Ο συγγραφέας Βασίλης Πισιμίσης * απαντά στις ερωτήσεις που του θέτει ο Κωνσταντίνος Μανίκας, με αφορμή την έκδοση του νέου του βιβλίου. 

Κυκλοφορεί το βιβλίο σας: “Τρούμπα, Βούρλα, Λιμάνι. Χώρος και μνήμη του πειραϊκού περιθωρίου στον 20ό αιώνα” από τις εκδόσεις Μωβ. Τι πραγματεύεται; 

Οι ξεχασμένοι Πειραϊκοί μνημονικοί τόποι και οι άνθρωποι που τους περιέβαλλαν είναι το αντικείμενο μελέτης του βιβλίου. Παραθέτοντας ένα πλήθος τεκμηρίων (χάρτες, σχεδιαγράμματα, πρωτότυπο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό), που έχει να κάνει με την Τρούμπα, τα Βούρλα, τα Λεμονάδικα, τις Λαμαρίνες, τις Ελιές, το λιμάνι, τα στέκια, τις πιάτσες και τις γειτονιές του Πειραιά.

Τον πρώτο λόγο έχουν οι βιωματικές αφηγήσεις των ανθρώπων που έζησαν και διαμόρφωσαν το ιστορικό παρελθόν. Έτσι χαρτογραφείται ανάγλυφα η ανθρωπογεωγραφία του κοινωνικού περιθωρίου του περασμένου αιώνα με τις διαδρομές των γυναικών και των ανδρών που το πλαισίωσαν. Παράλληλα μέσα από τις αφηγήσεις πιστεύω ότι ο αναγνώστης περιηγείται σε έναν χώρο του παρελθόντος που ενδεχομένως δεν έζησε. Μιας σκληρής εποχής που η αστυνόμευση ήταν ελλιπής και οι άγραφοι νόμοι και η αυτοδικία είχαν τον πρώτο λόγο. Επίσης, αντιλαμβάνεται την έννοια του πραγματικού μάγκα Πειραιώτη.

Ποιες ήταν οι πηγές σας και πόσος χρόνος χρειάστηκε για να συγκεντρώσετε τις απαραίτητες πληροφορίες; 

Οι πηγές στην Πειραιώτικη βιβλιογραφία ήταν ελάχιστες, άρα η κατεύθυνση της έρευνας εστίασε στις αφηγήσεις των ανθρώπων που βίωσαν έμμεσα ή άμεσα τους χώρους αυτούς και στα τεκμήρια της συλλογής μου (έγγραφα, φωτογραφίες, εφημερίδες κ.λπ.) της εποχής εκείνης που συγκροτούν και συνδέουν τους κρίκους της αλυσίδας της τοπικής ιστορίας του ευρύτερου Πειραιά. Η σκαπάνη μιας θεματικής συλλογής είναι ακόρεστη και ο χρόνος του συλλέκτη – ερευνητή δεν οριοθετείται μέχρι να καταλήξει στα αρεστά για εκείνον συμπεράσματα.

Η ενασχόλησή μου με την έρευνα για τα θέματα που περιγράφει το βιβλίο έχει ξεπεράσει τα είκοσι χρόνια και συνεχίζεται με αμείωτο ενδιαφέρον.

Μιλήσατε με ανθρώπους που βίωσαν την “καλή” και την πιο ” “σκοτεινή” πλευρά της ιστορίας; Τι εικόνα σας έδωσαν για το πλαίσιο και τα γεγονότα της εποχής; 

Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι το πιο αυθεντικό και ακράδαντο τεκμήριο, αρκεί ο ερευνητής να έχει τη γνώση και την εμπειρία ώστε να έχει τα αντανακλαστικά για να μπορέσει να πάρει τη βιωματική αλήθεια τους. Ο Πειραιάς είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση από άλλες πόλεις, λόγω της ποικιλότητας των κατοίκων του. Προέρχονται από όλες τις ελλαδικές επαρχίες και τους πρόσφυγες της Μ. Ασίας. Άνθρωποι με διαφορετικές κουλτούρες, συνήθειες και συμπεριφορές. Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας των κατοίκων προέκυψαν και οι άγραφοι νόμοι συμπεριφοράς στις πιάτσες και στις αγορές που συναθροίζονταν για να επικρατεί η ομαλή λειτουργία τους και να αποφεύγονται οι παρεξηγήσεις και οι συμπλοκές.

Άνθρωποι με υπέρμετρο εγωισμό αλλά στην πλειονότητά τους εργατικοί, νοικοκυραίοι που μόχθησαν να προκόψουν και να συμβιώσουν αρμονικά. Αυτοί που αποτελούσαν το περιθώριο και εμπλέκονταν σε παρανομίες ήταν αποδεκτοί στους χώρους που συναντιόντουσαν, τεκέδες και καταγώγια, από τους όμοιούς τους.

Εχουμε επαρκή ή εσφαλμένη εικόνα για το ρόλο της Τρούμπας και του λιμανιού γενικότερα, ως προς την εγκληματική πλευρά της;

Μέχρι πριν τρεις δεκαετίες η πληροφόρηση που είχαμε από τα έντυπα για την Τρούμπα ειδικότερα, αλλά και για τις πιάτσες του λιμανιού ήταν χείριστες. Η Τρούμπα χαρακτηριζόταν ως η γειτονιά της λήθης, η συνοικία της αμαρτίας κ.λπ., χαρακτηρισμοί με ελαφρά τη καρδία για να ξεχαστεί το «κακό» που είχε προκύψει στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας και να προβάλλουμε τα καλά του στοιχεία.

Κανείς δεν μπήκε στη διαδικασία να κατανοήσει την ύπαρξη και την αναγκαιότητα αυτού του χώρου. Τι ανάγκες υπήρχαν για να δημιουργηθεί αυτή η γειτονιά.

Η Τρούμπα ήταν απόλυτα ελεγχόμενος χώρος και λόγω της τοποθεσίας που καταλάμβανε. Η παραβατικότητα και η εγκληματικότητα βρισκόταν σε αντίστοιχα επίπεδα, όπως άλλωστε όλοι οι υπόλοιποι χώροι που συναθροίζονταν επισκέπτες για ποτό και διασκέδαση. Ήταν αληθινή, δεν έκρυβε τίποτα από τον επισκέπτη, εάν η συμπεριφορά του στους χώρους και στα μαγαζιά της ήταν στα μέτρα του επιτρεπτού, δεν είχε λόγους να φοβηθεί κάτι. Άλλωστε οι διαφορές για τα οικονομικά συμφέροντα των καταστηματαρχών λύνονταν εκτός Τρούμπας. Κανέναν δεν συνέφερε η μη ομαλή λειτουργία της γιατί η ημέρα ήταν για τους κατοίκους και τις επιχειρήσεις που φιλοξενούσε και η νύχτα ήταν για την ξέφρενη διασκέδαση. Όλο το 24ωρο οι δρόμοι της ήταν γεμάτοι κόσμο στην ακμή της.

Ποιες εντυπώσεις θα αποκομίσει, τελικά, ο αναγνώστης για το παρελθόν του Πειραιά; 

Όπως αναφέρω και πιο πάνω, λόγω της πληθυσμιακής ποικιλότητας του Πειραιά, εξ ανάγκης προέκυψαν κάποιες σταθερές για την ομαλή συμβίωση των κατοίκων. Αυτό στην εξέλιξή του, λειτούργησε θετικά γιατί από τους γονείς οι σταθερές αξίες της ζωής μεταδόθηκαν στα παιδιά και ούτω καθεξής. Γενικότερα, οι Πειραιώτες του παρελθόντος είχαν τη βαρύτητα στον χαρακτήρα τους, την καλώς εννοούμενη «μαγκιά», τηρώντας το τρίπτυχο λόγος (μπέσα) – δίκιο και τιμή.

Αυτό προκύπτει και από τις περισσότερες αφηγηματικές ιστορίες των ανθρώπων που περιέχει το βιβλίο.

Τα τελευταία χρόνια με την κρίση και τις πληθυσμιακές ανακατατάξεις θεωρώ ότι κάπου χάθηκαν αυτές οι σταθερές στην πόλη μας, και εμάς τους πιο παλιούς, που θέλουμε να τις πρεσβεύουμε, μας στενοχωρεί αυτό το γεγονός. Είναι όμως ένας λόγος η ανάγνωση αυτού του βιβλίου, να αντιληφθούμε ότι δεν πρέπει για κανέναν λόγο να αλλοιώνουμε και να ξεπερνάμε τις κόκκινες γραμμές μας και έτσι ίσως ανακτήσουμε την χαμένη καλώς εννοούμενη Πειραιώτικη μαγκιά μας.

Γινεται συστηματική δουλειά για την ανάδειξη της ιστορίας και του πολιτισμού των  διαφόρων περιοχών; 

Όσον αφορά την Τρούμπα, απ’ ότι γνωρίζω η Δημοτική Αρχή στοχεύει στην ανάπλασή της, με το σκεπτικό πως τα νυκτερινά μαγαζιά θα κρατήσουν τους νέους στον Πειραιά.

Δεν φθάνει όμως μόνο αυτό. Έχω κάνει πολλές συζητήσεις κατά καιρούς με δημοτικούς φορείς, αλλά και με άλλους αρμόδιους, πως θα πρέπει να θεσπιστούν μαθήματα τοπικής ιστορίας κυρίως για τα παιδιά. Όταν το παιδί μάθει την ιστορία της πόλης που ζει και μεγαλώνει, θα την αγαπήσει και θα την προστατεύσει. Όταν για κάποιο λόγο κατέβει στον δρόμο, θα βρει πιο πολιτισμένο τρόπο να διαμαρτυρηθεί και όχι να καταστρέψει ό,τι βρει μπροστά του.

Εάν θεωρείται πολιτισμός η παγκοσμιοποίηση και η υπερανάπτυξη που μας έχει φέρει τόσα δεινά και έχουμε παραμερίσει την ιστορία μας, τις παραδόσεις μας, τις ρίζες μας και γενικότερα την κουλτούρα μας και αυτό λέγεται πολιτισμός, τότε να τον χαίρονται. Εμείς είμαστε στην άλλη όχθη και επιμένουμε ότι τρέχουμε πολύ για να είμαστε «in» και χάνουμε την ποιότητα της ζωής μας.

* Βασίλης Πισιμίσης γεννήθηκε το 1960 στο Βλόγγο Γορτυνίας και από το 1967 κατοικεί μόνιμα στο Κερατσίνι. Είναι μανιώδης συλλέκτης και μελετητής της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και έχει πλούσια πολιτιστική και συλλεκτική δράση. Το 1989 δημιουργεί το Ιστορικό Λαογραφικό Αρχείο Κερατσινίου. Είναι συνεργάτης του περιοδικού “Συλλογές” και πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλεκτικού Συλλόγου Κερατσινίου. Εκτός από την έρευνα και τη συλλογή ιστορικών ντοκουμέντων και τεκμηρίων του ευρύτερου Πειραιά, έχει ασχοληθεί με τη λαϊκή ζωγραφική και τη γελοιογραφία. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία και λευκώματα. Το 1985 εξέδωσε ένα λεύκωμα με γελοιογραφίες σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων με τίτλο “Νιόνιος”. Το 2003 εκδόθηκε το βιβλίο του “Το Ρολόι του Πειραιά: Το Παλιό Δημαρχείο” (εκδ. Συλλογές). Το 2010 εκδόθηκε το βιβλίο του Βούρλα – Τρούμπα. Μια περιήγηση στο χώρο του υποκόσμου και τη πορνείας του Πειραιά (1840-1968), που επανακυκλοφόρησε το 2021 από τις εκδόσεις Μωβ.