Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας, Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής
Η επιστροφή της ζωγραφικής που είδαμε στο προηγούμενο άρθρο δεν σήμαινε ταυτόχρονα κι άρνηση των ως τότε καινοτόμων επιτευγμάτων στην Τέχνη . Το αντίθετο σηματοδοτούσε μια συνύπαρξή του “παληου”που επέστρεφε με το νέο ,αυτο που ήδη είχε περάσει στην εικαστική αισθητική, δηλαδή, μια συνύπαρξη του παραδοσιακού με το μοντέρνο. Αυτή η συνύπαρξη οδήγησε στην αισθητική του σύγχρονου. Δυο ειναι οι βασικές τάσεις που συνυπάρχουν κι αντιτίθενται συνάμα μέσα στην σύγχρονη Τέχνη. Αντιτίθενται σε σχέση με τον ρόλο της αγοράς Τέχνης. Η πρώτη είναι αυτή των ζωγραφων κι η δεύτερη είναι αυτή των εικαστικών που εργάζονται κυρίως με τα τεχνολογικα προιοντα ,τα αντικείμενα, τις εγκαταστάσεις (installations) και τις Περφορμανς ( performances). Ας τις δούμε λίγο πιο αναλυτικά.
Η πρώτη τάση.
Η πρώτη τάση είναι αυτή των ζωγράφων επισυρεφει και ξαναχρησιμοποιει τον καμβα ,με τον ενθουσιασμο εκεινο οσων επαναφερουν κατι το απαγορευμενο. Η ζωγραφικη γι’αυτους ειναι νικη,αντιδραση, απενοχοποιηση ,εκφραστικη χαρα, ελευθερια. Ταυτοχρονα ομως χρησιμοποιουν και πολλες απο τις κατακτησεις των “τεχνολογικων” η μοντέρνων, οπως πχ φωτογραφιες, βιντεο, περφορμανς κλπ. Αρα η ζωγραφικη τους δεν ειναι η αναζητηση μιας νεας “καθαροτητας” αλλα το δικαιωμα να χρησιμοποιουν ελευθερα ο,τι εκφραστικο μεσο θελουν διχως τις απαγορευσεις ενος εικαστικου ” πολιτικα ορθον”. Δεν θελουν να παγιδευονται στις εννοιολογικο μακαρθισμο κι επιδιωκουν ναναι διχως ταμπελες του τυπου ” πρωτοπορος” κλπ. Απλά ζωγραφίζουνβιωματικά κι εμπειρικά. Ζωγράφοι οπως οι Μπαζελιτς, Κιφερ, Φετινγκ, Λουπερτς , Κλεμεντε, Μπασκια ,Μπαρτσελο κλπ., εκφράζονται μέσα απο το ζωγραφικό βίωμα την στιγμή της ζωγραφικής πράξης κι οχι μέσα απο εννοιολογικές κατασκευές. Δίπλα τους ως ενισχυτικά πρότυπα της στάσης τους έχουν σπουδαίους παλιούς μετρ που ποτέ δεν σταμάτησαν να ζωγραφίζουν ακόμη και την εικοσαετία (1960- 1970) του εννοιολογικου παραληρήματος. Αυτοί είναι, μεταξύ άλλων κυρίως οι Φρανσις Μπεηκον , Ο Γκερχαρντ Ρίχτερ κι ο Τουομπλι. Ας δούμε τι συνέβη με αυτούς τους τρείς.
Ο Ιρλανδο-βρετανος Φρανσις Μπεηκον , ποτε δεν ξέφυγε απο την ζωγραφική του πορεία κι έκλεισε τ’αυτιά στις εννοιολογικές σειρήνες, τις οποίες σε μια συζήτηση μας αποκάλεσε ” εξαπατησεις”. Συνέχιζε να ζωγραφίζει απτόητος μέσα απο τις εμπειρίες της ζωής ,μετατρέποντας την ζωγραφική σε ζω-γραφικη ,οπως λεει κι ο Αριστοτέλης ,δηλαδή σε ζωικη εμπειρια. Δεν ειναι έτσι τυχαίο οτι στις σημαντικές τους εκθέσεις οι Ροζενταλ κι Ιωακειμιδης τον είχαν ως “ηθικη” στήριξη των νεότερων ζωγράφων.
Ο Γερμανος Γκερχαρντ Ρίχτερ, υπηρξε ενας ιδιαίτερος ζωγράφος που συνδύασε την ζωγραφική με αφηρημένο λογο, δίχως ποτέ να ενδώσει στην εννοιολογική μόδα .Τον ενδιεφερε πάντα η καταγωγή της ζωγραφικής πράξης ως πράξης, δηλαδη, ως πινελιάς, ως χρωμα, ως υλικό, ως φυσικό και νοηματικο ταυτόχρονα εργο. Γι’αυτο και στα εντυπωσιακά συχνά μονόχρωμα έργα του η αίσθηση της ζωγραφικής κίνησης, η φυσική επαφή με τον πίνακα είναι εμφανής και χαρακτηριστική.
Ο Τουομπλυ , ο Αμερικανός καλλιτέχνης που έζησε και μεγαλούργησε στην Ρώμη, κατάφερε κα συνδυάσει ζωγραφική και γραφή. Στους πίνακες του η ζωγραφική ως γραφή που γράφει αλλά κι ως “γραφικη” (στα ελληνικά σημαίνει ζωγραφική) που ζωγραφίζει, καταφέρνει να ισορροπήσει δημιουργικά και να φτιάξει έργα που μοιάζουν με κρυπτογραφηματα, με κρυπτική γραφή.
Ο Τουομπλυ επηρέασε καθοριστικά ως σήμερα τους νέους καλλιτέχνες. Οι Ζαν Μισελ Μπασκια, ο Φραντσεσκο Κλεμεντε, ο Μιγκελ Μπαρτσελο , ο Τζουλιαν Σναμπελ κι αλλοι σημερινοί σουπερ σταρ οφείλουν πολλά και ομολογούν Αλλωστε,στο Τουομπλυ. Η επίδραση του απο τον Ταρνερ και τον Ματις ,οπως κι απο τους ποιητές έδωσε μια νέα πνοή στην ζωγραφική πορεία επιτρέποντας σε ποίηση και ζωγραφική να συνυπάρξουν δημιουργικά ,επιβεβαιώνοντας την φράση του αρχαίου ποιητή Σιμωνίδη οτι η ζωγραφική είναι μια σιωπηλή ποίηση κι η ποίηση είναι μια ζωγραφική που μιλά.
Αυτοι οι προαναφερθέντες Τρεις “βετερανοι” ζωγράφοι έγιναν το ηθικο παράδειγμα και στήριγμα στους νεους ζωγραφους των χρόνων του ’80. Αυτοί οι νέοι ζωγράφοι αν και δεν αρνήθηκαν τις χαρές των αγορων Τέχνης εν τουτοις κατάφεραν να συνδυάσουν νοηματοδοτηση του εργου κι εμπορικη του διάσταση. Ποτέ δεν παραδόθηκαν στις σειρήνες της αγοράς και στις κρυφές χαρές της ως “Καλυψω”.
Η Δεύτερη τάση
Η δεύτερη τάση η “τεχνολογικη “, η αν θέλετε η “Τεχνικη” χαρακτηρίζεται απο μια στροφή των νέων καλλιτεχνών ,ιδιαίτερα τα Χρόνια του ’90 ,προς τα ποπ αντικείμενα, και το τεχνητό ( artificial) έργο. Τους ενδιαφέρει ο μετ-‘ανθρωπος ,δηλαδή κάτι το περα απο αισθήματα και ψυχολογία, κάτι το περα απο ανθρωπιστικό πολιτισμο ,Ειναι παιδια της Τεχνικης εξέλιξης. Οι δυο σημαντικές γι’αυτην την αντίληψη εκθέσεις που διοργάνωσε ο Αμερικανος κριτικός Τζεφρυ Νταιτς ( Jeffrey deitch), ειναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι εκθέσεις ” post-human” και “artificial nature” οργανωμένες με την ενεργή συμμετοχή του ελληνικού Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, ( προεδρος π Δακης Ιωαννου), άφησαν έντονο το αποτύπωμα αυτης της “αντι-φυσικης” και “μετα-ανθρωπινης” αντιληψης στην Τέχνη . Απο αυτες τις εκθεσεις πηρε και μεγαλη διασταση το εργο του Αμερικανού τζεφ κουνς . Αλλα κι ο άλλος διάσημος της παρέας αυτων που φλερτάρουν με την άνευ όρων υποταγή στην αγορά Τέχνης ,ο Βρετανός Νταμιαν Χηρστ ,κι αυτός σε ενα ανάλογο πνεύμα ,επικοινωνίας κι εμπορίου κινήθηκε. Θα μπορούσα ν’αναφερω κι άλλα ονόματα αυτής της τάσης . Όμως μας ενδιαφέρει εδώ η αντίληψη που υπηρετησαν και προέβαλαν.
Η αντίληψη αυτη είχε δυο παλιούς σημαντικούς καλλιτέχνες που άνοιξαν τον δρόμο της συγχρονης Τέχνης με τα έργα και τις απόψεις τους. Αυτοι ειναι ο Μαρσελ Ντυσαμπ κι ο Αντυ Γουορχωλ.
Ο Μαρσελ Ντυσαμπ.
Με τα ετοιμοφτιαγμενα βιομηχανικά προϊόντα (ready made) που χρησιμοποίησε αυτος για την Τέχνη του άνοιξε τον δρόμο σε μια Τέχνη που εξ ορισμού της ήταν συνδεδεμένη με τις νέες τεχνικές, την καινοτομική εμπειρία ,την τεχνολογική εξέλιξη και επίσης το εμπόριο και τις αγορές. Απο μοντέρνος λοιπόν καλλιτέχνης που ξεκίνησε ( μεταιμπρεσσιονιστης,
Διπλα σ’ αυτον συνοδοιπορος του ο Αμερικανος Αντυ Γουορχωλ.
Ο Αντυ Γουορχωλ.
Κι αυτός υπήρξε μοντερνος και σύγχρονος όπως ο Ντυσαμπ .
Θα μπορούσα να πω οτι έχει δυο δημιουργικές περιόδους. Η πρώτη είναι η μοντέρνα ταυτότητα του. Καθότι φτιάχνει έργα που έχουν σχέση με την κοινωνία της κατανάλωσης και της καινοτομίας. Η δεύτερη περίοδος του είναι αυτή από τα Χρόνια του ’80 ως τον θάνατο του. Ειναι η περίοδος που επηρεασμένος απο τον Ζαν Μισελ Μπασκια και τους νέους ζωγράφους ,”επιστρεφει” κι ο ίδιος μαζί τους στην ζωγραφική. Αυτός που πάντα δούλευε την τεχνική της σεριγκραφη (serigraphie) , την φωτογραφία, τα βίντεο, τα φιλμ, κατ’εξοχην δηλαδή μοντέρνα εικαστικα μέσα έκφρασης, τώρα επιστρέφει στα παραδοσιακά και ζωγραφίζει. Και βέβαια με τις ιδέες του συμβάλλει καθοριστικά στην εμπορευματοποιηση της Τέχνης και στην μετατροπή του έργου Τέχνης σε προιον.
Την γραμμή αυτών των δυο σημαντικών,καινοτόμων και ριζοσπαστικών για την εποχή τους καλλιτεχνών, ακολουθούν οι νέοι καλλιτέχνες ειδικά απο το τέλος της δεκαετίας του ’80 . Μόνο που όπως συμβαίνει συνήθως με τους επιγόνους ιδεών σπουδαίων δημιουργών ,οι νέοι εικαστικοί έδωσαν τέτοια δύναμη και σημασία στον ρόλο της αγοράς Τέχνης ,ώστε συνέβαλαν καθοριστικά (έστω και άθελα τους 😉 στην απόλυτη κυριαρχία ,ειδικά σήμερα ,της αγοράς Τέχνης και στην προσπάθεια των “συγχρόνων “( sic και παλι sic) για απονοηματοδοτηση του έργου Τέχνης. Αυτο το τελευταίο, από “γλωσσα” που το είχε μετατρέψει ο Ντυσαμπ ,τώρα με τους νεότερους ταλιμπαν της αγοράς ( καλλιτέχνες,κριτικούς Τέχνης ,υπευθύνους εκθεσιακων χώρων, γκαλερί κλπ) που ακολούθησαν κι ερμήνευσαν κατα πως τους συμφέρει την Ντυσαμπικη και Γουορχωλικη πορεία, μετατράπηκε στην καλύτερη περίπτωση σε σημειολογικο ευφυολόγημα . Η συνέχεια στο επόμενο άρθρο. Την επόμενη εβδομάδα.
