδεύτηκε στο εσωτερικό από τον θεσμό της υπατείας και στο εξωτερικό από τους πρώτους αγώνες κατά των λαών του Λατίου. Μεταξύ 450 και 390 η Ρώμη βρίσκεται σε αναζήτηση ισορροπίας ,την οποία πέτυχε -όχι ανώδυνα- με την οργάνωση των πολιτικών θεσμών και τη διαμόρφωση μιας νέας «αριστοκρατίας» στους κόλπους της κοινωνίας.

Οι Καρχηδονιακοί Πόλεμοι διήρκεσαν συνολικά πάνω από έναν αιώνα (246-146) και αποτελούν ένα από τα μείζονα γεγονότα στην ιστορία της Μεσογείου και της Ρώμης. Παρά τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες και την καταστροφή ιταλικών πόλεων και εδαφών, ο πόλεμος συνέβαλε σημαντικά στην περαιτέρω ανάπτυξη της Ρώμης και της Ιταλίας. Καταρχάς , η Ρώμη αναγκάστηκε να συγκροτήσει ισχυρό στρατιωτικό μηχανισμό. Πριν το 218 διατηρούσε κατά κανόνα 6-8 λεγεώνες (25.000-33.000 άνδρες).Μεταξύ 217 και 203 επιστράτευσε έως και 28 λεγεώνες , περίπου δηλαδή 120.000 άνδρες , στους οποίους πρέπει να προστεθούν και τα στρατεύματα που παρέσχεσαν οι σύμμαχοι και ο στόλος.

Το πιο σημαντικό ιστορικό φαινόμενο για το μέλλον της Δύσης , μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323) , υπήρξε η σταδιακή μετάβαση της Ρώμης-πόλης στη Ρώμη-πρωτεύουσα μιας μεσογειακής εδαφικής αυτοκρατορίας. Πρακτικά , η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην κατάκτηση από τις ρωμαϊκές λεγεώνες των χωρών της «βαρβαρικής» Δύσης και της ελληνιστικής Ανατολής (146). Κατακτήσεις που , μεταξύ του τέλους του Β΄ Καρχηδονιακού Πολέμου (201) και της προσάρτησης της Αιγύπτου (31-30) , είχαν ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό της πιο ισχυρής και ανθεκτικής στην ιστορία εδαφικής αυτοκρατορίας. Η Ρώμη κατέκτησε τη λεκάνη της Μεσογείου μεθοδικά: πρώτα το Λάτιο , έπειτα την Ιταλία, και στη συνέχεια τη δυτική και ανατολική Μεσόγειο. Η Ρώμη επιβλήθηκε για τουλάχιστον 8 αιώνες σε ολόκληρη την τότε γνωστή οικουμένη. Η κοσμοκράτειρα Ρώμη ήταν από το 31 π.Χ. έως το 235 μ.Χ.. Ωστόσο ενώ η Ανατολή περιερχόταν για πρώτη φορά στον έλεγχο της Δύσης , ο ελληνιστικός πολιτισμός ήταν αυτός που διαπέρασε σε βάθος τη Δύση , οδηγώντας στη δημιουργία μιας πολιτισμικής κοινής, της ελληνορωμαϊκής παιδείας, που έμελλε να καταστεί το διακριτικό γνώρισμα των δυτικών ευρωπαϊκών εθνών. Το ζήτημα του ρωμαϊκού επεκτατισμού είναι επομένως θεμελιώδους σημασίας. Εξίσου σημαντική είναι και η εξέταση όλων των συνεπειών του .

Ένας διαφορετικός ρωμαϊκός κόσμος ήταν από τον 3ο έως τον 5ο αιώνα μ.Χ.

Το τέλος της Ρώμης δεν ήρθε από τη μια μέρα στην άλλη , μοι ιστορικές προσεγγίσεις ποικίλλουν .Το επίσημο τέλος της Ρώμης τοποθετείται στον 5ο αιώνα. Ακόμα και έτσι, όμως άφησε πίσω του μια μεγάλη κληρονομιά. Στην Ανατολή αναπτύχθηκε μια πρωτότυπη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, η οποία , μέσω του βυζαντινού πολιτισμού ,διήρκεσε μέχρι το 1453 μ.Χ. Στη Δύση , η ιδέα της αυτοκρατορίας παρέμεινε ισχυρότατη, απόδειξη η ίδρυση της «Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού έθνους» και η διάδοση του τίτλου του Καίσαρα , που διατηρήθηκε μέχρι τον 20ο αιώνα : το 1917 στη Ρωσία (δολοφονία του τελευταίου Τσάρου, Νικολάου Β΄), το 1918 στη Γερμανία (παραίτηση του τελευταίου Κάιζερ, Γουλιέλμου Β΄) και το 1946 στη Βουλγαρία (εκτόπιση του τελευταίου Τσάρου ,Συμεών Β΄).

Η Ευρώπη εξακολουθεί να φέρει το αποτύπωμα της Ρώμης ,και ας μην το αντιλαμβάνονται πάντοτε οι σύγχρονοι κάτοικοί της. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες προέρχονται από τη λατινική, ενώ το ρωμαϊκό δίκαιο αποτελεί τη βάση των ευρωπαϊκών κρατών. Η ευρωπαϊκή τέχνη ,λογοτεχνία και φιλοσοφία από την Αναγέννηση και μετά-που αποτελεί αναβίωση της ελληνορωμαϊκής σκέψης- εμπνέονται σε μεγάλο βαθμό από τα έργα της ρωμαϊκής δημοκρατίας και αυτοκρατορίας. Η χωροταξία των πόλεων και της υπαίθρου στην Ευρώπη έχουν ηλικία είκοσι αιώνων, όπως άλλωστε και η καθημερινή ζωή (γιορτές, ονόματα κλπ), που έχει σημαδευτεί από τον χριστιανισμό. Οι ίδιες αξίες της Ευρώπης (ελευθερία, δικαιοσύνη, τιμή, θάρρος) ανάγονται στο ελληνορωμαϊκό της παρελθόν. Κατά κάποιον τρόπο , η Ρώμη συνεχίζει να ζει μέσα μας.

Το βιβλίο απευθύνεται τόσο στον φοιτητή όσο και στον γενικό αναγνώστη προσφέροντας ένα πανόραμα του ρωμαϊκού σύμπαντος, καθώς συνοδεύει την έκθεση των γεγονότων με καίριες παρατηρήσεις για την πολιτική, κοινωνική, στρατιωτική, οικονομική, θρησκευτική και πολιτιστική ζωή της Ρώμης από τις απαρχές της μέχρι και το οριστικό σβήσιμό της ως επίσημης οντότητας τον 5ο αιώνα.

Πρόκειται για Αριστούργημα.

Ο Marcel Le Glay ήταν ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris IV) , υπήρξε κορυφαίος μελετητής της ρωμαϊκής θρησκείας, με έμφαση στην Αφρική.

Ο Yann Le Bohec είναι ομότιμος καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris IV) , πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους ειδικούς στη στρατιωτική ιστορία της Ρώμης.

Ο Jean-Louis Voisin είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού (Paris-Est Creteil Val-de-Marne,Paris XII).