Ο συγγραφέας Δημήτρης Δημητριάδης * απαντά στις ερωτήσεις του Κωνσταντίνου Μανίκα, για το νέο τόμο του βιβλίου του “Ανθρωπωδία” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιανός.

Κυκλοφόρησε ο νέος τόμος του βιβλίου σας, «Ανθρωπωδία». Τι πραγματεύεται;

Ο τόμος τής Ανθρωπωδίας που κυκλοφόρησε πριν από τρείς μήνες, περιλαμβάνει δύο από τα δέκα συνολικά Βιβλία που την αποτελούν, το 3ο και το 9ο.

Το κάθε Βιβλίο τής Ανθρωπωδίας πραγματεύεται την ίδια ιστορία επί δέκα.

Η ιστορία είναι : κάποιος τιμωρεί τον εαυτό του με χίλια χρόνια εγκλεισμού στο δωμάτιό του για ένα λάθος το οποίο ο ίδιος κρίνει ότι αξίζει αυτή την τιμωρία. Το λάθος του είναι ότι δεν ανταποκρίθηκε σε ένα ερωτικό βλέμμα. Η τιμωρία που επιβάλλει στον εαυτό του : να καταφέρει να νικήσει μέσα του τον ερωτικό πόθο. Μετέρχεται όλους τούς δυνατούς τρόπους που έχουν παραδοθεί από τον ασκητισμό, τον αναχωρητισμό, κ. α. προκειμένου να υπερβεί την σάρκα και να φτάσει στην θέωση, δηλαδή να νεκρωθεί ως άνθρωπος. Δεν τα καταφέρνει, και με την λήξη των χιλίων ετών ξαναβγαίνει από το δωμάτιό του για να επιστρέψει στο σημείο όπου διέπραξε το λάθος του για να το επανορθώσει. Πράγματι, ξανασυναντά το πρόσωπο το οποίο τον κοίταξε ερωτικά, τον ξανακοιτάζει το πρόσωπο ερωτικά κι αυτός πάλι δεν ανταποκρίνεται στο βλέμμα του, οπότε ξανατιμωρεί τον εαυτό του με νέο χιλιετή εγκλεισμό.

Το κάθε Βιβλίο είναι η αφήγηση τής διαδρομής αυτού τού ανθρώπου από το δωμάτιό του μέχρι το σημείο τής συνάντησης, κατά την οποία διαδρομή γίνεται μάρτυρας διαφορετικών κάθε φορά επεισοδίων.

Ο τόπος όπου διαδραματίζεται όλο αυτό είναι μία περιοχή τής Θεσσαλονίκης.

Πώς προέκυψε η ανάγκη για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου;

Η ανάγκη, όπως με ρωτάτε, για να γραφτεί η δεκάτομη Ανθρωπωδία είναι διττή : αφενός το θέμα τού έρωτα ο οποίος δοκιμάζεται από μία ανθρώπινη αδυναμία και ως εκ τούτου αποκαλύπτεται η τρομερή πλευρά του, η τραγική, θα έλεγα, με την έννοια ότι συνιστά την πιο θεμελιώδη διάσταση τού ανθρώπου, εκείνη όπου ο άνθρωπος, ούτως ή άλλως, υφίσταται το ανυπόφορο, είτε από προσωπικό λάθος, όπως στην προκειμένη περίπτωση, είναι λόγω συνθηκών/συγκυριών που προέρχονται από κοινωνικούς ή άλλους θεσμούς. Πάντως, ο έρωτας ως όριο τής ανθρώπινης συνθήκης, και ως ανυπέρβλητης σημασίας για την φύση τού ανθρώπου.

Αφετέρου, ήθελα να τοποθετήσω αυτό το άκρως ιδιωτικό γεγονός όπως ο πόθος, στο πλαίσιο μιάς χρονικής γενικότητας την χιλιετία, που είναι μία τρομερά φορτισμένη έννοια, δηλαδή έχει, πέραν τής ωρολογιακής διάστασης, και μία διάσταση συμβολική, όπως είναι εκείνη που διατείνεται ότι στο τέρμα χιλίων ετών ολοκληρώνεται η υπόσχεση και η προσδοκία τής Δευτέρας παρουσίας, ο μεσσιανισμός, ο χιλιασμός, με την έλευση τού επίγειου Παράδεισου.

Γιατί επιλέξατε αυτή την ξεχωριστή δομή και την ασυνεχή έκδοση τόμων; Υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος συμβολισμός;

Το ότι πρωτοεκδόθηκαν, ανακόλουθα, τα Βιβλία 1ο και 7ο, είναι δείγμα μιάς χρονικής ασυνέχειας που αποτελεί οργανικό/δομικό παράγοντα τής Ανθρωπωδίας, όπως και το ότι το επόμενο Βιβλίο που εκδόθηκε ήταν το 5ο, και τώρα το 3ο και το 9ο : ολόκληρη η Ανθρωπωδία διαρθρώνεται με κατακερματισμένη την χρονική γραμμικότητα, από το 1 στο 10, γίνεται 5, 4, 3, 2, 1, 10, 9, 8, 7, 6, ώστε να διαλυθεί/καταλυθεί η έννοια αυτού που ανέφερα παραπάνω ως επιτέλεση τής χριστιανικής υπόσχεσης περί τής επανεμφάνισης τού Χριστού και εγκαθίδρυσης επί γής ενός Παραδείσου, υπόσχεση που μετατρέπει τον άνθρωπο σε υποχείριο ενός θεοκεντρικού συστήματος. Η Ανθρωπωδία είναι έργο αντιπλατωνικό, αντιχριστιανικό, αντιμεσσιανικό, αντιυπερβατικό. Είναι, όπως το λέει ο τίτλος της ανθρωποκεντρικό, με όλη την σημασία τής λέξης άνθρωπος, με την φθαρτότητα, την περατότητα του, χωρίς συγχρόνως αποκλεισμό καμίας από όλες τίς άλλες πλευρές του.

Αυτός ο χρονικός κατακερματισμός, αυτή η χρονική ανακολουθία/ανασύνταξη, πλαισιώνουν την ερωτική ιστορία, την κρατούν μέσα τους, και ασφαλώς την τοποθετεί σε μία αφηγηματική αλληλουχία άλλου τύπου, δηλαδή σε μία αναθεώρηση και κριτική αλλά και ανατροπή προαιώνιων αξιών, όπως η καταδίκη τής σάρκας από τον χριστιανισμό, τής θνητότητας, τής υπερβατικότητας, τής ύπαρξης τού Θεού, τής μετά θάνατον ζωής, που συνιστούν θεμέλια τού πολιτισμού και τής ηθικής επί χιλιετίες, και που η Ανθρωπωδία, με την ιστορία που αφηγείται, μετέρχεται την άποψη ότι αυτές οι αξίες είναι στην πραγματικότητα τα αληθινά λάθη που έχουν βέβαια διαπραχτεί από ανθρώπους και τα οποία, εσωτερικευμένα από τον καθένα, προκαλούν τα δικά του.

Ετσι, το έργο αυτό, με αγωγό την λογοτεχνία, καταρρίπτει ένα ολόκληρο σύστημα αξιών που καταδυνάστευσαν και εντέλει κατέστρεψαν τον άνθρωπο, πλήττοντας καίρια την επίτευξη κάποιας, έστω στοιχειώδους, ωριμότητας.

Τι θέλετε να αποκομίσει το κοινό από την ανάγνωση του;

Το κοινό, χρειάζεται πρώτα να διαβάσει το βιβλίο για να αποκομίσει μετά κάτι, θέλω να πω : να ξεπεράσει τον όποιο φόβο που τού προκαλεί ο όγκος του, και να εισέλθει σε μία αφηγηματική διαδικασία που, αν τον δυσκολέψει στην αρχή, θα αντιληφθεί σύντομα ότι η συνέχεια θα είναι απρόσκοπτη, ίσως και ευχάριστη.

Το τι ακριβώς θα αποκομίσει όμως, είναι όλα αυτά που περιέγραψα στις προηγούμενες απαντήσεις, δηλαδή, εντέλει, μία γραφή που, με τον τρόπο της, θίγει σημερινά, ακόμα και τρέχοντα, ζητήματα, τολμώ να πω, άμεσης πραγματικότητας. Εξαρτάται, φυσικά, από τις ανάγκες και τις διαθέσεις τού κάθε αναγνώστη το αν θα βρει στο βιβλίο αυτό κάτι που απασχολεί και τον ίδιο, άρα να είναι διαθέσιμος να υποδεχθεί όπως αυτό νομίζει ένα τέτοιο κείμενο.

Πιστεύω, πάντως, ότι, με το βιβλίο αυτό, μιλάει ένας άνθρωπος που βιώνει το τώρα, είναι βυθισμένος στο παρόν και στα όσα μάς επιβάλλει αυτό, με την αίσθηση πως η λογοτεχνία είναι ο πιο καίριος και αποκαλυπτικός επί τής ουσίας λόγος, όταν βέβαια λειτουργεί χωρίς να υποτιμά τον εαυτό της, αλλά και τον αναγνώστη της.

Ποια θεωρείτε τα τρία σημαντικότερα λάθη των ανθρώπων;

Όλα τα ανθρώπινα λάθη συνοψίζονται σε μία λέξη που υπάρχει στον υπότιτλο τής Ανθρωπωδίας : Μία ατελής χιλιετία. Η χιλιετία δεν μπορεί παρά να είναι ατελής επειδή ατελής είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Είναι ανυπέρβλητη αυτή η ατέλεια αλλά είναι η ίδια η ανθρώπινη οντότητα.

Επομένως, είναι καιρός να την αποδεχθούμε όπως ακριβώς είναι, χωρίς διαχωρισμούς και αποκλεισμούς, και να προσπαθήσουμε να βγάλουμε απ’ αυτήν κάποια συμπεράσματα για εμάς τούς ίδιους.

Ποια θα είναι, κατά τη γνώμη σας, η πορεία της ανθρωπότητας και του ατόμου, τα επόμενα χρόνια;

Παρά τις καθημερινές, προπαντός τα τελευταία χρόνια, επαληθεύσεις περί τού επερχόμενου χείριστου, δεν πιστεύω ότι η ανθρωπότητα, συνεπώς και το άτομο, θα τελειώσουν με την έννοια που δίνουν σ’ αυτό το τέλος οι Αποκαλύψεις και οι παρόμοιες προβλέψεις, προφητείες, αστρολογικές μαντείες, κ.ά. Η γνώμη μου είναι ότι η βασική λειτουργία τής ανθρώπινης ιστορίας είναι οι κύκλοι, οι ανακυκλώσεις, κύκλοι κλείνουν και κύκλοι ανοίγουν αενάως.

Αυτό δεν σημαίνει αισιοδοξία, μάλλον σημαίνει γνώση και ίσως επίγνωση, γιατί, μπορεί μεν ο κόσμος να βρίσκεται σήμερα σε ένα άκρως οριακό σημείο, ενδέχεται χειρότερο από άλλοτε, με όλες τις επιδημικές και οικολογικές καταστροφές που μόνο τρόμο και απελπισία προκαλούν, από την άλλη όμως αν μεταφέρουμε το ατελές για το οποίο μίλησα, στο επίπεδο τής ανθρώπινης μοίρας, θα δούμε ότι σημαίνει, μαζί με την ατέλεια, και το ατελεύτητο, το χωρίς τέλος, αυτό που παραμένει ατελές χωρίς να τελειώνει, όπως ακριβώς και Η Ανθρωπωδία.

Έχουν την σημασία τους οι λέξεις. Ας τις εμπιστευτούμε.

• Ο Δημήτρης Δημητριάδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1944. Γράφει πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, δοκίμιο. Πεζά: Πεθαίνω σαν χώρα (1978), Η Ανθρωπωδία. Η ανάθεση. Προοίμιο σε μια χιλιετία (1986), Η Ανθρωπωδία. Μία ατελής χιλιετία, Βιβλία 1 και 7 (2002), Η μεταφορά (2007), Κηδεύω. Εκπνοή Ανάβλεμμα Χερετισμός (2011), Η Ανθρωπωδία. Μία ατελής χιλιετία, Βιβλίο 5 (2016). Ποίηση: Κατάλογοι 1-4 (1980), Κατάλογοι 5-8 (1986), Κατάλογοι 9 (1993), Κατάλογοι 10-12 (2001), Κατάλογοι 13-14 (2007), Κατάλογοι 1-14 (2018), Κατάλογοι 15-21 (2019), Κατάλογοι 22-32 (2020). Θέατρο: Η τιμή της ανταρσίας στην μαύρη αγορά (1981-2006), Η νέα εκκλησία του αίματος (1983), Το ύψωμα (1991), Η άγνωστη αρμονία του άλλου αιώνα (1993), Η αρχή της ζωής (1995), Η ζάλη των ζώων πριν την σφαγή (2000, 2019), Λήθη και άλλοι τέσσερις μονόλογοι (2011), Διαδικασίες διακανονισμού διαφορών (2009), Insenso (2007-2013), Ομηριάδα (2007), Χρύσιππος (2008, 2019), Το άγγιγμα του βυθού (2009), Τόκος (2010), Ό,τι πιο πολύ ποθείς (2011), Ο ευαγγελισμός της Κασσάνδρας (2012), Ο αιώνιος στρατός (2012), Πολιτισμός (2013), Ο κυκλισμός του τετραγώνου (2013), Φαέθων (2015), Τρώας (2015), Stroheim (2015), Η εκκένωση (2015), Θερισμός (2017), Ο γύρος του κόμπου (2017), Η άνθρωπος (2017), Τα δώρα της νύχτας (2019). Δοκίμιο: Η απόρρητη αλήθεια του κόσμου (1983), Το πέρασμα στην άλλη όχθη (2005), Η εμπράγματη φαντασία (2007), Ο πόνος ως πόλη (2011), Περί πίστεως (2012), Το απρόσβατο (2013), Το βδέλυγμα (2018), Εμείς και οι Έλληνες (2019). Μεταφράσεις: Αντρέ Μαλρό, Ζαν-Πολ Σαρτρ, Ζαν Ζενέ, Μορίς Μπλανσό, Ζορζ Μπατάιγ, Ζεράρ ντε Νερβάλ, Μπ. Μ. Κολτές, Β. Γκομπρόβιτς, Μολιέρος, Μπαλζάκ, Σαίξπηρ, Τενεσί Ουίλιαμς, Μαργκερίτ Ντιράς, Σάμιουελ Μπέκετ, Πιερ Ντριέ Λα Ροσέλ, Ζιλιέν Γκριν, Ζαν-Μισέλ Γκιγερί, Μισέλ Μπιτόρ, Μορίς Μέτερλινκ, Εμίλ Σιοράν, Αλέν Ρομπ-Γκριγιέ, Φρανσίς Πονζ, Κώστας Αξελός, Αισχύλος, Αριστοφάνης, Ευριπίδης, Σοφοκλής.