Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας. Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

Ας δούμε όμως κάποια παραδείγματα καλλιτεχνών Ντυσαμπικης και Γουορχωλικης επίδρασης που οχι μόνο έπαιξαν με την αγορά αλλά ενσωμάτωσαν τα έργα τους στην λογική της και τα μετέτρεψαν ας μου επιτραπεί ο όρος σε προϊόντα χρηματιστηρίου. Θα πάρω την πιο ενδεικτική περίπτωση, αυτή του Τζεφ Κουνς.

Ο Τζεφ Κουνς

Ο Αμερικανός καλλιτέχνης από την αρχή της καλλιτεχνικής του πορείας έδειξε ξεκάθαρα τα βασικά στοιχεία που θα δομούσαν την εικαστική του προσωπικότητα.

Ποιά είναι αυτά;

1. Η μεγάλη ικανότητα επικοινωνίας και 2. Η επιθυμία του να “παιξει” συνειδητά, όπως ένας χρηματιστής στο χρηματιστηριο , με την αγορά Τέχνης. Δύο στοιχεία που όπως είδαμε τα είχε έντονα κι ο Αντυ Γουορχωλ..

Παράλληλα όμως ο Τζεφ Κουνς , ενσωμάτωσε στην καλλιτεχνική του γλώσσα και την βασική αντίληψη του Μαρσελ Ντυσαμπ περί της χρήσεως των βιομηχανικών αντικειμένων στην Τέχνη. Κοντολογίς ο πασίγνωστος παγκοσμίως Αμερικανός καλλιτέχνης είναι ένα δημιούργημα συνδυασμού φιλοσοφιων Ντυσαμπ και Γουορχωλ. Το βλέπει αμέσως κάποιος στα έργα του.

Είχα την ευκαιρία να τον συναντήσω προσωπικά σε πολλές διαφορετικές περιπτώσεις και να συνομιλήσω μαζί του για θέματα Τέχνης. Οφείλω να ομολογήσω οτι είχα απέναντι μου εναν καλλιεργημένο συνομιλητή,με καλή γνώση της ιστορίας της Τέχνης κι απόλυτα συνειδητό σ’αυτο που κάνει..

Επιβεβαίωσα λοιπόν στις συζητήσεις μας αυτό που ήδη είχα σκεφτεί κι αναλύσει μόνος μου ακτινογραφωντας τα έργα του.
Πρόκειται πρώτα απ’ολα και κυρίως γι’αντικειμενα. Αντικείμενα ready made τις περισσότερες φορές. Εκτός από όσα γλυπτά παραγγέλνει ο ίδιος με βάση φωτογραφίες που δίνει σ’επαγγελματικα εργαστήρια . Κατ’εξοχην όμως πρόκειται για ready made αντικείμενα. Σ’αυτο είναι επηρεασμένος απο τον Ντυσαμπ, από την φιλοσοφία του. Παράλληλα όμως τ’αντικειμενα αυτά είναι δημοφιλή. Πχ το πασίγνωστο γλυπτό του με τον Μικελ Τζακσον. Η την μπάλα του Μπάσκετ. Η ακόμη την ηλεκτρική μηχανή που καθαρίζει πατώματα κλπ..

Η έννοια του δημοφιλούς (Pop) μας θυμίζει τον Αντυ Γουορχωλ και την Ποπ Αρτ του,την δημοφιλή του Τέχνη, την Pop Art. Αρα βλέπουμε αμέσως μια πρώτη συγγενική σχέση, σχέση επιρροής από τους Ντυσαμπ και Γουορχωλ..

Δεν σταματά όμως εδώ ο Τζεφ Κουνς. Φροντίζει πολύ καλά τα στοιχεία επικοινωνίας κι αγοράς Τέχνης που είναι συστατικά βασικά της σύγχρονης Τέχνης και κληροδότησαν συνειδητά οι δύο μεγάλοι δάσκαλοι του.

Τι κάνει λοιπόν;

Από το ξεκίνημα του επιδιώκει την χρήση των μίντια στην εικόνα του. Παντρεύεται με την Τσιτσιολινα, την διάσημη Ιταλίδα (ουγγρικής καταγωγής) πορνοστάρ και μετατρέπει τις τολμηρές ερωτικές μεταξύ τους σκηνές σε γλυπτά.Και μάλιστα απο Πορσελάνη. Έτσι από φωτογραφίες στιγμών ερωτικών τους επαφών ,απόλυτα ρεαλιστικές ,δημιούργησε μια σειρά από όμορφα γλυπτά Πορσελάνης . Μέσω του σκανδάλου άρχισε να γίνεται γνωστός διεθνώς. Το στοιχείο λοιπόν της επικοινωνίας μέσω της πρόκλησης λειτούργησε. Το ίδιο έκανε και στην συνέχεια ως σήμερα. Έπαιρνε “σημεια” η σύμβολα της καθημερινότητας που ηταν συνδεδεμένα δημοφιλως με το κοινό και τα έκανε έργα του χρησιμοποιώντας μάλιστα συχνά ευτελή υλικά. Όπως πχ μπαλόνια φουσκωμένα κλπ.

Ταυτόχρονα συνεργαζόταν με τους μεγαλέμπορους κι έκανε έργα με τα προϊόντα τους ,όπως με την μάρκα αυτοκινήτων BMW. Και μόνο η υπογραφή του στο αυτοκίνητο δημιουργούσε καλλιτεχνικο κι εμπορικό γεγονός. Θα μπορούσα ν’αναφερθω σε πολλά άλλα διαφορετικά έργα του Τζεφ Κουνς, όμως θα φεύγαμε από το θέμα μας .Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από το παράδειγμα του Κουνς είναι οτι ενσάρκωσε στην δουλειά του τις αντιλήψεις των Ντυσαμπ και Γουορχωλ ,αλλά με ένα τρόπο που έδωσε πολύ μεγάλη έμφαση στην αγορά. Τα έργα του έγιναν κάτι σαν μετοχές στο χρηματιστήριο,.

Και βέβαια όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο το έργο επηρεάζεται από τις “υποδείξεις ” η “απαιτήσεις ” της αγοράς. Δεν υπάρχει άλλο νόημα παρα αυτό της αγοραστικής ισχύος ως βασικό συστατικό της γέννησης ενος έργου, το οποίο αυτόματα έτσι μετατρέπεται σε προιον. Δεν είναι κάποιο άλλο “Νοημα” που έχουν τα έργα του παρα αυτό της ευτέλειας, του εφήμερου, της ελαφρότητας ,του επίκαιρου και του γλωσσικού ευφυολογήματος.

Θα μου πείτε βέβαια: γιατί αυτό είναι κάτι το μεμπτό; Και θα σας απαντήσω : όχι. Όμως δεν είναι Τέχνη με βάση αυτό που ξέραμε ως Τέχνη, που έχει κάποια νοηματική αξία. Είναι κυρίως κάτι ως “σχολιο” στην ιστορία της Τέχνης, ως γλωσσικο εικαστικο παιχνιδισμα ( κι οχι παιχνίδι ,όπως θα έλεγε ο Ηράκλειτος) ,είναι κάτι που γεννιέται από πολιτική στρατηγική . Δεν έχει αυτονομία ,είναι ετερόνομο. Γιατί εξαρτάται από την επικοινωνία και την αγορά. Μάλιστα κάποιος ίσως έλεγε οτι επιβάλλεται σε συχνότατες περιπτώσεις από τις ανάγκες επικοινωνίας κι αγοράς. Δίχως αυτά τα δύο το έργο δεν στέκει αυτόνομα Κι αυτό θα το δείτε μόλις πατε σε μια έκθεση του. Όλοι μένουν κάπως με ερωτήματα του τύπου ” τι είναι αυτο;”. Όμως όλοι θα σχολιάσουν οτι κοστίζει πολλά εκατομμύρια και θ’ αναρωτηθουν γι’ αυτο.

Ο Τζεφ Κουνς κι αλλοι σαν αυτον είναι η πλευρά των εικαστικών που έχουν παραδοθεί πλήρως στα παιχνίδια της αγοράς και παίζουν με αυτα, τα χρησιμοποιούν.Είναι η δεύτερη τάση της σύγχρονης Τέχνης που δεν μπορεί να υπάρξει δίχως την αγορά και συμβάλλει στην απονοηματοδοτηση της Τέχνης. Η πρώτη όμως ,αυτή των ζωγράφων όπως οι Κιφερ και Μπαζελιτς ,όπως είδαμε μπορεί να υπάρξει και ταυτόχρονα συμβάλλει στην ανανοηματοδοτηση της Τέχνης δίχως ν’αρνειται την σχέση της με την αγορά Τέχνης.

Τα στοιχεία και την ενέργεια αντίστασης στην διαβρωτική διάθεση της αγοράς, αλλά και τα υλικά ,τα εργαλεία που θα συνέβαλαν σε μια ισορροπημένη σχέση Τέχνης – Αγοράς , τα θεμελίωσαν κάποιοι καλλιτέχνες που κατάφεραν ,αν και παλαιότερων γενιών κι εκ θέσεως αντίθετοι με τους νεους ζωγράφους, να γίνουν οι πνευματικοί κι σισθητικοι τους φάροι. Γι’αυτο και στις μεγάλες εκθέσεις των χρόνων του ’80 σε Λονδίνο. ( a new spirit in painting), η σε Βερολίνο (ZEIT Geist) συνεκθεσαν με την πληθώρα των σημαντικών νέων ζωγράφων που ηδη αναφέρθηκα. Αυτοί οι “βετερανοι ” “συγχρονοι” είναι οι Μποις , Κουνέλλης, Τουομπλι και Μπεηκον.Αναφέρομαι μόνο σ’αυτους ,οχι γιατί δεν υπάρχουν κι άλλοι, αλλά βασικά γιατί αυτοι συμμετείχαν στις εκθέσεις που ανέφερα .

Θα χωρίσω και τους τέσσερις σε δύο ομάδες. Κάθε μια αντιπροσωπεύει τις δύο χαρακτηριστικές τάσεις οι οποίες επηρέασαν την δημιουργία των δύο αντίστοιχων διαφορετικών τάσεων την σύγχρονης Τέχνης. Στην μια ομάδα είναι οι Τουομπλυ και Μπεηκον. Και στην άλλη είναι οι Μποις και Κουνελλης.

Οι δύο πρώτοι ενέπνευσαν καθοριστικά τους νέους ζωγράφους των χρόνων του ’80. Οι δύο δεύτεροι περιε6ργως επηρέασαν και την πρώτη και την δεύτερη ομάδα. Θαλεγα όμως, κι αυτό αξίζει υπογράμμισης οτι,ενώ κι οι δύο τους ( μιλάω για Μποις , Κουνελλη) δεν ήταν θεράποντες της ζωγραφικής αλλά βασ6ικα των installations και των performances, εν τούτοις είχαν μεγαλύτερη επίδραση στους “ανανοηματοδοτικους” ζωγράφους και λιγότερη σ’εκεινους τους “απονοηματοδοτικους” καλλιτέχνες που “παραδοθηκαν” δίχως ενοχές η αντιστάσεις στην λαίλαπα της αγοράς Τέχνης. Το ποια είναι η αιτία αυτής της αντινομικής όπως φαίνεται πραγματικότητας θα τα δούμε αμέσως παρακάτω. Στο επόμενο άρθρο, την επόμενη εβδομάδα.