Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

Τον Σαλβαντόρ Νταλι τον γνώριζα ως μεγάλο όνομα της μοντέρνας τέχνης. Γνώριζα το ταλέντο του,την ευφυΐα και τις γεμάτες συμβολισμό προκλητικές του δηλώσεις και δράσεις. Απο κάποια στιγμή όμως κι έπειτα αρχισα να” ζω ” μαζί του λες και γνωριζόμασταν πραγματικά, προσωπικά. Πως συνέβη αυτό;

Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 , όταν είχα ήδη οριστικοποιήσει την συνεργασία μου με την μεγάλη Γαλλική εφημερίδα Liberation. Ήμουνα πλέον στην βασική ομάδα που ασχολείτο με τα πολιτιστικά θέματα και συγκεκριμένα ήμουνα με τον Herve Gauville ένας απο τους βασικούς αρθρογράφους της εφημερίδας σε θέματα εικαστικών και πιο ειδικά σε θέματα σύγχρονης Τέχνης.

Κάθε μέρα μαζευόμασταν στο γραφείο και συζητούσαμε για την ύλη που θα δημοσιεύαμε την επομένη. Εκείνο τον καιρό ήμουνα αρκετά εξειδικευμένος στην σύγχρονη γερμανική ζωγραφική. Ο,τι συνέβαινε στην τότε γερμανική τέχνη ήταν της αρμοδιότητας μου. Είχα λοιπόν ετοιμάσει μια μεγάλη για δημοσίευση συζήτηση με τον απο τοτε σπουδαίο Βερολινεζο ζωγράφο Georg Baselitz. Την είχα διορθώσει και την είχα δώσει έτοιμη να δημοσιευτεί.

Προς μεγάλη μου έκπληξη ο υπεύθυνος με ενημέρωσε οτι ενδεχομένως το άρθρο μου να καθυστερήσει γιατί περίμεναν απο ώρα σε ώρα τον θάνατο του Σαλβαντόρ Νταλί. Εξεπλάγην αρχικά και ρώτησα τι συνέβαινε. Μου είπαν οτι ήταν άρρωστος και δεν θ’ αντεχε η καρδιά του. Είχαν λοιπόν προετοιμάσει ενα ολόκληρο ένθετο που θα το δημοσίευαν αμέσως μετά την αναγγελία του θανάτου του. Μου ζήτησαν μάλιστα κι εγώ να γράψω κάτι μικρό ως προς την σχέση του Νταλί με τους ποιητές και την μόδα.

Έγραψα λοιπόν για την σχέση του με την σπουδαία σχεδιάστρια μόδας την Έλσα Σκιαπαρελι και για την επίδραση που είχε ο σπουδαίος Νταλί στο έργο της μεγάλης σχεδιάστριας κατά την περίοδο του Σουρεαλισμού. Ο θάνατος του εκκεντρικου Σαλβαντόρ δεν ανακοινώθηκε όπως όλοι πίστευαν. Το ίδιο και τις επόμενες μέρες κι εβδομάδες. Κανένα απο τα πολιτιστικά μας αρθρα δεν ήταν βέβαιο οτι θα δημοσιευόταν την επομένη γιατί προτεραιότητα είχε ο επερχόμενος θάνατος του Σαλβαντόρ Νταλί. Αυτο όμως δεν συνέβαινε.

Οι μέρες κι οι εβδομάδες περνούσαν κι όλη η εφημερίδα ζούσε στον αστερισμό της επιθανάτιας δημόσιας ανακοίνωσης του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου. Αντί όμως να ‘ρθει αυτή, σχεδόν καθημερινά έβγαινε η τότε διάσημη τραγουδίστρια Αμαντα Ληρ (πρώην άντρας), η οποία και ανακοίνωνε οτι έβλεπε καθημερινά τον Νταλί (άλλωστε ήταν στενοί φίλοι) κι οτι ήταν πολύ καλά στην υγεία του.

Ενα μεγάλο κομφούζιο, γεμάτο ερωτηματικά ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα είχε τυλίξει το γεγονός της ασθένειας του σπουδαίου Νταλί. Καθημερινά πηγαίναμε για κάποιους μήνες στην Εφημερίδα και περιμέναμε την ανακοίνωση του θανάτου του. Ζούσαμε με τον “αρρωστο ” Νταλί στο μυαλό μας. Ειδικά εγώ τον έβλεπα και στον ύπνο μου μιας και όσο περνούσε ο χρόνος, η περιέργεια μου με ωθούσε στο να μαθαίνω ολο και περισσότερα πράγματα για το έργο και την ζωή του.

Κάποια στιγμη δεν είχε πια σημασία η ανακοίνωση η όχι του θανάτου του. Στο μυαλό μου (μας) ο Ισπανός ζωγράφος ήταν ήδη μια Ιστορία του οποίου το φυσικό τέλος ήταν πλέον ενα ασήμαντο απλο γεγονός. Ο Νταλί ζούσε ως αθάνατος . Ως ιστορία κι ως παρόν. Η απουσία του σώματος του με (μας) άφηνε αδιάφορο (ους). Φοβερό συναίσθημα .

Μιλούσαν όλοι για τον Νταλί ως διαρκές παρόν που εμπεριείχε παρελθόν, παρόν, μέλλον ταυτόχρονα.

Πήρε τις διαστάσεις ενός ζωντανού θρύλου ακόμη κι όταν μήνες αργότερα πέθανε. Είχα κι είχαμε τόσο ζήσει όλοι μας μαζί του ,με τα έργα και την ζωή του, ώστε ,είχε γίνει ο ίδιος μέρος της καθημερινότητας μας.

Όταν μετά από καιρό πέθανε το γεγονός μας συγκίνησε λιγότερο. Το μυαλό μας τον είχε ήδη απο καιρό “πεθανει” κι ανακηρύξει ως εναν απο τους μεγάλους και κορυφαίους δημιουργούς ( ως έργο και στάση ζωής) της μοντέρνας ,της νεωτερικής εποχής. Πλαι στους γίγαντες Πικάσο, Μιρο, Μπρακ, Κοκτω, κλπ..

Υπήρξε μια πολυθρυλητη προσωπικότητα που μπορώ να πω ότι δεν είχε πραγματικη ζωή. Ήταν εξ αρχής μοιρασμένος ανάμεσα στον μύθο, την ιστορία και τον θρύλο. Ο καθένας μπορούσε να φανταστεί οτιδήποτε για τον Νταλί και ,όσο ακραίο και ναταν, έμοιαζε σε όλους πιθανό.

Γεννήθηκε στην πόλη Φιγερες της Ισπανίας σε μια ευκατάστατη οικονομικά οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και συμβολαιογράφος. Δεν έδειξε όμως να ενθουσιάζεται απο το πάθος του γιου του για ζωγραφική και σχέδιο. Ενα πάθος που είχε εκδηλώσει από την πολύ μικρή του ηλικία. Χρειάστηκε η συμπαράσταση της μητέρας του έτσι ώστε ο νεαρός Σαλβαντόρ να παρακολουθήσει τα πρώτα του μαθήματα ζωγραφικής στην Δημοτική σχολή σχεδίου της πόλης του.

Το 1916 φιλοξενήθηκε απο την οικογένεια του τοπικού καλλιτέχνη Ramon Pichot στην πόλη Καδακες για θερινές διακοπές και ήρθε σ’επαφη για πρώτη φορά με την Μοντέρνα ζωγραφική. Σε ηλικία 15 ετών, το 1919, συμμετείχε στην δημόσια έκθεση του Δημοτικού Θεάτρου του Φιγερες. Το 1921 έχασε απο καρκίνο την μητέρα του κι ο πατέρας του παντρεύτηκε την αδελφή της. Ο νεαρός Νταλί δεν αποδέχτηκε ποτέ το γεγονός. Ενα χρόνο.αργότερα εγκαθίσταται στην Μαδρίτη και ξεκινά τις σπουδές του στην Ακαδημία Τεχνών, Academia de San Fernando.

Είναι τότε που πειραματίζεται με τον κυβισμό , αν κι εκείνον τον καιρό υπήρχαν λίγες γνώσεις γι’αυτο το κίνημα στην Μαδρίτη ,όπως κι έλλειψη άλλων κυβιστων καλλιτεχνών. Ταυτόχρονα όμως έρχεται σ’ επαφη με το κίνημα του Ντανταισμου ,το οποίο και θα επηρεάσει καθοριστικά την καλλιτεχνική του προσωπικότητα. .

Καθοριστικό επίσης ρόλο στην καλλιτεχνική του προσωπικότητα θα παίξει κι η φιλία του με τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και τον σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουελ.

Το 1926 αποβλήθηκε απο την Ακαδημία λίγο πριν τις τελικές εξετάσεις. Αιτία; Δήλωσε οτι κανείς απο τους καθηγητές του δεν ήταν άξιος να τον κρίνει.( Και μάλλον πρέπει ναχε δίκιο). Την ίδια χρονιά επισκέπτεται το Παρίσι και συνάντησε τον Πικάσο.

Επηρεάστηκε τα επόμενα χρόνια μάλιστα απο τον σπουδαίο Πικάσο και το βλέπουμε στα έργα του εκείνης της περιόδου. Όμως την ίδια στιγμή διαφαίνεται και το προσωπικό του ύφος που προκαλεί διχογνωμίες στους κριτικούς Τέχνης που βλέπουν τις εκθέσεις του στην Βαρκελώνη.

Το 1929 συνεργάζεται με τον Λουίς Μπουνιουελ στην δημιουργία της μικρού μήκους ταινίας με τίτλο ” ο Ανδαλουσιανος σκυλος”. Ο Νταλί συνέβαλε καθοριστικά στο σενάριο της ταινίας η οποία είναι απο τις πιο χαρακτηριστικές του υπέρ ρεαλισμού (σουρεαλισμου) στον κινηματογράφο.

Παράλληλα γνωρίζει τότε την μελλοντική σύζυγο και μούσα του την περίφημη αριστοκρατισσα Ρωσίδα με το ψευδώνυμο Γκαλά (απο το Γαλάτεια). Η σχέση του με την Γκαλά είναι μυθική. Την παντρεύτηκε τρείς φορές για να την τιμήσει και είχε επανειλημμένα δηλώσει οτι δεν θα την αφήσει να πεθάνει. Θα την έτρωγε για να την έχει μέσα του ζωντανή. Η ιστορία τους τροφοδότησε για δεκαετίες τις στήλες των διεθνών εφημερίδων.

Το 1930 ο Νταλί επινοεί μια υπερρεαλιστικη τεχνική που ο ίδιος την ονομάζει Παρανοϊκο-κριτικη μέθοδο.

Και συνίσταται πάντα κατ’ αυτον στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργήσει συνειρμικά ,συνδέοντας εικόνες η αντικείμενα που δεν συνδέονται μεταξύ τους με λογική αρχικά ανάγκη. Έχει να κάνει κυρίως με τον σουρεαλιστικό αυτοματισμό και τον μηχανισμό των ονείρων.

Η πρώτη μεγάλη υπερρεαλιστικη έκθεση που συμμετείχε ήταν στην Αμερική το 1932 κι αποσπά διθυραμβικές κριτικές. Πιστός όμως στο να έρχεται σε αντίθεση με κάθε μορφή εξουσίας, συγκρούεται με τον Αντρέ Μπρετόν ο οποίος και τον διαγράφει απο το υπερρεαλιστικο κίνημα. Αιτία; Η κατα τα φαινόμενα υποστήριξη που ο Νταλί παρέχει στον Φράνκο της Ισπανίας. Ο Νταλί δήλωνε οτι ο ίδιος είναι όλος ο Υπερρεαλισμός ενω ο Μπρετόν είναι άπληστος για δολλάρια.

Το 1940 με την έναρξη του πολέμου μαζί με την Γκαλά μετακομίζουν στις ΗΠΑ. Έζησαν εκεί 8 χρόνια. Το 1941 συνεργάζεται με την Walt Disney στην δημιουργία ενος κινούμενου σχεδίου. Ενώ το 1942 δημοσιεύεται η αυτοβιογραφία του ” Η κρυφή ζωή του Σαλβαντόρ Νταλί). Μετά την Αμερική επιστρέφει και περνά τον περισσότερο καιρό του στην Ισπανία. Αυτό σχολιάστηκε αρνητικά γιατί ακόμα ήταν στην εξουσία ο Φράνκο.

Το 1982 ο Βασιλιάς Χουάν Κάρλος του απονέμει τον τίτλο του Μαρκησίου. Την ίδια χρονιά πεθαίνει η Γκαλά κι ο ίδιος αποπειράται ν’αυτοκτονήσει. Πέθανε το 1989 απο καρδιακό επεισόδιο στην πόλη που γεννήθηκε.

Αντιφατικά δημιουργική προσωπικότητα ο Νταλί προκαλούσε.Και στην τέχνη και στην ζωή του και στην πολιτική. Στην τεχνη ενα παράδειγμα ,μεταξύ τόσων και τόσων. Θέλοντας να πάρει θέση στο τότε ζήτημα του ξεπεράσματος των ορίων του κάδρου σ’εναν πίνακα, έτρεξε με ταχύτητα έπεσε πάνω στον άδειο απο εικόνες καμβά και τον έσκισε περνώντας πίσω. Ο συμβολισμός του αυτός υπήρχε και στην ζωή του. Όταν για παράδειγμα έλεγε “ειμαι ιδιοφυια”, εννοούσε “σε καθέναν μας υπάρχει μεσα του μια ιδιοφυια”. Νεος υπήρξε αναρχικός και κομμουνιστής. Κατά τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο έμεινε ουδέτερος.

Μετά τον 2ο παγκοδμιο πολεμο διακριτικά υποστήριξε το καθεστώς του Φράνκο, για το πρόσωπο του οποίου εκφραζόταν θετικά. Όταν όμως χρειάστηκε να διαφωνήσει μαζί του για το θέμα του Λόρκα που απειλείτο με θάνατο το έκανε. Είναι όμως αδύνατο να περιχαρακωθει η προσωπικότητα του Νταλί σ’ενα μόνο χώρο. Παντού ερχόταν σε ρήξη με κάθε έννοια του ορίου. Χρησιμοποίησε μόνιμα την τεχνική της Ρήξης,της πρόκλησης και του σκανδάλου και για τα έργα του και για την ζωή του.

Οι συνεντεύξεις του ήταν ασύλληπτα σοου. Μιλούσε όπως ο Νίτσε χρησιμοποιώντας το εγώ για το εγώ του καθένα. Και πάντα δήλωνε οτι δεν είχε επισήμως πολιτική θέση. Γιατί ήταν ταυτόχρονα Αναρχικός και Μοναρχικός . Πάντα συμβολικά και Μεταφυσικά.