Γράφει η Βαρβάρα Ηλιοπούλου, Πολιτισμολόγος – Κοιν. Επιστήμονας
Η επιστήμη της Λαογραφίας, όπως άλλωστε και κάθε άλλη επιστήμη, δεν μπορεί να είναι στατική ούτε μονοδιάστατη αλλά διαφοροποιείται και εξελίσσεται αναπτύσσοντας νέες θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε ραγδαίες εξελίξεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης κοινωνίας.
Πιο συγκεκριμένα, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο παρατηρούνται κοινωνικές μεταβολές σε όλη την Ευρώπη, οι οποίες προκαλούν διεθνώς σημαντικές αλλαγές και στην επιστήμη της λαογραφίας. Ο πρότερος γερμανικός προσανατολισμός της λαϊκής λαογραφίας, ως εθνικής επιστήμης, είχε πετύχει τον σκοπό του χειραγωγώντας τον λαό. Η διάκριση μεταξύ λαϊκού-αστικού, ανώτερου-κατώτερου είχε επεκταθεί και στην εθνολογική σύγκριση ανώτερων-κατώτερων φυλών με ολέθριες συνέπειες για όλη την Ευρώπη. Μετά το τέλος του πολέμου όλα δείχνουν να έχουν αλλάξει και όλα επαναπροσδιορίζονται..
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η δομή της κοινωνίας αλλάζει.
Το φαινόμενο της αστικοποίησης της πλειοψηφίας του πληθυσμού, λόγω κυρίως της εκμηχάνισης της παραγωγής και της τεχνολογικής ανάπτυξης, περιόρισε αισθητά το ενδιαφέρον της επιστήμης για τον αγροτικό κόσμο, ο οποίος μάλιστα προπολεμικά αντιμετωπιζόταν ως «η ψυχή του έθνους». Πλέον το βλέμμα πέφτει περισσότερο στο εργατικό δυναμικό των αστικών κέντρων. Μάλιστα, η Γερμανία φαίνεται να είναι αυτή που πρώτη εγκαταλείπει την αγροτική τάξη και στρέφεται προς τη μελέτη του αστικού πολιτισμού. Η αλλαγή πλεύσης της επιστήμης της λαογραφίας ίσως μπορεί να εξηγηθεί και ως αποτέλεσμα κρίσης συνειδήσεων μετά από τον ολέθριο πόλεμο που στοίχισε τη ζωή τόσων ανθρώπων.
Όπως αναφέραμε, φορέας του λαϊκού πολιτισμού πλέον παύει να είναι μόνο ο φτωχός, αγροτικός αμόρφωτος πληθυσμός. Το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στη νέα αστική τάξη, η οποία «επιβάλλει» έναν νέο τρόπο ζωής, στηριγμένο σε διαφορετικά υλικά αλλά και πνευματικά πρότυπα. Τροφοδοτεί τη λαογραφική θεματολογία με το ντύσιμό της, τη διατροφή της τη συμμετοχή της στα πολιτιστικά δρώμενα, τον τρόπο ζωής και διασκέδασης της.
Οι εξελίξεις δεν αφήνουν ανεπηρέαστη και την ελληνική επιστήμη, η οποία κατευθύνεται σε νέες θεωρητικές και μεθοδολογικές αναζητήσεις και αποκτά νέα θεματολογία. Καίρια είναι η συμβολή νέων λαογράφων, όπως, για παράδειγμα, του Δημήτριου Λουκάτου, του Στέφανου Ήμελλου, της Άλκης Κυριακίδου- Νέστορος και του Μιχάλη Μερακλή.
Φαίνεται πως τα καινούρια χαρακτηριστικά της λαογραφίας είχαν ήδη εμφανιστεί από τη δεκαετία του 1970, όμως από τη δεκαετία του 1980 αρχίζουν να παγιώνονται. Κύριο γνώρισμά της, θα λέγαμε πως είναι η ποικιλία της, η οποία εκδηλώνεται και στις τάσεις στην οπτική προσέγγισης των λαογραφικών φαινομένων.
Τον 19ο αιώνα η επιστήμη της λαογραφίας δρα υπό την έντονη επίδραση του Ρομαντισμού. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η ελληνική λαογραφία στράφηκε στην προσπάθεια απόδειξης της καταγωγής των Ελλήνων από τους Αρχαίους Έλληνες. Γενικεύοντας, θα λέγαμε πως κέντρο της προσοχής είναι το εθνικό παρελθόν.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η ελληνική λαογραφία απαλλάσσεται από την εθνοκεντρική εμμονή της στην απόδειξη της εθνικής συνέχειας.
Άλλωστε για τη νέα γενιά μια τέτοιου είδους προσέγγιση φαίνεται να μην έχει κανένα νόημα. Αντίθετα, κύριο γνώρισμα της νέας γενιάς είναι η αναγνώριση και μελέτη της ετερότητας. Το ενδιαφέρον των λαογράφων στρέφεται σε νέα πεδία, όπως το σώμα των Αλβανών μεταναστών, των ρωσοπόντιων παλιννοστούντων, των Τσιγγάνων, των μουσουλμάνων και άλλων.
Επιπλέον, ο τρόπος που διεξάγεται η επιστήμη της λαογραφίας από τη νέα γενιά είναι κατά κάποιον τρόπο ιστορικός, καθώς εστιάζει περισσότερο στο παρελθόν. Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νέας γενιάς στην επιστήμη της λαογραφίας, ο Δ. Λουκάτος, πρότεινε τον εθνογραφικό τρόπο μελέτης με βάση την επιτόπια έρευνα. Επίσης, επέκτεινε το θεματολόγιο της επιστήμης, στρέφοντας το ενδιαφέρον της λαογραφικής έρευνας στον αστικό χώρο και στα πολιτιστικά φαινόμενά του.
Ο Στ. Ήμελλος εισάγει τη χαρτογραφική μέθοδο. Για εκείνον το κέντρο βάρους εστιάζεται στον τόπο εμφάνισης των λαογραφικών φαινομένων και όχι στην καταγωγή τους. Η Άλκη Κυριακίδου- Νέστορος ενδιαφέρεται για τη δομή της παραδοσιακής κοινωνίας και τις σχέσεις που συνδέουν τις πολιτισμικές εκδηλώσεις με τις κοινωνικές δομές. Τέλος, ο Μ. Μερακλής μελετά τις πολιτισμικές εκδηλώσεις στον αστικό χώρο, δίνοντας έτσι έμφαση στον κοινωνικό χαρακτήρα τους.
