Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας, Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

Αναζήτηση νοήματος.

Μπέηκον – Τουομπλυ.

Ο Φράνσις Μπέηκον δεν έφυγε ποτέ από τον ζωγραφικό του δρόμο. Πάντα ως το τέλος ζωγράφιζε. Ενω έζησε έντονα την εποχη της δεκαετιας ’60-’70 ,οπου η avant-garde ήταν ακόμα ισχυρή κι ενώ δίπλα του κυριαρχούσε τα ίδια χρόνια η τεχνη των installations και των performances, αυτός δεν επηρεάστηκε καθόλου από το κλίμα γύρω του. Συνέχισε να ζωγραφίζει την περιπέτεια και τις παραμορφώσεις του ανθρώπινου σώματος ,γυρεύοντας πάντα ,μ’εμμονη κι υπομονή ,ένα νέο νόημα γι’αυτο ,ένα νέο νόημα ζωής και Τέχνης ,μέσω αυτού. Το σώμα έτσι στην περίπτωση του πήρε τις διαστάσεις ενός συμβόλου αναζήτησης της εσωτερικής και συνάμα εξωτερικής μας πραγματικότητας. Εσωτερικό κι εξωτερικό λειτουργούν ενωμένα στην εικαστική γλώσσα του Φρανσις Μπέηκον, υπάρχουν ως μια “νοηματική ” ( κι οχι εννοιολογική ) ενότητα. Το σώμα ως ενσάρκωση της ζωής είναι ταυτόχρονα κι η ενσωμάτωση της ύπαρξης μας. Οι νέοι καλλιτέχνες των χρόνων του ’80 πήραν τεράστια δύναμη κι ενέργεια από τον μεγάλο αυτόν Βρετανό καλλιτέχνη ,για να εξεγερθούν εναντίον του εννοιολογικου τότε κατεστημένου ,για να επαναφέρουν την ζωγραφική ως εικαστική τους έκφραση και βέβαια , για να βρουν την ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις της αγοράς και στην δημιουργία τους. Ο Μπέηκον θα μπορούσα να πω οτι υπήρξε μια” ηθικη” μορφή ,ενα “ηθικο” παράδειγμα για τους νέους καλλιτέχνες που ήταν γοητευμένοι απο την στάση του: μια αποκατάσταση της σχέσης ζωής και Τέχνης.

Ο Τουομπλυ.

Ο CY Twombly , αντίστοιχα με τον Μπέηκον ,εξ’αρχης ως το τέλος, έμεινε πιστός στην ζωγραφική. Παρότι στην αρχή της καριέρας του,αυτός ο γεννημένος Αμερικανός καλλιτέχνης, είχε δίπλα του έντονο το κίνημα της Ποπ Αρτ, εν τούτοις ,δεν επηρεάστηκε απο αυτό η απο διάφορες άλλες αντι-αρτ αντιδράσεις. Αντιθέτως έμεινε πιστός στην ζωγραφική παιδεία του που πήρε από τους ιμπρεσσιονιστες, τον Ταρνερ, τον Ματις κλπ..Είχε πάντοτε ανοιχτό διάλογο με την ποίηση και την ιστορία, κάτι που επιβεβαιώνουν κι οι θεματικές των έργων του. Η γεμάτη πάθος κι ελευθερία ,πάντα νεανική, γιατί ήταν δεμένη μόνιμα με την ζωή, ζω-γραφικη του ,ένα μίγμα ελλειπτικής “γραφικης” (ζωγραφικής) ,χρωμάτων , λέξεων και κίνησης ,έγινε αμέσως αντικείμενο έλξης κι επιρροής των νέων ζωγράφων της δεκαετίας του ’80. Μπασκια, Σναμπελ, Κλεμεντε, Μπαχσλερ , και τόσοι άλλοι ,δεν σταματούσαν ν’αναφερονται σ’αυτον θαυμαστικά.

Η Σύγχρονη Τέχνη, όταν θέλησε ν’ αφεθει στα χέρια της απονοηματοδοτικης τάσης της αγοράς ,βρήκε μπροστά της ,μεταξύ άλλων, τον σκόπελο Τουομπλυ, ο οποίος με το έργο του και την καλλιτεχνική του στάση ,συνέβαλε στην ανανοηματοδοτηση της Τέχνης κι αντιστάθηκε στις speculations του χρηματιστηρίου Τέχνης και της αγοράς Τέχνης. Τα έργα του όντας σύγχρονα ,όπως κι αυτά των Μπαζελιτς, Κιφερ, μεταξύ άλλων, εμπόδισαν τον χρηματιστηριακό εκφυλισμό της Τέχνης και συνέχισαν να της δίνουν νοηματική ενέργεια.

Όσο όμως ως ένα σημείο μπορεί κάποιος να πει οτι οι Μπεηκον -Τουομπλυ ήταν λογικό να συμβάλλουν στην ζωγραφική ,όντας οι ιδιοι ζωγράφοι, αλλο τόσο είναι άξιο προσοχής να σταθώ στις περιπτώσεις των Μποις( Beuys)και Κουνέλλη ,οι οποίοι, όντας φιλοσοφικα και καλλιτεχνικά υποστηριχτές της αντι-ζωγραφικής αντίληψης, έγιναν μορφές παραδείγματος από τους νέους ζωγράφους .

Πώς εξηγείται αυτό;

Αυτό εξηγείται από την όλη εικαστική πορεία των δυο σπουδαίων “δασκαλων” οι οποίοι ,με τις εικαστικές τους προτάσεις,παρεμβάσεις, installations, performances, ομιλίες τους κι έργα τους ,δημιούργησαν μια πλαστική γλώσσα η οποία ξεπερνά τα όρια του μέσου έκφρασης τους. Για να το πω πιο απλά: είχαν τέτοια δύναμη σε ο,τι έκαναν ,αλλά κι είχαν τέτοια δύναμη ο,τι έκαναν ,ώστε δεν είχε καμμία σημασία σε τελευταία ανάλυση, αν το τελικό τους έργο ,ήταν γλυπτό, installation, performance, η οποαδήποτε αλλη μορφη ,η μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης . Το έργο τους ακτινοβολούσε ενέργεια, πνευματικότητα, ελευθερία, ανατροπή, δημιουργικότητα. Το έργο τους απαντούσε σε πολλαπλά αιτήματα των θεατών κι οχι σε μόνο περιοριστικά σε αισθητικά ζητήματα ιστορίας Τέχνης. Άγγιζε κι αγγίζει ακόμα σήμερα το έργο αυτών των δύο γιγάντων, ζητήματα υπαρξιακά, φιλοσοφικα, ηθικά, ιστορικά,πολιτικά, ακόμη κι αισθητικά με μη-παραδοσιακο τρόπο .

Επρόκειτο για ένα είδος σφαιρικής πρότασης που ξεπερνούσε τα ειδικά ορια της ιστορίας της Τέχνης. Επρόκειτο για ανανεωτικες ,επαναστατικές ιδέες που,οχι μόνο άλλαξαν την ως τότε γνωστή και παραδεκτή ιστορία της Τέχνης, αλλά επίσης έδωσαν νεα δυναμική κι ενέργεια στον εικαστικό λόγο ,παντρεύοντας τον με τόσα άλλα μη-συμβατικα στοιχεία οχι μόνο απο την Τέχνη αλλά κι από την καθημερινότητα της ζωής. Κάθε τους εικαστική παρέμβαση ήταν από μόνο του εικαστικο, πολιτιστικό,πολιτικο,οικολογικό,οικονομικό,φιλοσοφικο, ιστορικό γεγονός. Κατάφεραν να συνδέσουν την εσωτερική αναζήτηση με την εξωτερική έκφραση. Δημιούργησαν ενα έργο σφαιρικό και ταυτόχρονα ανοιχτό. Ειδικά ο Beuys το μετέτρεψε και σε φιλοσοφία γνωστή με το όνομα art total,ορος που υπήρχε μεν από τις αρχές του 20ου αιώνα με τις πρωτοπορίες ,avant-garde, και με τα κινήματα αρχιτεκτονικής ,Ντιζαιν, Αρτ Ντεκο κλπ, όμως στην περίπτωση του επικεντρώθηκε ατην εικαστική γλώσσα και την ,διεύρυνε , την εμπλουτισε , την άλλαξε , την μεταμόρφωσε σε δρόμο σκέψης, στοχασμού, φιλοσοφίας, εργαλείο καθημερινού οδηγού τρόπου ζωής για τον καθένα.

Και σαν τέτοια που ήταν η καλλιτεχνική στάση των δύο αυτών δασκάλων , κέρδιζε τον σεβασμό και το ενδιαφέρον όλων των εικαστικών η μη , τοποθετώντας ετσι τους Μποις και Κουνέλλη σε μια πολύ υψηλή θέση πέρα από την ειδική ενος γλύπτη η performer κλπ. Που σημαίνει οτι και οι νέοι ζωγραφοι μάθαιναν από αυτούς ,από την μετααισθητική τους ελευθερία και πνευματικότητα ,από την δύναμη της ανανοηματοδοτησης της δημιουργικής τους γλώσσας. Έτσι εξηγείται το οτι έγιναν σεβάσμια αποδεκτοί αμφότεροι ,μαζί με τους Μπεηκον, Τουομπλυ και κάποιους άλλους , από τους διοργανωτές των μεγάλων εκθέσεων και από τους τόσο νεότερους ζωγράφους,που,επαναλαμβάνω, είχαν εξεγερθεί εναντίον γενικώς του εικαστικού πνεύματος που κυριαρχούσε τα Χρόνια ’60 και ’70 στην Τέχνη.

Θα μπορούσα μάλιστα να πω οτι οι τέσσερις προαναφερθέντες καλλιτέχνες έγιναν ενα είδος σημαίας για τους νεότερους. Οι Μπεηκον και Τουομπλυ για την νέου τύπου σημερινή ζωγραφική ,ολο και πιο ελεύθερη από κλασσικές,παραδοσιακές ζωγραφικες συμβάσεις. Οι τότε νέοι της δεκαετίας ζωγράφοι , επηρεάστηκαν και δημιούργησαν πίνακες οι οποίοι ως σήμερα χαρακτηρίζονται από εκείνη την υποκειμενική κοσμογονία, εκείνη την ελευθερία να χρησιμοποιήσουν, απο οποιαδήποτε ιστορική περίοδο της ιστορίας της Τέχνης, στοιχεία και να τ’αναμειξουν μεταξύ τους πετυχαίνοντας την ισορροπημένη συνύπαρξη ( μέσω της υποκειμενικής γονιμότητας του καλλιτέχνη) των πιο ετερόκλητων,αντιφατικών,αντιθετικων στοιχείων. Και συνεχίζουν και σήμερα έτσι περίπου ογδονταρηδες. Φτάνει να δει κάποιος εκθέσεις των Μπαζελιτς ,Κιφερ, Λουπερτζ, Κομπερλινγκ , Φετινγκ κι άλλων ,για να διαπιστώσει την σπουδαιότητα της δουλειάς τους και το πως τελικά κατάφεραν να ισορροπήσουν ανάμεσα στις απαιτήσεις της ζωγραφικής γι’ανανοηματοδοτηση και τις απαιτήσεις της αγοράς για ευπωλητα έργα ,για χοντρές μπίζνες.

Όσο για τους Μποις- Κουνελλη , πέτυχαν να ωθήσουν ( μαζί με άλλους βέβαια ικανότατους καλλιτέχνες) τις installations (εγκαταστάσεις) στο να γίνουν μια δομή εικαστικής γλώσσας μονίμως σε κίνηση, έτοιμη ν’απεγκατασταθεί, μια εικαστική γλώσσα νομάδα , αποσπασματική ,ελαστική και στέρεη ως νοηματική άρθρωση. Δουλεύοντας πάντα στα όρια του συμβολικού και του πραγματικού, του στοχαστικού και αινιγματικου ,οι δυο αυτοί γίγαντες της σύγχρονης Τέχνης, πέτυχαν να δώσουν στον εικαστικό λόγο την νοηματική διάσταση που χρειαζόταν ώστε ο θεατής να θαυμάζει και να ψάχνει, να μην έχει έτοιμη αισθητική απάντηση και να την γυρεύει μόνος του. Η πρόκληση ,το σκάνδαλο ,το μυστηριώδες και σε κάποιες περιπτώσεις το ανεξιχνίαστο ,έγιναν γόνιμα εργαλεία ανάμεσα στους δύο αυτούς καλλιτέχνες και την νοηματική αναβάθμιση του κοινού.

Δίχως αυτούς τους 4 προαναφερθέντες καλλιτέχνες ,μαζί με κάποιους άλλους ,όπως Gilbert and George, Mario Merz , Pascali, Rebecca Horn, Basquiat Haring ,Barcelo , Clemente Cuchi Chia, Cragg, κλπ, η σύγχρονη Τέχνη θα είχε νικηθεί από την ισοπεδωτική δύναμη της αγοράς Τέχνης που όλο και αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Δεν ξέρω αν θα υπάρξουν άλλες γενιές που θα κρατήσουν μια “ηθικη” αντίσταση απέναντι στους εμπόρους Τέχνης και στις speculations του χρηματιστηρίου Τέχνης. Δεν ξέρω αν στην σημερινή πλανητική τάση για εμπορευματοποιηση των πάντων σε σημείο ώστε το εμπόριο ναχει πια καθορίσει το τι είναι η όχι Τέχνη , μπορεί να υπάρξει η ακόμη και να χρειαστεί έργο με νοηματοδοτική λάμψη. Αυτό όμως που ξέρω είναι οτι αυτοί οι προαναφερθέντες καλλιτέχνες έβαλαν δυνατά κι ανεξίτηλα την σφραγίδα τους σε αυτό που ακόμα σήμερα ονομάζουμε Σύγχρονη Τέχνη. Μια Τέχνη που οσο αλλάζει η καθημερινότητα μας συνεχίζει ν’αλλάζει και αυτή.