Ο Λέων Ναρ απαντά στις ερωτήσεις του Κωνσταντίνο Μανίκα, με αφορμή την παρουσίαση των βιβλίων «Τα τραγούδια μας. Ανθολογία Σεφαραδίτικων τραγουδιών της Θεσσαλονίκης» καθώς και το Ι remember…Θυμάμαι, στις 11 Δεκεμβρίου στον ΙΑΝΟ.
Κυκλοφόρησε το βιβλίο του πατέρα σας, «Τα τραγούδια μας. Ανθολογία Σεφαραδίτικων τραγουδιών της Θεσσαλονίκης» καθώς και το Ι remember…Θυμάμαι, που επιμεληθήκατε. Πείτε μας δυο λόγια για τα βιβλία…
Οι δύο αυτές εκδόσεις, σχεδόν δεκαεπτά χρόνια μετά από τη «μετοικεσία» του πατέρα μου Αλμπέρτου Ναρ, επιβεβαιώνουν πανηγυρικά τη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος εκλείπει οριστικά, όταν παύουμε να τον μνημονεύουμε και να αξιοποιούμε την αύρα του πολιτισμού του. Τα δύο βιβλία (Τα Τραγούδια μας, Ι remember…Θυμάμαι) που θα παρουσιαστούν στον Ιανό της Αθήνας στις 11 Δεκεμβρίου αμφότερα έχουν εκδοθεί από τον Ιανό, επιβεβαιώνουν, όπως έγινε και με τις επανεκδόσεις και άλλων εξαντλημένων βιβλίων του, ότι το πνεύμα του είναι μαζί μας, όσο μπορεί αναδύεται και αναδεικνύεται μέσα από τα κείμενά του, προκαλεί δημιουργικές συζητήσεις, εγείρει σκέψεις και συναισθήματα. Κοινός άξονας των δύο βιβλίων είναι τα σεφαραδίτικα τραγούδια. Τα ισπανοεβραϊκά, η μητρική γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, είναι η γλώσσα που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα, αλλά την έκφραση της ουσίας του σεφαραδισμού, τη συλλογική του ψυχή, την ίδια την ιστορία του.
Πώς προέκυψε η ανάγκη για τη συγγραφή του βιβλίου;
Ο Αλμπέρτος Ναρ, πέρα από τις πολύτιμες δημοσιευμένες μελέτες του για τα σεφαραδίτικα τραγούδια, ηχογράφησε τη δεκαετία του ’90 ηλικιωμένους τότε επιβιώσαντες και επιβιώσασες του Ολοκαυτώματος. Διέσωσε έτσι δεκάδες τραγούδια που σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν χαθεί παντοτινά. Φίλοι των γονιών του οι περισσότεροι, ερασιτέχνες ερμηνευτές των τραγουδιών, αποθησαυρίζουν σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα, που περιέχονται στο cd του I remember …Θυμάμαι. ερμηνευμένα από επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Ντοκουμέντα που διασώζουν μια γλώσσα με ελληνικές, τουρκικές, ιταλικές και ιταλικές λέξεις, διάλεκτο που έχει ως βάση της τη γλώσσα που μιλιόταν στην Καστίλη πριν από πέντε αιώνες. Αυτή είναι για μένα μια από τις ιδιαιτερότητες που καθιστά την έκδοση ξεχωριστή, μαζί με μια άλλη εξίσου σημαντική παράμετρο, το βιβλίο είναι τρίγλωσσο, σε ελληνική και αγγλική και ισπανοεβραϊκή γλώσσα, γεγονός που το καθιστά ακόμη πολυτιμότερο, γιατί είναι πολύ χρήσιμο να διαβάσεις τους στίχους των τραγουδιών σε τρεις γλώσσες. Εξαιρετικός είναι και ο πρόλογος του μουσικολόγου Νίκου Ορδουλίδη, στοιχεία που προφανώς εξηγούν την απήχηση που έχει το βιβλίο όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
Τι το ιδιαίτερο διαθέτουν τα σεφαραδίτικα τραγούδια, σε επίπεδο μελωδίας και στίχου; Ποιες είναι οι επιρροές τους;
Οι εκδιωγμένοι από την Ισπανία Εβραίοι έφεραν, όπως ήταν φυσικό, στους νέους τόπους εγκατάστασής τους, εκτός από τη γλώσσα και τα τραγούδια τους. Η ισπανοεβραϊκή γλώσσα, άλλωστε, είναι ιδιαίτερα μελωδική. Τα σεφαραδίτικα τραγούδια είναι μέρος μιας ευρύτερης μεσογειακής μουσικής παράδοσης που συνδυάζει λατινικές ισπανόφωνες μελωδίες με τραγούδια της Μικράς Ασίας και της Πόλης, τις μουσικές του Αιγαίου και της Κρήτης, τους βαλκανικούς ρυθμούς και χορούς, τα τσιγγάνικα μοτίβα αλλά και τις ιταλικές καντάδες. «Τούτα τα τραγούδια ακούστηκαν για τελευταία φορά σε μέρες σκοτεινές, σε κλειστά σπίτια, σημαδεύοντας τη στερνή στιγμή του αποχωρισμού από την αγαπημένη πόλη, τη στιγμή της εξορίας και του θανάτου […] Πώς έσβησε άραγε τούτος ο κόσμος; Πού πνίγηκαν τόσα μεράκια; Τι απόμεινε στους ελάχιστους που γύρισαν πίσω; Είναι στιγμές που τούτη η πολιτεία φαντάζει σκληρή κι άσπλαχνη για κείνους που επιμένουν να θυμούνται» επισημαίνει ο Αλμπέρτος Ναρ στον πρόλογο της ανθολογίας με τίτλο Τα τραγούδια μας. Και σίγουρα επέμενε να θυμάται…Σήμερα, σίγουρα υπάρχει ζωηρό ερευνητικό ενδιαφέρον, υπάρχει μια κινητικότητα σχετικά με τα τραγούδια, έχουμε νέες ηχογραφήσεις και ενδιαφέρουσες νέες προσεγγίσεις.
Πώς εξελίχτηκαν τα συγκεκριμένα τραγούδια στην πορεία του χρόνου έως σήμερα και τη εξέφραζαν σε κάθε περίοδο;
Στο πέρασμα του χρόνου η συναλλαγή τους με μουσικές παραδόσεις από όλες τις περιοχές της Μεσογείου όπου έζησαν οι ισπανοεβραίοι ενσωμάτωσαν, βέβαια, και άλλα τοπικά στοιχεία, πέρα από τους καταφανέστατους συσχετισμούς και με τα ρεμπέτικα τραγούδια. Αυτά, άλλωστε, επιβεβαιώνουν, με τον ένα ή άλλο τρόπο, στα προλογικά τους σημειώματα που περιέχονται στο στην ανθολογία των σεφαραδίτικων τραγουδιών (Τα τραγούδια μας είναι ο τίτλος του δεύτερου βιβλίου που κυκλοφόρησε λίγες μέρες πριν) τόσο ο Γιώργος Ιωάννου όσο και ο Σταύρος Ξαρχάκος.
Με ποιο τρόπο θα μπορούσε να κρατηθεί ζωντανή η ιστορία αυτών των τραγουδιών;
Κοινός άξονας των δύο βιβλίων είναι τα σεφαραδίτικα τραγούδια. Τα ισπανοεβραϊκά, η μητρική γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, είναι η γλώσσα που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα, αλλά την έκφραση της ουσίας του σεφαραδισμού, τη συλλογική του ψυχή, την ίδια την ιστορία του. Η οικογένειά μας δώρισε στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο Θεσσαλονίκης το 2011 το μουσικό αρχείο. Είμαστε πολύ χαρούμενοι που αξιοποιήθηκε ήδη ένα μέρος με την έκδοση του I remember…Θυμάμαι. Την ίδια χαρά εισπράττουμε ως οικογένεια, όταν πληροφορούμαστε ότι ερευνητές χρησιμοποιούν το υλικό για έρευνα. Έτσι προσπαθούμε να κρατήσουμε ζωντανή την ιστορία των τραγουδιών αυτών…
