/Οι πρώτοι ζωγράφοι στο ελεύθερο Ελληνικό κράτος

Οι πρώτοι ζωγράφοι στο ελεύθερο Ελληνικό κράτος

Η ίδρυση του ελληνικού κράτους λοιπόν το 1833 είναι η αφετηρία της νεώτερης ελληνικής ζωγραφικής. Η μεταφορά της πρωτεύουσας μάλιστα στην Αθήνα, το 1834, σημαδεύει ακριβέστερα αυτό το όριο, αφού το νέο διοικητικό κέντρο γίνεται γρήγορα το κοινωνικό και πνευματικό πεδίο ζυμώσεων και εξελίξεων, πόλος έλξης δικών μας και ξένων ζωγράφων που έρχονται για να δουλέψουν στην Αυλή ή για τη μικρή αστική τάξη που αρχίζει να δημιουργείται, τους οπλαρχηγούς ή τους καπεταναίους του Αγώνα, κυρίως, που τότε αποκτούν διοικητική εξουσία. Η σημερινή Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών ιδρύεται το 1836, ως τμήμα του Πολυτεχνικού σχολείου. Μαζί με το Πανεπιστήμιο, που ιδρύεται το 1837, συμβάλλουν στην ευρύτερη πνευματική ανάπτυξη της πόλης και γενικότερα της μικρής Ελλάδας, που είναι ακόμη περιορισμένη γεωγραφικά.

Την επίσημη ζωγραφική του κράτους αναλαμβάνουν ωστόσο ξένοι ζωγράφοι, κατά κανόνα Γερμανοί, που καλούνται από τον βασιλιά Όθωνα:

Ο Πέτερ φον Εςς (1792-1871) και ο Καρλ Ρότμαν (1797-1878) φιλοτεχνούν σκηνές από την άφιξη του νεαρού βασιλιά στην Ελλάδα ή προσωπογραφίες αγωνιστών του 1821 ή και τα πρώτα ηθογραφικά θέματα κατά τα τεχνοτροπικά στερεότυπα της εποχής.

Η εικονογράφηση των ναών προσαρμόζεται επίσης στα δυτικά πρότυπα και η βυζαντινή τέχνη περνά τότε την καθοριστική της δοκιμασία. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τη λαϊκή ζωγραφική που αυτή την εποχή μάς δίνει ένα σημαντικό πρόσωπό της, τον Παναγιώτη Ζωγράφο (γύρω στα 1800-;), τον εικονογράφο των παραστάσεων που ο Στρατηγός Μακρυγιάννης παραγγέλλει για να αποδώσει τις σκηνές από τις μάχες των απομνημονευμάτων του.

Σ’ αυτό το γενικό κλίμα κάνει την εμφάνισή της μια νέα γενιά ζωγράφων, που αποτελεί και την αφετηρία της νεοελληνικής ζωγραφικής. Καλλιτέχνες γεννημένοι στο διάστημα ανάμεσα στη Γαλλική επανάσταση του 1789 και την απαρχή του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα, το 1821, που με τις σπουδές, τις μαθητείες και τη ζύμωσή τους με τα γεγονότα των πρώτων δεκαετιών του ελεύθερου ελληνικού κράτους, είναι ικανοί να εκφράσουν τη νέα ελληνική πραγματικότητα. Οι σημαντικότεροι απ’ αυτούς είναι ο Ιωάννης Καλοσγούρος (1794-1878), ο Διονύσιος Καλλιβωκάς (1806-1877), ο Κωνσταντίνος Γιατράς (1811-1888) και ο Γεώργιος Μηνιάτης (1820-1895), ο Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878) και μαζί μ’ αυτούς οι αδελφοί Φίλιππος και Γεώργιος Μαργαρίτης (1810-1892/1814-1884), ο Ανδρέας Κριεζής (1813 ή 1819-1878). Άλλοτε υπό την επίδραση του κλασικισμού κι άλλοτε του ρομαντισμού, οι ζωγράφοι αυτοί μας δίνουν τις πρώτες εικαστικές απόψεις την νεοελληνικής κοινωνίας ή γίνονται οι πρώτοι δάσκαλοι στο Σχολείο των Τεχνών.

Η επόμενη γενιά ελληνικής τέχνης αποτελείται από τους ζωγράφους που έρχονται στον κόσμο στα χρόνια 1821 ως 1843,

δηλαδή, από την κήρυξη της επανάστασης μέχρι τη χρονολογία που ο Όθωνας παραχώρησε το πρώτο Σύνταγμα στους Έλληνες. Εδώ ανήκουν πολλοί δημιουργοί, χωρίς αμφιβολία όμως οι πιο επιφανείς είναι οι Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907) και Νικόλαος Γύζης (1842-1901), οι μεγαλύτεροι Έλληνες ζωγράφοι αυτού του αιώνα. Στους προβληματισμούς αυτής της γενιάς εμφανίζεται για πρώτη φορά το ζήτημα που έγινε κατόπιν άξονας της Ελληνικής τέχνης: η πνευματική σχέση με τα ξένα καλλιτεχνικά κέντρα, συγκεκριμένα η εξάρτηση από τη Σχολή του Μονάχου, στην οποία τότε μαθήτευαν οι αξιολογότεροι Έλληνες ζωγράφοι. Οι αμφιβολίες του Γύζη, προς το τέλος της ζωής του, για τον ακαδημαϊσμό και τη σχολή αυτή (στην οποία έγινε και καθηγητής) είναι ενδεικτικές.

Όπως είναι γνωστό, η ελληνική ζωγραφική του 19ου αιώνα είναι επηρεασμένη από τη δυτικοευρωπαϊκή ζωγραφική και σε μεγάλο βαθμό από τη Σχολή του Μονάχου, όπου είχαν σπουδάσει πολλοί από τις μεγάλες μορφές της εποχής. Η ακαδημαϊκή ζωγραφική της Γερμανίας προβληματίζεται με το φως και το χρώμα, με την πιστή απόδοση των φωτοσκιάσεων, την απόδοση του πραγματικού φωτός, τα προβλήματα της φόρμας στη ζωγραφική. Τη φορμαλιστική αυτή τεχνοτροπία ακολουθούν πολλοί Έλληνες ζωγράφοι.

Στο διάστημα 1844-1862, μέχρι δηλαδή το τέλος της βασιλείας του Όθωνα, μια περίοδο που η Ελλάδα αρχίζει να οραματίζεται την αποκατάσταση της εδαφικής της ενότητας στα όρια του ευρύτερου Ελληνισμού, γεννιέται μια άλλη μεγάλη ομάδα ζωγράφων. Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποί της, ό Π. Λεμπέσης (1849-1913), ο Α. Γιαλλινάς (1857-1939), ο Σ. Σαββίδης (1859-1927), ο Ν. Βώκος (1859 ή 1861-1902), ο Ι. Αλταμούρας (1852-1878), ο Θ. Ράλλης (1852-1909), ο Π. Πανταζής (1849-1884) και ο Γ. Ιακωβίδης (1852-1932).

Με τη γενιά αυτή ο ακαδημαϊσμός της Σχολής του Μονάχου τίθεται σε περιορισμένη αμφισβήτηση, ενώ οι επιδράσεις των γαλλικών ή ιταλικών ζωγραφικών απόψεων εμφανίζονται με αξιώσεις.

greeceheaven