Γράφει η Χρυσούλα Καραντζή. Ερευνήτρια Α΄ Βαθμίδας, Κέντρον Ερεύνης Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων Ακαδημίας Αθηνών
Πάντα πίστευα ότι οι άνθρωποι και τα βιβλία έρχονται να σε συναντήσουν όταν είσαι έτοιμος να τα δεχτείς.
Έτσι, ενώ είχα συμπληρώσει είκοσι χρόνια ως ερευνήτρια διαλεκτολογίας στην Ακαδημία Αθηνών, τον Δεκέμβρη του 2022 έδωσα κατατακτήριες εξετάσεις στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ.
Εκεί στο πλαίσιο των σπουδών μου, παρακολούθησα τα μαθήματα Σκηνοθεσίας που προσέφερε ο σκηνοθέτης, ηθοποιός και συγγραφέας Νίκος Χατζηπαπάς. Αργότερα τον παρακολούθησα άναυδη στον μακρύ θεατρικό μονόλογο «Ο Ζιλ και η νύχτα» του Hugo Claus (τον οποίο ερμήνευσε και σκηνοθέτησε), έναν αληθινό ερμηνευτικό άθλο, να αναμετριέται με έναν ρόλο όπου συναντιούνται ο ρεαλισμός, η ωμότητα και η τρέλα με φόντο την απολογία του Ζιλ ντε Ρε στο εκκλησιαστικό δικαστήριο της Νάντης, που τον καταδίκασε σε θάνατο με αγχόνη και πυρά το 1440.
Διάβασα τα λογοτεχνικά βιβλία του, στάθηκα ιδιαίτερα στη συλλογή διηγημάτων «Νύχτα, Αληθινές Ιστορίες» (Εκδόσεις Όταν) και τελευταία την πρόσφατη ποιητική του συλλογή «Αυτός που ήθελε», Εκδόσεις Όταν, 2024.
Παράλληλα ξαναδιάβαζα Τσέχωφ για το μάθημα της Ευρωπαϊκής Δραματολογίας. Εκεί λοιπόν, στον «Γλάρο», έπεσα πάνω στο Σόριν, τον αδελφό της Αρκάντινα, «τον άνθρωπο που ήθελε» (η σελ. 68 από τη μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ, Ο Γλάρος, . τσέχωφ, Εκδόσεις ΄Υψιλον):
Έστειλα μήνυμα στο δάσκαλό μου με το εν λόγω απόσπασμα, γράφοντάς του: «Εκλεκτικές συγγένειες» κι εκείνος μου επιβεβαίωσε ακαριαία: «Δεν σου κρύβω ότι αυτή ήταν η έμπνευση». ΄Αλλωστε ο αναγεννησιακός Χατζηπαπάς είχε ασχοληθεί και με τον «Γλάρο», έχει τη σκηνοθεσία του έργου στο ενεργητικό του.
Ο Τσέχωφ στον «Γλάρο»» θίγει τις σχέσεις, τα κίνητρα, την ψυχολογία και τις διεκδικήσεις ανθρώπων που αγαπούν, υπηρετούν ή θέλουν να υπηρετήσουν την τέχνη μέσω της συγγραφής και του θεάτρου. Γύρω τους περιστρέφονται οι άνθρωποι της καθημερινότητας που προσπαθούν να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα της ζωής τους: από τα απραγματοποίητα όνειρα ως τη ματαίωσή τους.
Να σημειώσω εδώ ότι ‘Γλάρος’ τιτλοφορείται κι ένα διήγημα από τη συλλογή «Νύχτα, Αληθινές Ιστορίες», όπου για μια ακόμα φορά ο κόσμος της συγγραφής συναντά τον κόσμο το θεάτρου: οι δύο κόσμοι που ο Χατζηπαπάς θέλει να ανήκει. Όπως καταθέτει και ο ίδιος σε συνέντευξή του στον Γρηγόρη Δανιήλ (3 Μαρτίου 2022): Στον «Γλάρο», ο αφηγητής της ιστορίας παρεισφρέει, αρχικά απρόσκλητος και λίγο αργότερα ως επίσημος προσκεκλημένος, στον φανταστικό κόσμο των ηρώων του θεατρικού έργου του Τσέχοφ.
Έτσι λοιπόν, με έναν φυσικό τρόπο, η μια πτυχή των ενασχολήσεων του Χατζηπαπά παρεισφρέει στην άλλη, δεν την συμπληρώνει απλώς αλλά τη γονιμοποιεί δημιουργικά και τη διαμορφώνει.
Το ‘ποιητικό εγώ’ στη συλλογή «Αυτός που ήθελε», σαν άλλος Σόριν, κυνηγά χίμαιρες, σπάνια συγχρονίζεται με το παρόν. Όπως στις ‘αληθινές ιστορίες’ της συλλογής διηγημάτων «Νύχτα», κυριαρχεί η φράση «(λίγο) πριν κλείσουν οι πόλεις οριστικά»/ «ήταν μια εποχή, πολλά χρόνια προτού οι πόλεις κλείσουν» σε όλες τις παραλλαγές της, έτσι και εδώ όλα τα αυστηρώς τετράστιχα ποιήματα έχουν μια αυστηρή επαναλαμβανόμενη φραστική δομή: «΄Ηθελε να…» των δύο πρώτων στίχων και η μερική/ολική (;) διάψευσή της επιθυμίας στους δύο τελευταίους που οφείλεται σε κάποια έλλειψη, αποτυχία ή αστοχία. Σε όλα τα απτά εμπόδια όμως αντιπαραθέτει λύσεις με όνειρο, έμπνευση και δημιουργία: ποιήματα, χορό πάνω σε στέγες, νοερά ταξίδια, όνειρα, θεατρικούς ρόλους. Ταξίδια του νου πίσω από κλειστά παντζούρια, με κλειστά μάτια, με κλειστή αυλαία και σβηστά κεριά.
Ήθελε να γίνει Βασιλιάς
Μία νύχτα υγρή και ψυχρή
Η καθαρίστρια του θεάτρου
Τον βρήκε στον θρόνο με κλειστή αυλαία. (σελ. 30)
Ήθελε να χορέψει
Πάνω στις κορυφές των δέντρων
Του δάσους με τις λεύκες
Φόρεσε τα φτερά του κι ανέβηκε στις στέγες (σελ. 38)
Όπως σωστά παρατηρεί ο Λέανδρος Πολενάκης για τη συλλογή διηγημάτων «Νύχτα», όταν γράφει ότι πρόκειται για «μια σπονδυλωτή νουβέλα», έτσι και η ποιητική συλλογή του Χατζηπαπά «Αυτός που ήθελε», γίνεται το ζεύγμα ανάμεσα στο χαμένο στόχο/όλον και στην πραγματικότητα, φτιαγμένη όμως με υλικά ονείρων: τη γραφή, την τέχνη και το θέατρο. Προορισμένη να διαρκέσει εν τέλει ίσως περισσότερο από την υλική πραγματικότητα με ημερομηνία λήξης.
