Ο Γεώργιος Ορφανίδης μέλος της Επιστημονικής Ομάδας Έργου-Art Curators της Ατομικής Έκθεσης “Ioannis Stathoyiannis IS & Zhu Pillows Collection. Αφηγήσεις και Διάλογοι 21 συν 8 Καλλιτεχνών”, μιλά στον Κωνσταντίνο Μανίκα για το επερχόμενο εικαστικό γεγονός που θα πραγματοποιηθεί τον Ιούλιο στο Ηράκλειο της Κρήτης.
Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτή την έκθεση; Ποιος είναι ο σκοπός της;
Η ιδέα της έκθεσης ισοδυναμεί με μια βαθύτερη προσωπική επιθυμία και ανάγκη του κεντρικού καλλιτέχνη, του κ. Ιωάννη Σταθογιάννη. Ο ίδιος παρουσιάζει μια μεταμοντέρνα (καλλιτεχνική) αξιοποίηση των μαξιλαριών, τα οποία πλέον δε θεωρούνται απλά εξωραϊστικά στοιχεία, ή με άλλο λόγια δεν εκλαμβάνονται ως μια διαστρεβλωμένη εκδοχή της Art Deco των προηγούμενων δεκαετιών αλλά ως μια διαφορετική εικαστική πρόταση, με ασφαλώς διακοσμητικές προεκτάσεις, όπως συμβαίνει με κάθε είδος τέχνης.
Ποια είναι η συνεισφορά των καλλιτεχνών που συμμετέχουν;
Έχουμε 21 συν 8 καλλιτέχνες, οι οποίοι εκπροσωπούν ποικίλες εκφάνσεις της σύγχρονης τέχνης – από τη ζωγραφική μέχρι την υψηλή ραπτική – αναπτύσσοντας έναν αέναο και πολυσημειωτικό διάλογο, τόσο με τον κεντρικό καλλιτέχνη της έκθεσης, τον κ. Ιωάννη Σταθογιάννη, όσο και μεταξύ των ίδιων, ακτινωτά και χωρίς κάποια φυγοκεντρική δύναμη να οργανώνει το δίαυλο επικοινωνίας τους. Κάθε καλλιτέχνης εμπνέεται από ένα μαξιλάρι της επιλογής του, βάσει πάντοτε των δικών του εμπειριών και προσλήψεων, προσθέτοντας εν τέλει την προσωπική του ψηφίδα σε ένα παλίμψηστο μωσαϊκό του όψιμου μεταμοντέρνου. Ιδέες, σχέδια, πρότυπα και χρώματα εναλλάσσονται συνεχώς και αποκωδικοποιούνται ποικιλοτρόπως υπό το πρίσμα του «κρίνειν διά του οικέιου», είτε μιλάμε για ειδικούς, είτε όχι. Στεγανά και σκληροπυρηνικές ιδέες περί τέχνης εδώ δεν υπάρχουν.
Γιατί επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένες θεματικές ενότητες;
Νομίζω ότι μια περιγραφή του βαθύτερου νοήματος των θεματικών ενοτήτων της έκθεσης θα έδινε μια ικανοποιητική απάντηση. Η έκθεση αποτελείται, λοιπόν, από τέσσερις θεματικές ενότητες, ή αλλιώς από τέσσερις αφηγηματικούς άξονες, οι οποίοι διατρέχουν το πολιτισμικό συνεχές της Κρήτης, από τους Μινωικούς Χρόνους μέχρι το ρευστό κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά σήμερα. Όμως, η έκθεση δεν αποτελεί μια «εναλλακτική» σε μορφή μουσειακή προθήκη με έργα τέχνης που περιγράφουν την ιστορία του νησιού. Η έκθεση του κ. Ιωάννη Σταθογιάννη παρουσιάζει εμπειρίες ζωής και ιδέες που ξεκινούν από το προσωπικό και σταδιακά εξελίσσονται λαμβάνοντας ένα συλλογικό χαρακτήρα, αφού φαίνεται ότι αφορούν τους πολλούς, και φυσικά όχι μόνο τους εν Κρήτη διαμένοντες. Τα ταξίδια, οι πρωτόγνωρες γνωριμίες με το διαφορετικό (και πολλές φορές μέχρι πρότινος «άπιαστο»), η επαναπροσέγγιση και αναπόφευκτη κριτική της ιστορίας, η αξία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας, η χαρμολύπη που προκύπτει από το τέλος ενός κύκλου και την έναρξη ενός νέου, οι σκέψεις για τι θα φέρει το αύριο, καθώς και ένα πλήθος συναφών στοιχείων που απορρέουν από την πρώτη-αρχική ιδέα (prima materia) της δημιουργικής ταυτότητας του κ. Ιωάννη Σταθογιάννη, ήτοι την αγάπη του ίδιου για τον άνθρωπο, δομούν-αναδομούν-αποδομούν συνεχώς τη μεταμοντέρνα λογική που χαρακτηρίζει την έκθεση.
Και για του λόγου το αληθές, θα σας αποκαλύψω ορισμένες ενδόμυχες σκέψεις εμποτισμένες στην Ιστορία, Θεωρία και Κριτική της Τέχνης, που αφορούν την 3η και 4η θεματική ενότητα. Για τις άλλες δύο επιτρέψτε μου να σας πω ότι «βοῦς ἐπὶ γλώσσῃ μέγας βέβηκεν» και δεν μπορώ να σας αποκαλύψω τα πάντα πριν τα εγκαίνια.
Πράγματι, λοιπόν, το Αίμα που ρέει από το σώμα του Ταύρου (“Blood o Taurus”), σε ανάμνηση των αρχαίων χοών, σηματοδοτεί μόνο την αφετηρία μιας διαδρομής που διαγράφεται σπειροειδώς – και όχι γραμμικά – στο διάβα του ιστορικού χρόνου. Ποικίλες ωσμώσεις, συγκλίσεις, αλλά και αποκλίσεις, (συν)δημιουργούν και (ανα)συνθέτουν συνεχώς το πολιτισμικό περιβάλλον του ελληνικού γίγνεσθαι. Ο αρχαίος κόσμος συναντάει τον μεσαιωνικό, ο μεσαιωνικός τον μεταβυζαντινό, ο μεταβυζαντινός τον νεοελληνικό, και ο νεοελληνικός τον σύγχρονο. Τα σύμβολα που αποτυπώνονται στην 3η Ενότητα της έκθεσης κρύβουν σημειωτικές προεκτάσεις που γεφυρώνουν τις μεταβάσεις κατά την εξέλιξη των γεγονότων στο χωροχρόνο, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι δεν αποτελούν απλά εξωραϊστικά στοιχεία.
Το Δέντρο της Ζωής (“Tree of Life”) γίνεται αντικείμενο αναζήτησης μεταξύ των Προ-Σωκρατικών, της Δεύτερης Σοφιστικής, και της Δογματικής θεώρησης που αγγίζει τους πρώτους χρόνους μετά την Άλωση. Ο Προμηθέας κλέβει τη Φωτιά (“Fire”) από τους Ολύμπιους και “ῥεῖα ζῶντες” θεούς, προφέροντας στον άνθρωπο εις αεί ένα νέο μέσο τεχνογνωσίας. Οι Ακτίνες του Φωτός (“Ray of Lights”), συνδεδεμένες με τον ηλιοφόρο θεό Απόλλωνα μετεξελίχθηκαν σταδιακά σε χαρακτηριστικό συμπληρωματικό σημείο του ελληνικού τοπίου. Το ευρύ λέξημα της Ελευθερίας, είτε εκείνης των εθνών, είτε εκείνης των ιδεών (“Free as a bird”) συγκροτεί μια έννοια της οποίας το περιεχόμενο χρωματίστηκε πολύτροπα μέσα από την αρχή της αττικής ισοπολιτείας, των αρχαίων αγώνων κατά του περσικού εχθρού, των ύμνων του Ρήγα Φεραίου και του Διονυσίου Σολωμού, της Επανάστασης του 1821, του Έπους του ’40, της σύγχρονης αποδέσμευσης από την Κρίση της προηγούμενης δεκαετίας. Η πολυπόθητη αρμονία αφήνει για λίγο τις κλασικές και ελληνιστικές γλυπτικές συνθέσεις εκείνου του παρθενικού για την Ιστορία της Τέχνης Μπαρόκ και Ροκοκό, και βρίσκει την έκφρασή της άλλοτε στον αριστοτεχνικά πλεγμένο κλάδο Ελαίας (“Elia 1”), σύμβολο της νίκης, και άλλοτε στο θαλάσσιο τοπίο των Νηρηίδων, του Αιγαίου του Σεφέρη και του Ελύτη.
Η έκθεση ακολουθεί τις αρχές του στρουκτουραλισμού, καθώς δομείται επάνω σε πολιτισμικές συνέχειες και α-συνέχειες του ελληνικού ιδεώδους. Εν τούτοις, δε λείπουν και οι φωνές που γνωστοποιούν ένα είδος περαιτέρω εξερεύνησης, έκφρασης αγωνίας, ακόμα και αποδόμησης ή σύγκρουσης με το παραδοτέο, όπως αποδεικνύεται στην 4η Ενότητα. Επί παραδείγματι, στη σειρά “Live or Die” η λυχνία (“Dilly”), σύνηθες αρχαιολογικό εύρημα σε ταφικά σύνολα, γίνεται μέσο ολοκλήρωσης της όποιας προσευχής για όσους πέρασαν τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ του αισθητού κόσμου και του επέκεινα, για τους «μακάριους» των Ηλύσιων Πεδίων, για τους κεκοιμημένους της χριστιανικής κοσμοαντίληψης. Παράλληλα, το υγρό στοιχείο (“Deeper”) μας υπενθυμίζει τις αντιφατικές δυνάμεις και εκφάνσεις που γεννιούνται από τους κόλπους της Μητέρας Φύσης. Η αρμονία του Αιγαίου, πλέον, διαταράσσεται από την οργή του Ποσειδώνα ή του Αχιλλέα μπροστά στον Σκάμανδρο (αμφότερες γνωστές από τον Όμηρο). Η θάλασσα, ένας πελώριος υγρός τάφος, αγκαλιάζει κορμιά παλαιών ηρώων, όπως εκείνων από τον Αἴαντα του Αισχύλου, αλλά και σύγχρονων, Ελλήνων και προσφύγων.
Όλα αυτά, ψάχνουν την ολοκλήρωσή τους, στα σύμβολα της σειράς “Meet the Artist”, όπου συναντάμε πλήθος πολιτισμικά αμφίσημων εννοιών και αντικειμένων· ίσως, όχι εκ πρώτης αναγνώσεως. Ο εκ φύσεως παραινετικός αρχαίος μύθος του βασιλιά Μίδα, όμως, μας προειδοποιεί για τους κινδύνους που ελλοχεύον από τον αβυσσαλέο πόθο για πλούτο και ευδαιμονία (“Touch of Midas”).
Η Ελλάδα υπό το πρίσμα αυτών των προτύπων, αξιών και προσλήψεων ατενίζει το μέλλον, και επιχειρεί την επίτευξη νέων, πολλά υποσχόμενων, στόχων, ανοίγοντας τα Φτερά της (“Wings”), προσβλέποντας σε μια καλύτερη τύχη από εκείνης του Δαιδάλου.
Τι ακριβώς είναι τα εργαστήρια και με ποιο τρόπο θα λειτουργήσουν;
Πρόκειται για βιωματικά-εκπαιδευτικά εργαστήρια, τα οποία συντονίζονται από την κ. Μαρία Δρακάκη, συνεπιμελήτρια της έκθεσης, και έχουν ως κύριο στόχο τη «μύηση» του κοινού στη διαδικασία παραγωγής, κατανόησης και επαναπρόσληψης των εφαρμοσμένων τεχνών. Η παρουσία τους εντάσσεται στις πρωτοτυπίες-καινοτομίες της έκθεσης. Τέλος, αξίζει να επισημάνουμε ότι η συμμετοχή στα εργαστήρια είναι δωρεάν.
Πείτε μας κάποια στοιχεία για τον χώρο που θα φιλοξενήσει την έκθεση;
Μια άλλη πρωτοτυπία της έκθεσης είναι και ο χώρος διεξαγωγής της. Η έκθεση θα φιλοξενηθεί στο Hotel Olympic, στο κέντρο του Ηρακλείου, επί της πλατείας Κορνάρου. Γίνεται, λοιπόν, άμεσα αντιληπτό ότι ο χώρος της έκθεσης δεν είναι εκ προοιμίου ένας χώρος μουσειακών-εκθεσιακών προδιαγραφών. Ωστόσο, και αυτό το στοιχείο συνάδει με τη μεταμοντέρνα φιλοσοφία, και εν γένει αισθητική της έκθεσης. Είναι μια πρακτική, η οποία στην Ελλάδα δε συμβαίνει συστηματικά.
Εφαρμόζεται περισσότερο στο εξωτερικό, με μεγάλα αστικά κέντρα, όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, η Νέα Υόρκη, και το Τόκυο να πρωτοστατούν ήδη από τις προηγούμενες δεκαετίες. Ομολογώ ότι η ιδέα αυτής της επιλογής εξελίχθηκε από την αρχή σε προσωπικό στόχο. Το να συνεπικουρήσω, δηλαδή, σε μια προσπάθεια διεύρυνσης των εκθεσιακών προοπτικών που πιθανόν εντοπίζονται στη χώρα μας, ήταν κάτι που θαύμασα, αγάπησα, και επιδίωξα δουλεύοντας όλο αυτό το διάστημα για την υλοποίηση της έκθεσης. Ακόμα και εγκαταλελειμμένοι μη μουσειακοί χώροι μπορούν – έως και πρέπει – να αξιοποιούνται, όταν υπάρχουν αξιόλογες προτάσεις, προκειμένου να υποδέχονται μόνιμα ή περιοδικά εικαστικές εκθέσεις και άλλα πολιτισμικά δρώμενα. Επί παραδείγματι, στη χώρα μας, όπως έχω αναφέρει προσωπικά και παλαιότερα στον Τύπο, το πρώην εργοστάσιο ζυθοποιίας «ΦΙΞ» μετατράπηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Είναι επιτακτική ανάγκη το ίδιο να γίνει και με άλλους χώρους, και φυσικά σε περιοχές όλης της ελληνικής επικράτειας, όχι μόνο στην Αθήνα ή άλλα μεγάλα αστικά κέντρα. Άλλωστε, ουκ ολίγες φορές η περιφέρεια είπε «ναι» σε προτάσεις παρουσίασης και προώθησης καλλιτεχνικών γεγονότων. Και στην περίπτωσή μας το Ηράκλειο προσφέρει πνευματική ανάταση, λέγοντας το πολυπόθητο «ναι» στο νεωτεριστικό, στο μεταμοντέρνο, στο αμιγώς πολιτισμικό.
* Μαζί με εμένα την επιμέλεια της Έκθεσης υπογράφουν: η κ. Αλεξάνδρα Κουρουτάκη και η κ. Μαρία Δρακάκη.
**Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω, επίσης, για άλλη μια φορά προσωπικά: το Hotel Olympic για τη φιλοξενία της Έκθεσης, το Πολιτιστικό και Συνεδριακό Κέντρο του Δήμου Ηρακλείου για τη φιλοξενία ενός Gala, προς τιμήν ειδικών καλεσμένων, τον Εκδοτικό Οίκο «Μπαρτζουλιάνος» από την Αθήνα για την έκδοση του τρίγλωσσου Καταλόγου (βιβλίου) της Έκθεσης, την Περιφέρεια Κρήτης για την πολυεπίπεδη συνδρομή της στη διοργάνωση, καθώς και όλους τους χορηγούς που υποστήριξαν οικονομικά και ηθικά τις προετοιμασίες της Έκθεσης.
Σας ευχαριστώ εγκαρδίως για τη συνέντευξη! Ήταν πραγματικά χαρά και τιμή μου!
Σύντομο βιογραφικό του Γιώργου Ορφανίδη
Ο Γεώργιος Α. Ορφανίδης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ΑΠΘ (Ελλάδα). Εκπονεί τη διδακτορική διατριβή του σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Τουλούζης ΙΙ, UT2J (Γαλλία). Σπούδασε Αρχαιολογία & Ιστορία της Τέχνης (ΒΑ, ΜΑ), Ιταλική Φιλολογία (ΒΑ), και Πολιτιστική Διαχείριση & Επικοινωνία (ΜΑ) στο ΑΠΘ. Επίσης, έλαβε Δίπλωμα (2-Υear Diploma) Βυζαντινής Παλαιογραφίας από το Κέντρο Παλαιογραφίας και Αγιολογικών Μελετών (Μονή Αγ. Θεοδώρας) της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. Συμμετέχει σε επιστημονικά συνέδρια και δημοσιεύσει κείμενα σχετικά με την Αρχαιολογία, την Ιστορία της Τέχνης, την Πολιτισμική Ανθρωπολογία, τη Διαχείριση και Επικοινωνία/Σημειωτική του Πολιτισμού, τη Θρησκειολογία, τις Ιταλικές Σπουδές και τη Διδακτική σε έγκριτα Περιοδικά, Πρακτικά Συνεδρίων, Συλλογικούς Τόμους, Εγκυκλοπαίδειες, κ.ά. εκδοτικών οίκων της Ελλάδας και της αλλοδαπής. Συμμετέχει επίσης σε εκπομπές αντίστοιχης θεματικής και δημοσιεύει στον Τύπο. Στα ενδιαφέροντά του εμπίπτει και η δημοσίευση βιβλιοκριτικών. Διοργανώνει επιστημονικά-εκπαιδευτικά εργαστήρια βιωματικού χαρακτήρα υπό την αιγίδα αναγνωρισμένων φορέων. Ασχολείται, παράλληλα, με την συγγραφή τεχνοκριτικών μελετών και την επιμέλεια εικαστικών εκθέσεων και λοιπών πολιτισμικών δρωμένων, ως Art Curator & Art/Creative Director. Είναι μέλος ερευνητικών, εκπαιδευτικών και πολιτισμικών φορέων πανελλήνιου ή/και διεθνούς βεληνεκούς.