Ομιλία της Αναστασίας Βούλγαρη

Καλησπέρα σας.

Ευχαριστώ την ΠΕΛ για την πρόσκληση να μιλήσω για την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, που φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια.

Προτού όμως περάσω στην ομιλία μου, θα ήθελα, ως πολίτις και μαχόμενη καλλιτέχνις, να εκφράσω τη βαθιά μου συμπαράσταση στον Παλαιστινιακό λαό, να μνημονεύσω τα 11.000 θύματα και να ευχηθώ να είναι ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει τους δολοφονημένους αμάχους– είθε να βρίσκονται κιόλας στην αγκαλιά του Θεού. Αφιερώνω στους ελεύθερους πολιορκημένους, επί 75 χρόνια, της Παλαιστίνης, 4 στιχάκια από το ποίημα του Ρίτσου Όλοι διψάνε.

Όλοι διψάνε. Χρόνια τώρα. Όλοι πεινάνε.
Τα μάτια τους είναι κόκκινα απ’ την αγρύπνια,
Μια βαθιά χαρακιά σφηνωμένη ανάμεσα στα φρύδια τους
σαν ένα κυπαρίσσι ανάμεσα σε δυο βουνά το λιόγερμα.
Ως γνωστό το ποίημα έχει μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη, στη «Ρωμιοσύνη».

Η κυβέρνηση επιχείρησε να καταργήσει τον εορτασμό του Πολυτεχνείου στα σχολεία, αλλά αντέδρασαν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές. Ωστόσο, η οδηγία από τις δυνάμεις του νέου ολοκληρωτισμού που έχουν επιβληθεί στην ΕΕ, παραμένει μαζί με την οδηγία για την κατάργηση των παρελάσεων.

Οι δυνάμεις του παγκοσμιοποιημένου νέου ολοκληρωτισμού, καθώς στοχεύουν στην πλήρη διάλυση των εθνικών κρατών και του πολιτισμού τους, χτυπούν και το δημοκρατικό φρόνημα, την ιστορική μνήμη και την έμφυτη δύναμη των νέων για κοινωνικούς αγώνες, για να μπορούν ανενόχλητες να εφαρμόζουν τα αιμοσταγή οικονομικά τους προγράμματα, να καταστρέφουν τον πλανήτη και να επεκτείνουν τους πολέμους τους.
Οι Έλληνες συγγραφείς έχουμε ιερό καθήκον απέναντι στους δασκάλους μας, αλλά και χρέος απέναντι στην κοινωνία και την Ιστορία να αντισταθούμε στα σχέδια των αιμοδιψών εξουσιαστών.
Η θέση που θα αναπτύξω αφορά τη σχέση του Πολυτεχνείου με το διαχρονικό όραμα του ελληνισμού ως συνέχεια αυτού του οράματος. Θα αναπτύξω τις παρακάτω θέσεις:

Ανάλυση του κεντρικού συνθήματος του Πολυτεχνείου ως διαχρονικό διακύβευμα.
Η θέση του Πολυτεχνείου στο ιστορικό γίγνεσθαι.

Η αλληλουχία των γεγονότων έως την 17η Νοεμβρίου 1973.

Το Πολυτεχνείο 50 χρόνια μετά.

Δεν θα σταθώ σε επιμέρους γεγονότα ούτε στις εσωτερικές αντιθέσεις του αντιδικτατορικού κινήματος, πολύ δε περισσότερο δεν θα σταθώ στις εσωτερικές αντιθέσεις του αριστερού και προοδευτικού κινήματος. Κι αυτό γιατί ο στόχος μου είναι να δείξω τη μεγάλη εικόνα. Κι αυτή η μεγάλη εικόνα είναι ο διαχρονικός αγώνας της ελληνικής νεολαίας από το 1821 έως τη 17η Νοεμβρίου 1973.

Η εξέγερση του Νοέμβρη έλαβε χώρα μόλις 30 χρόνια μετά την εθνική αντίσταση, 11 περίπου χρόνια μετά το κίνημα του 1-1-4 και μόλις 10 χρόνια μετά την ίδρυση των Λαμπράκηδων. Ήταν η συνέχειά τους.
Ψωμί-παιδεία- ελευθερία- εθνική ανεξαρτησία ήταν το κεντρικό σύνθημα του Πολυτεχνείου. Αυτό ήταν και παραμένει το διαχρονικό ζητούμενο του ελληνισμού.
Ψωμί που σημαίνει οικονομική ανάπτυξη της χώρας και προκοπή ολόκληρης της κοινωνίας.

Παιδεία που σημαίνει γράμματα, τέχνες απ’ όλους και για όλους και επιστήμες στην υπηρεσία της ειρήνης και της κοινωνίας.

Ελευθερία- κοινωνική, πολιτική, ατομική- πραγματική δημοκρατία δηλαδή, όπου όλοι θα αποφασίζουν για όλα ως υπεύθυνοι και ελεύθεροι πολίτες.

Εθνική Ανεξαρτησία που σημαίνει η Ελλάδα να αποφασίζει για το παρόν και το μέλλον της κυριαρχικά. Τέλος σημαίνει την οικοδόμηση μιας κοινωνίας μάνας-τροφού για όλα τα παιδιά της.

1821-1973. 152 χρόνια αγώνων και θυσιών της ελληνικής νεολαίας. Επιτρέψτε μου πολύ επιγραμματικά μία αναφορά σε ημερομηνίες- σταθμούς με τη συμμετοχή της ελληνικής νεολαίας.
1821- Η Επανάσταση.
1843- Αγώνας για το Σύνταγμα
1848- Εξέγερση κατά του θρόνου- 1862 πτώση του Όθωνα
1866-1869: Η Επανάσταση της Κρήτης.
1890- Η ίδρυση του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου από 200 φοιτητές του Πολυτεχνείου.
Το 1894 η ελληνική νεολαία οργανώνει τον πρώτο εορτασμό της εργατικής πρωτομαγιάς.
1880- 1900 περίπου. Το κίνημα του δημοτικισμού. Αγώνας κοινωνικός και πολιτισμικός, που τον σήκωσε στους ώμους της η φοιτητιώσα νεολαία εκείνης της εποχής.
1904- 1908. Μακεδονικοί αγώνες και αγώνες στην Κρήτη.
1912- Βαλκανικοί αγώνες.
Ανοίγω εδώ μια παρένθεση: Κάτι που όλοι αποσιωπούν. Την καθοριστική συμβολή των Ελλήνων στρατιωτών στη μάχη του Σκρα το 1918. Μάχη που συνετέλεσε σημαντικά στο νικηφόρο αποτέλεσμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου από τις δυνάμεις της Αντάτ. Τριακόσιες πενήντα χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο αριθμός των νεκρών νεολαίων φαντάρων παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστος. Κλείνει η παρένθεση.
1940-1944: Η εποποιΐα του ΟΧΙ και η εποποιΐα της Εθνικής Αντίστασης, την οποία δημιουργούν κυρίως οι νέοι.
1960-1967: Το κίνημα 1-1-4 και το κίνημα του 15% για την παιδεία. Η Δημοκρατική Νεολαία «Γρηγόρης Λαμπράκης». Στο σημείο αυτό θέλω να επισημάνω ένα γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας: Οι Λαμπράκηδες ήταν η πρώτη πολιτική νεολαιίστικη οργάνωση παγκοσμίως που συνέδεσε τον πολιτικό αγώνα με τον αγώνα για πολιτισμό και έκανε πράξη την μορφωτική επανάσταση. Η Ελλάδα έζησε μία Αναγέννηση. Η δράση των Λαμπράκηδων έγινε γνωστή στις νεολαίες της Ευρώπης με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη δήλωση-στήριξη της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Νεολαίας τον Οκτώβριο του 1965.
1967-1973: Ο αντιχουντικός αγώνας με πρώτη οργάνωση το ΠΑΜ, με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη και ιδρυτικά του μέλη τους Λαμπράκηδες. Αμέσως μετά το ΠΑΜ, ιδρύθηκαν η Δημοκρατική Άμυνα και λίγο αργότερα ακολούθησαν κι άλλες οργανώσεις, τις οποίες θα αναφέρω στη συνέχεια.

Εκατοντάδες νέοι της αντιδικτατορικής αντίστασης φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν και άλλοι εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως.

Κάπως έτσι φτάνουμε στα γεγονότα του Φλεβάρη του 1973 στη Νομική και τέλος στην εξέγερση της 17ης Νοεμβρίου με κεντρικό του σύνθημα και διακύβευμα το ψωμί-παιδεία ελευθερία- εθνική ανεξαρτησία, καθώς συνεχιζόταν αδιάλειπτα από τα βάθη της ελληνικής ιστορίας.

Το Πολυτεχνείο ήταν η αστραπή που έσκισε στα δυο τη χουντική νύχτα· ήταν η φωτιά που φώτισε τη ματωμένη καρδιά της Ελλάδας. Έγινε πυρκαγιά κι έκαψε τη χούντα.

Το Πολυτεχνείο δεν ήταν ένας Μάης του ’68. Για τον απλούστατο λόγο ότι η ελληνική νεολαία είχε ήδη δημιουργήσει και κάνει πράξη τη δική της επανάσταση πολύ πριν τον Μάη του ’68.

Ήταν η νεολαία, η οποία από το 1960 έδωσε αγώνες συχνά αιματηρούς για τη δημοκρατία, τα συνταγματικά δικαιώματα, την παιδεία και τον πολιτισμό, αλλά και για την Κύπρο.

Ακόμη μία ιστορική ιδιαιτερότητα της ελληνικής νεολαίας είναι ότι υπερασπίστηκε με το σώμα της και με το αίμα της το τραγούδι της– εννοώ τη μελοποιημένη ποίηση. Είναι γνωστό ότι πριν από τις συναυλίες του Θεοδωράκη, οι νέοι και οι νέες της εποχής έρχονταν αντιμέτωποι με τις δυνάμεις καταστολής.
Η ελληνική νεολαία της εποχής εκείνης ήταν ώριμη ιδεολογικά και πολιτικά. Συνομιλούσε με τη γενιά της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ και αγωνιζόταν μαζί της. Ήταν γέννημα αυτής της γενιάς.

Το Πολυτεχνείο δεν ήταν ένα Γούντστοκ. Γιατί η ελληνική νεολαία είχε προ πολλού απελευθερωθεί πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά. Και είχε ήδη υψώσει τη σημαία της ειρήνης. Δεν υποτιμώ τους αγώνες της ευρωπαϊκής και της αμερικανικής νεολαίας. Αντιθέτως τους θαυμάζω. Απλώς υπογραμμίζω τις ιστορικές διαφορές. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που όταν ο Θεοδωράκης έδωσε συναυλίες στις ΗΠΑ στο πλαίσιο του αντιδικτατορικού αγώνα, τον επισκέφτηκαν οι Μαύροι Πάνθηρες και ζήτησαν τη γνώμη του για τον αγώνα τους. Τον επισκέφτηκαν ως εκπρόσωπο της αγωνιζόμενης ελληνικής νεολαίας.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν ήταν μία αστική εξέγερση·δεν ήταν ένα καπρίτσιο ή έξαρση κάποιων νέων των αστικών στρωμάτων, οι οποίοι εξεγέρθηκαν εναντίον των γονιών τους ή των καθηγητών τους, καθώς όμως απολάμβαναν τις όποιες ελευθερίες της αστικής δημοκρατίας εκείνης της εποχής και ενόσω ζούσαν μέσα σε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης της χώρας τους.

Τα παιδιά του Πολυτεχνείου αντιμετώπισαν την κρεατομηχανή της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών και του ΕΑΤ ΕΣΑ.

Η φοιτητιώσα νεολαία της Ελλάδας, που αντιστάθηκε, στην πλειονότητά της δεν είχε λύσει τα βιοποριστικά της προβλήματα. Η Ελλάδα πεινούσε ακόμη. Χιλιάδες οικογένειες είχαν συγγενείς που δούλευαν στις στοές του Βελγίου, εργάτες στη Γερμανία, στην Αμερική, στην Αυστραλία και αλλού. Χιλιάδες ήταν οι ξεριζωμένοι από τα χωριά τους λόγω του εμφυλίου πολέμου. Οι πληγές του έθνους ήταν όλες ανοιχτές και αιμάσουσες.
Το Πολυτεχνείο δεν ήταν μια κάποια πράξη ακτιβισμού. Ήταν κάτι πολύ περσότερο. Ήταν ο τελευταίος προμαχώνας της ελεύθερης ενωμένης ελληνικής νεολαίας. Η γενιά του Πολυτεχνείου ήταν η τελευταία γενιά που προσπάθησε να ολοκληρώσει το ανολοκλήρωτο όραμα του ελληνισμού, το οποίο συνοψίζεται στο τρίπτυχο εθνική ανεξαρτησία- λαϊκή κυριαρχία- πατριωτική αναγέννηση. Και ήταν η τελευταία γενιά που αγωνίστηκε ενωμένη.

Ωστόσο, η γενιά του Πολυτεχνείου είναι μια τραγική γενιά. Τι εννοώ:

Υπάρχουν κάποιες κρυμμένες αλήθειες, οι οποίες όταν φανερωθούν, θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε για ποιον λόγο η πατρίδα μας βρίσκεται στη σημερινή δεινή κατάσταση.

Είναι γνωστό, ότι η 21η Απριλίου βρήκε απροετοίμαστες τις δημοκρατικές και αριστερές δυνάμεις. Είναι επίσης γνωστό ότι την ίδια νύχτα η δικτατορία συνέλαβε σχεδόν όλα τα στελέχη και τα ενεργά μέλη της Αριστεράς. Στους μήνες που ακολούθησαν συνελήφθησαν χιλιάδες μέλη της Αντίστασης. Όμως, και αστοί πολιτικοί της Ένωσης Κέντρου είχαν συλληφθεί, αλλά και μερικοί της ΕΡΕ. Η κοινωνία τρομοκρατήθηκε και πάγωσε.
Μέσα σ’ αυτό το ζοφερό κλίμα είχαμε και την κολοσσιαία διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968, γεγονός που απογοήτευσε ακόμη περισσότερο τον λαό και δίχασε τους αγωνιστές μέσα στις φυλακές. Έτσι, η κοινωνία έμεινε χωρίς τις απαραίτητες ηγετικές δυνάμεις που θα την συσπείρωναν, θα την οργάνωναν και θα την καθοδηγούσαν σε μια δυναμική λαϊκή αντίσταση κατά της χούντας.
Το αποτέλεσμα ήταν ο λαός να κλειστεί στον εαυτό του και να σωπάσει. Αυτό ας το έχουμε υπόψη μας, όταν με μεγάλη ευκολία σήμερα κατηγορούμε τον λαό για την τοτινή του στάση.

Ο λαός εγκαταλείφθηκε από τις ηγεσίες του, καθώς οι μεν αριστερές συγκρούονταν μεταξύ τους, οι δε αστικές και συντηρητικές δεν είχαν κανένα σχέδιο για την ανατροπή της χούντας. Την ίδια στιγμή, οι αγωνιστές μέσα στις φυλακές, στους τόπους εκτοπισμού και στις ταράτσες των βασανιστηρίων πλήρωναν με το αίμα τους το βαρύ τίμημα των διαφωνιών των ηγεσιών του διασπασμένου κομμουνιστικού κινήματος.

Τον Απρίλιο του 1970 (στις 13) ο Θεοδωράκης φυγαδεύεται από τον Γάλλο δημοσιογράφο Ζαν Ζακ Σερβάν Σρεμπέρ και ξεκινά στο εξωτερικό τον αντιδικτατορικό αγώνα με δύο βασικούς στόχους: Πρώτο: Να ενωθούν όλες οι αντιχουντικές δυνάμεις με στόχο την ανατροπή της δικτατορίας και την εγκατάσταση όχι απλώς μιας αστικής δημοκρατίας, αλλά πολύ περισσότερο την εγκατάσταση μίας πραγματικής δημοκρατίας λαϊκής κυριαρχίας με στόχο την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της κοινωνίας. Προτείνει δε για ηγέτη της Αντίστασης τον Ανδρέα Παπανδρέου. (Παρίσι, 29 Απριλίου, συνέντευξη Τύπου μαζί με τον Αντώνη Μπριλλάκη και τη Μελίνα Μερκούρη σε 700 δημοσιογράφους)
Δεύτερο: Να κινητοποιηθούν οι λαοί της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, της Αμερικανικής Ηπείρου και της Αυστραλίας εναντίον της δικτατορίας.

Ο Θεοδωράκης επιτυγχάνει πλήρως τον δεύτερο στόχο του παγκοσμιοποιώντας το ελληνικό πρόβλημα μέσα από τις κινητοποιήσεις των οργανώσεων του ΠΑΜ εξωτερικού και με την πραγματοποίηση των μεγάλων συναυλιών, αλλά και των παρεμβάσεών του στον διεθνή τύπο και στα ΜΜΕ γενικότερα. Πράγματι, οι λαοί απαιτούν δημοκρατία στην Ελλάδα. Δημιουργείται ένα νέο παγκόσμιο κίνημα ειλικρινούς φιλελληνισμού με επικεφαλής τη νεολαία κάθε χώρας.

Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα έχει δημιουργηθεί μια μεγάλη ρωγμή στη χούντα.

Τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και οι φυλακές είναι γεμάτες αγωνιστές. Στην Αθήνα ρίχνονται βόμβες. Τα παράνομα αντιστασιακά φυλλάδια κυκλοφορούν κατά χιλιάδες. Αστοί πολιτικοί καταγγέλλουν τη χούντα. Οι αντιδικτατορικές δυνάμεις πληθαίνουν. Εκτός από τη Δημ.Νεολαία «Γρ. Λαμπράκης», το ΠΑΜ, την ΕΔΑ και τα δύο ΚΚΕ, στον αγώνα έχουν ήδη ενταχθεί η Δημοκρατική Άμυνα, οι Ελεύθεροι Έλληνες (βασιλόφρονες αξιωματικοί), το ΠΑΚ (του Ανδρέα Παπανδρέου) οι Υπερασπιστές της Ελευθερίας (δημοκρατικοί αξιωματικοί), οι κινεζόφιλοι φοιτητές της ομάδας «Αναγέννηση», η ομάδα του Αλέκου Παναγούλη. Ο μεγάλος αγωνιστής, που είχε επιχειρήσει να σκοτώσει τον τύραννο Παπαδόπουλο, ήταν στη φυλακή από τον Αύγουστο του 1968 και υφίστατο φριχτά βασανιστήρια. Το στρατοδικείο τον είχε καταδικάσει σε θάνατο. Στο σημείο αυτό να μνημονεύσω ακόμη έναν σπουδαίο αγωνιστή, τον Δημήτρη Μουστακλή, ο οποίος βασανίστηκε φριχτά από τη χούντα. Έδωσε τη ζωή του για την ελευθερία της Ελλάδας.

Η Ελένη Βλάχου (ιδιοκτήτρια της εφημερίδας Καθημερινή), και μαζί της πολλοί δημοσιογράφοι και ανώτατοι εκπαιδευτικοί που είχαν εκδιωχθεί μαζί με άλλους κρατικούς λειτουργούς, καταγγέλλουν τη δικτατορία. Στις αντιδικτατορικές δυνάμεις συμπεριλαμβάνονται και οι αστοί πολιτικοί Κωνσταντίνος Καραμανλής, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Γεώργιος Μαύρος, Δημήτρης Παπασπύρου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Ιωάννης Ζίγδης.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης, το 1969 αποπέμπει την Ελλάδα από τους κόλπους του, λόγω της συστηματικής καταπάτησης των δημοκρατικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην Ευρώπη εκδίδεται η «Μαύρος Βίβλος» των βασανιστηρίων που συγκλονίζει την κοινή γνώμη διεθνώς.
Η χούντα χτυπιέται μέσα και έξω από τη χώρα. Η ρωγμή περιμένει την ενότητα για να γίνει ρήγμα.

Η χούντα άθελά της είχε ενώσει δεξιούς, κεντρώους και αριστερούς. Για πρώτη φορά είχαν βρεθεί στη φυλακή στο ίδιο κελί αριστεροί δεξιοί και κεντρώοι. Η εμφυλιοπολεμική αντιπαλότητα είχε κοπάσει μπροστά στην ανάγκη απαλλαγής της χώρας από το τυραννικό καθεστώς. Το σχέδιο του ΠΑΜ ήταν να εκμεταλλευτεί αυτή την ιστορική ευκαιρία και να οργανώσει το ενιαίο αντιχουντικό κίνημα με επί κεφαλής τις αντιδικτατορικές οργανώσεις.

Τον Ιούλιο του 1970 ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Ου Θαντ καλεί τον Θεοδωράκη στη Νέα Υόρκη. Ο Θεοδωράκης απευθύνει έκκληση κατά της χούντας από την έδρα του ΟΗΕ.

Ήδη από τον Μάιο του 1970, στο εξωτερικό έχουν αρχίσει οι διαβουλεύσεις μεταξύ ΠΑΜ, ΠΑΚ και ΔΑ για τη δημιουργία του Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου. Αυτό πραγματοποιείται τον Οκτώβριο. Στόχος του ΕΑΣ είναι η μαζικοποίηση της αντίστασης και η ενότητα δράσης σε όλα τα επίπεδα, εντός και εκτός της χώρας.
Η διακήρυξη του ΕΑΣ (5 Μαΐου 1971) θέτει ως βασικούς στόχους την ανατροπή της δικτατορίας, την κατάκτηση της δημοκρατικής διακυβέρνησης και της εθνικής ανεξαρτησίας.

Στη κατεύθυνση της ριζοσπαστικής λύσης κινούνται το ΠΑΜ, η ΔΑ και οι αριστερές οργανώσεις. Το μόνο που έμενε για να υλοποιηθεί η ριζοσπαστική λύση ήταν η ενότητα της αντίστασης. Αυτή η ενότητα θα οδηγούσε όχι μόνο στην πτώση της χούντας, αλλά και στην προοδευτική διακυβέρνηση της χώρας.

Η ενότητα όμως δεν πραγματώνεται. Στις 12 Ιουνίου του 1971 το ΠΑΚ αποχωρεί από τις συζητήσεις με το ΕΑΣ. Παρ’ όλ’ αυτά το ΕΑΣ συνεχίζει την προσπάθεια της ενότητας μέχρι τον Δεκέμβριο του 1972, όταν διαλύεται.

Οι ελπίδες για ανατροπή της χούντας αλλά και προοδευτική διακυβέρνηση, γκρεμίζονται. Μαζί τους και η προοπτική της ριζοσπαστικής/ επαναστατικής λύσης. Τι μένει λοιπόν; Είτε η συνέχιση της δικτατορίας με κίνδυνο να μείνει για δεκαετίες είτε η αστική/ συμβιβαστική λύση. Έτσι καλείται ο Καραμανλής στις 16 Ιανουαρίου του 1973 μετά από δημόσια πρόσκληση του Μίκη Θεοδωράκη από το Λονδίνο και με τη σύμφωνη γνώμη 150 στελεχών της Αριστεράς, κρατούμενων στις φυλακές του Ωρωπού. (Η σύμφωνη γνώμη είχε εκδηλωθεί ήδη από το τέλος του 1969-αρχές 1970 όταν ο Μίκης ήταν κρατούμενος στον Ωρωπό. Μάλιστα είχε σταλεί επιστολή στον Καραμανλή)
Τον Φεβρουάριο του 1973 ξεσπούν τα γεγονότα της Νομικής. Η φοιτητιώσα νεολαία αναλαμβάνει πλέον να σηκώσει στους ώμους της την υπόθεση της αποκατάστασης της δημοκρατίας. Ακολουθεί ο Νοέμβριος του 1973.

Οι φοιτητές αγωνίστηκαν για λύση έξω από το σύστημα και αυτό φαίνεται από τις διακηρύξεις των οργανώσεων που συμμετείχαν. Οι διακηρύξεις μιλούσαν για ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη, ακόμη και για σοσιαλισμό. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται η τραγικότητα της γενιάς του Πολυτεχνείου.

Εξηγώ: Ενώ το Πολυτεχνείο οραματίστηκε την αλλαγή έξω από το σύστημα, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει το στάδιο της εξεγερσιακής διαμαρτυρίας και να μετουσιωθεί σε ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα κοινωνικής αλλαγής.

Το Πολυτεχνείο στην πραγματικότητα έμεινε μόνο του, χωρίς την οργανωτική δυνατότητα και την πολιτική προετοιμασία στην κατεύθυνση της ριζοσπαστικής λύσης, ενώ οι αστικές δυνάμεις το εκμεταλλεύτηκαν προκειμένου να οδηγήσουν σε λύση συμβιβαστική/ συστημική.
Μοιραία λοιπόν, και παρά τη θέληση των φοιτητών αγωνιστών, το Πολυτεχνείο έγινε ο προπομπός της λύσης μέσα από το σύστημα. Εκεί ακριβώς έγκειται η τραγικότητά του και η απογοήτευση που το συνόδευσε.

Ωστόσο, πέρα από όλα αυτά, το Πολυτεχνείο απέδειξε ότι υπάρχουν τρομακτικές δυνάμεις μέσα στον λαό. Δυνάμεις, οι οποίες από τότε μέχρι σήμερα παραμένουν μετέωρες και περιμένουν εκείνους που θα τις ενώσουν ξανά και θα λειτουργήσουν καταλυτικά.
Πότε και πώς; Αυτό δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε μετά από τόσες ήττες, με κορυφαία ήττα εκείνη του καλοκαιριού του 2015. «Άλλωστε η κρίση είναι διεθνής. Ο 21ος αιώνας ξαναβρίσκει την ανθρωπότητα διχασμένη, απροετοίμαστη, σπαρασσόμενη από τρομακτικές ανισότητες, αντιθέσεις και προβλήματα», όπως γράφει ο Μίκης Θεοδωράκης σε μία ομιλία του για το Πολυτεχνείο, το 1996. (Θεοδωράκης, Πού να βρω την ψυχή μου, τόμος «Ιδέες», 2η έκδοση, Ιανός, 2018)

Ένα κείμενο το οποίο στάθηκε η πηγή της έμπνευσής μου, για τη σημερινή μου ομιλία, μαζί με το αρχείο μου από τα Τετράδια της Δημοκρατίας, (το περιοδικό του αντιχουντικού αγώνα), αλλά και τα βιβλία του Θεοδωράκη, κυρίως Το Χρέος, και το βιβλίο του αείμνηστου καθηγητή Παύλου Πετρίδη Ο πολιτικός Θεοδωράκης.
Ολοκληρώνω την τοποθέτησή μου, όχι ως μελετήτρια της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας του 20ου αιώνα αλλά ως λογοτέχνης. Θα καταλάβετε στη συνέχεια τι εννοώ.

Πολυτεχνείο 50 χρόνια μετά. Νίκησε; Νικήθηκε; Κατά τη γνώμη μου σημείωσε μία σημαντική νίκη, αυτή της πτώσης της χούντας. Στη συνέχεια, όμως, προδόθηκε. Όταν οι εξουσίες που ακολούθησαν την πτώση της δικτατορίας διαίρεσαν και τη νεολαία και την κοινωνία. Μία μοναδική ιστορική ευκαιρία για την Ελλάδα είχε χαθεί. Ακολούθησαν κι άλλες ιστορικές ευκαιρίες. Χάθηκαν όλες.

Τι απέγιναν τα παιδιά του Πολυτεχνείου; Συνθηκολόγησαν; Εξαγοράστηκαν; όπως διαλαλούν οι σύγχρονοι τελάληδες των μηχανισμών της λήθης και του καταναλωτισμού, αυτοί οι συκοφάντες και υβριστές των τελευταίων ελεύθερων Ελλήνων.

Οι άντρες και οι γυναίκες του Νοέμβρη του 1973 βρίσκονται εδώ, μαζί μας, γύρω μας. Περπατούν στους δρόμους της συνοικίας· στέκονται πλάι μας στη στάση του λεωφορείου· ξεκουράζονται στο ίδιο παγκάκι με εμάς. Εισπνέουν χημικά στις διαδηλώσεις, μαζί μας. Διασκεδάζουν στο διπλανό μας τραπέζι.

Οι δρόμοι της Αθήνας έχουν το αποτύπωμά τους.

Εμείς δεν τους αναγνωρίζουμε. Δεν ξέρουμε πως αυτοί, οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, πολέμησαν τον φασισμό κι έριξαν τη δικτατορία.

Δεν έχουν ανάγκη τον θαυμασμό μας, μήτε την αναγνώρισή μας.

Γιατί εκείνοι το χρέος τους το έκαμαν· με τον ίδιο τρόπο που συνηθίζουν οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι μέσα στους αιώνες της Ιστορίας ν’ απαντούν στο κάλεσμα της ανάγκης του καιρού τους: Με ταπεινότητα και αυτοθυσία.

Το Πολυτεχνείο είναι η ζώσα ιστορία της Ελλάδας, που κυλά σαν ήσυχο ποτάμι μέσα από υπόγειες διαδρομές και περιμένει του βράχου τη ρωγμή για να λευτερωθεί και ν’ αναβλύσει.

Σαράντα λεπτά μετά την εισβολή του τανκ ο σταθμός του Πολυτεχνείου έστελνε μήνυμα σπαρακτικό: Είμαστε άοπλοι. Οι εκφωνητές δεν εγκατέλειψαν τη θέση τους. Λίγα δευτερόλεπτα πριν τους συλλάβουν στέλνουν το τελευταίο μήνυμά τους. Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά/ και σαν πρώτ’ ανδριωμένη χαίρε ώ χαίρε λευτεριά.

Μερόνυχτα μετά την τραγική έξοδο των ελεύθερων πολιορκημένων συνέχιζε η Ασφάλεια να κυνηγά τους φοιτητές και τους πολίτες που είχαν συμμετάσχει στην εξέγερση.

Έπιασαν πολλούς. Δεσμώτες στα κολαστήρια των βασανιστηρίων.

Ήταν πολλοί οι νεκροί. Κανείς δεν ξέρει πόσοι ακριβώς. Παραμένουν ακαταμέτρητοι.
Πολλοί το έσκασαν από την Αθήνα για να κρυφτούν στα χωριά τους. Αλλά και εκεί τους βρήκε η Ασφάλεια. Σ’ ένα χωριό έξω από την Καστοριά κρέμασαν ένα παλληκάρι μπροστά τα μάτια της μάνας του.

Μετέωρο έμεινε το όραμα των παιδιών του Πολυτεχνείου. Θα πέσει; Θα σωθεί; Θα σβηστεί η μνήμη κι η ελληνικότητα; Τι η μνήμη; τι η ελληνικότητα; Θα μας λεηλατήσουν οι ορδές του νέου ολοκληρωτισμού;

Πολλά ερωτήματα πυκνώνουν μέσα μας ετούτες τις αμφίβολες μέρες.

Ας πιάσουμε, λοιπόν, το νήμα από την αρχή.

Εδώ Πολυτεχνείο. Σας μιλά ο σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων.
Ψωμί- παιδεία- ελευθερία-εθνική ανεξαρτησία.

©Αναστασία Βούλγαρη
Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών- Αθήνα, 14/11/2023