/Ο ποιητής Στρατής Πασχάλης στο CulturePoint.gr

Ο ποιητής Στρατής Πασχάλης στο CulturePoint.gr

Ο βραβευμένος ποιητής Στρατής Πασχάλης συνομιλεί με τον Κωνσταντίνο Μανίκα για τη συμμετοχή του ως διδάσκων στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής του IANOS, την πρόσφατη ποιητική του συλλογή και τα σχέδια του.

Στο πρόσφατο ποιητικό βιβλίο σας Η Μεγάλη Παρασκευή και ο τοίχος με την κόκκινη Βουκαμβίλια ( Κάπα Εκδοτική) μιλάτε για μια «εποχή σκληρότητας» όπου η ποίηση, με τη πιο ρομαντική τουλάχιστον εκδοχή της, μοιάζει να μην έχει θέση. Θα λέγατε πως τα Σεμινάρια δημιουργικής γραφής της ποίησης εντάσσονται σε μια νέα αντι-ρομαντική ποιητική νοοτροπία;

Κατ’ αρχάς, η «εποχή σκληρότητας» στην οποία αναφέρομαι –ο Ρεμπώ λόγου χάρη μιλά για την Εποχή των Δολοφόνων – δεν σχετίζεται μόνο με την αντι-ρομαντική νοοτροπία της ζωής αλλά με μια απομάκρυνση από οποιοδήποτε είδος ευαισθησίας. Λέγοντας ευαισθησία εννοώ τη δεκτικότητα του νου και των αισθήσεων σε αποχρώσεις. Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής έχουν τον ακριβώς αντίθετο στόχο : να καλλιεργήσουν και να ενθαρρύνουν αυτή τη δεκτικότητα. Η δημιουργική γραφή βέβαια είναι μια μάλλον αγγλοσαξονική συνήθεια που κυριάρχησε. Πολλοί γνωστοί ποιητές ανά τον κόσμο είναι εισηγητές σε παρόμοια σεμινάρια. Ωστόσο, σε ένα έχετε δίκιο. Ότι κινδυνεύει να δει την ποίηση με έναν στενά ακαδημαϊκό τρόπο, από την άποψη των κανόνων και της τεχνικής. Και να οδηγήσει σε μια ομοιομορφία «καλών» ποιητικών βιβλίων που κάποτε μία αγγλίδα ποιήτρια την αποκάλεσε μπροστά μου συμφορά και κατάρα. Δεν είχε άδικο. Αλλά είναι θέμα του εισηγητή να το αποφύγει αυτό όσο το δυνατόν. Να το δει περισσότερο σαν ομαδικό πειραματισμό και καθόλου σαν «διδασκαλία».

Γιατί αποφασίσατε να συμμετέχετε ως διδάσκων στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής του ΙΑΝΟΥ;

Κάπου στις «Δοκιμές» του ο Γιώργος Σεφέρης μιλά για ένα «Σχολείο Ποίησης» όπου θα έβαζε «άσκηση» στους μαθητευόμενους κείμενα σε δεκαπεντασύλλαβο κ.α. Αυτή η σκέψη πάντα από νέο με απασχολούσε και η ιδέα της με διασκέδαζε. Ο Ιανός μου έδωσε την ευκαιρία. Είναι και ένας τρόπος να συνομιλείς με νεώτερους ανθρώπους και να εξελίσσεσαι. Καθόλου κακό και βοηθητικό για να ξεπερνά κανείς τον ναρκισσισμό του.

Απευθύνεται σε όσους θέλουν να ασχοληθούν με την ποίηση ή θα ωφεληθούν και εν ενεργεία ποιητές;

Μα στα σεμινάρια συμμετέχουν και ποιητές που επεξεργάζονται το επόμενο βιβλίο τους… Όποιος ενδιαφέρεται, ακόμα και αν δεν γράφει, μπορεί να συμμετάσχει. Το όλο κλίμα τον παρασύρει εν τέλει και κερδίζει, αν μη τι άλλο, τη σωστή προσέγγιση, την ευαίσθητη κριτική ανάγνωση αλλά και πληροφόρηση γύρω από την ποίηση.

Τι ακριβώς να περιμένουν ότι θα αποκομίσουν οι συμμετέχοντες;

Μια πιο συνειδητοποιημένη επαφή με το αντικείμενο της τέχνης τους και μια εμπειρία επικοινωνίας, ανταλλαγής και αλληλεπίδρασης σε μια δύσκολη εποχή απομόνωσης. Αυτό ακριβώς είναι και το πιο πολύτιμο και γόνιμο.

Πώς είναι δομημένο το πρόγραμμα;

Πάνω σε ποιητικά κείμενα που γράφονται με δοσμένα θέματα γίνεται μια κριτική ανάλυση και συζήτηση όπου ανακύπτουν ζητήματα και απόψεις, για την τεχνική, τη θεματολογία, τη μορφή, κ.α. Κυρίως μας απασχολεί ο ελεύθερος στίχος και τα προβλήματά του. Επίσης, υπάρχει και μια θεωρητική εισήγηση εκ μέρους μου, αλλά και δημιουργικές αναγνώσεις κλασικών και σύγχρονων ποιητών. Έτσι το σεμινάριο έχει και ένα εμπειρικό-πρακτικό αλλά και ένα θεωρητικό μέρος.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη ποίησης. Πρέπει κάποιος να διδαχθεί διαφορετικούς βασικούς κανόνες γραφής για κάθε είδος χωριστά;

Η λυρική ποίηση μας απασχολεί, στη σύγχρονη εκδοχή της. Οι «κανόνες» της είναι και διαχρονικοί και σημερινοί. Στην ομάδα, η ποίηση ως ενότητα είναι παρούσα κάθε στιγμή της ενασχόλησής μας με το κείμενο. Με αναφορές, παραπομπές και σχόλια. Εκείνο που θέλουμε είναι να βοηθήσουμε τον καθένα να βρει το ύφος που του ταιριάζει, και όχι να επιβάλουμε κανόνες ιδανικού ύφους. Αυτό είναι «ακαδημαϊσμός».

Πόσο μπορεί η “τεχνική κατάρτιση” να βελτιώσει την έμπνευση του δημιουργού;

Στην τέχνη, έμπνευση και τεχνική πάνε μαζί. Έμπνευση και ρυθμός, νόημα και μορφή, έκφραση και εικόνα… Γι’ αυτό, ακούω να λένε « μα η ποίηση δεν είναι μόνο έμπνευση και αίσθηση ;» Μακάρι να ήταν. Είναι και δουλειά. Τουλάχιστον για μένα. Ένας φίλος μου ποιητής αναρωτιόταν κάποτε : «Μα πώς γράφουν όλοι με τέτοια ευκολία ; Εγώ νιώθω σα να σκάβω. Φτιάχνω ένα στίχο και είμαι κατάκοπος». Και ήταν σπουδαίος ποιητής… Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν μπορούν να γραφτούν και ποιήματα-χείμαρροι χωρίς καμιά έγνοια τεχνικής ή επεξεργασίας. Είναι θέμα κράσης ποιητικής. Που όμως προϋποθέτει μια σχετική «συνείδηση» γραφής και όχι έναν ερασιτεχνισμό που διακρίνει συνήθως τους άπειρους ακόμα συγγραφείς πρωτόλειων έργων. Και αυτό το εξετάζουμε σα σεμινάρια.

Ποια είναι τα τρία απαραίτητα τεχνικά στοιχεία για τη δημιουργία ενός αξιόλογου ποιήματος;

Δυστυχώς εδώ θα σας απογοητεύσω. Η ποίηση είναι όπως η αλχημεία. Βάζεις τα υλικά σε δόσεις, μα δεν ξέρεις αν θα πετύχει η συνταγή. Τα σεμινάρια σε βοηθούν σ’ αυτή σου την αλχημική προσπάθεια να έχεις απλώς συμπαραστάτες. Το αποτέλεσμα δεν το εγγυάται κανείς. Η διαδικασία όμως έχει τη μαγεία της κι αξίζει.

Σχέδια για το μέλλον;

Η μετάφραση της «Ηλέκτρας» του Ευριπίδη για του χρόνου το καλοκαίρι. Γι’ άλλη μια φορά διαπιστώνω τη στενότατη σχέση ποίησης και θεάτρου. Που το αρχαίο δράμα την ενσαρκώνει απόλυτα.

(φώτο: Βάσια Αναγνωστοπούλου)

  • Ο Στρατής Πασχάλης γεννήθηκε το 1958 στην Αθήνα και κατάγεται από τη Λέσβο. Ανήκει στη γενιά των ποιητών που άρχισαν να εμφανίζονται από τα τέλη της δεκαετίας του ’70. Πρώτο του βιβλίο η “Ανακτορία”, το 1977, καθαρή ποίηση μέσα σε καιρούς έντονης πεζολογίας και πολιτικοποίησης. Έκτοτε δημοσίευσε άλλα οκτώ ποιητικά βιβλία, ανάμεσά τους τα πιο ώριμα: “Ανασκαφή” (1984), “Βυσσινιές στο σκοτάδι” (1991), “Άνθη του νερού” (1994), η μεγάλη ποιητική σύνθεση “Μιχαήλ” (1996), η “Κωμωδία” (1998), το “Κοιτάζοντας δάση” (2002) και η τελευταία του συλλογή “Εποχή παραδείσου” (2008, βραβείο ποίησης περιοδικού “Διαβάζω” 2009). Το 2002 κυκλοφόρησε η συγκεντρωτική ως τότε έκδοση: “Στίχοι ενός άλλου: ποιήματα 1977-2002”. Η έκφρασή του χαρακτηρίζεται από μουσικότητα, έντονη μεταφυσική ανησυχία, μυστικιστική υποβολή αλλά και από αμεσότητα και εμμονή στο γνήσιο και το συγκεκριμένο. Μετέφρασε πολλούς ξένους συγγραφείς και ποιητές, κυρίως Γάλλους, ενώ ασχολήθηκε συστηματικά με τη θεατρική μετάφραση (Shakespeare, Racine, Corneille, Rostand κ.ά.). Έχει ανθολογήσει Καραγάτση και Παπαδιαμάντη, και, επίσης, επιμελήθηκε τον τόμο της σειράς “Μια πόλη στη λογοτεχνία” των εκδόσεων “Μεταίχμιο”, για την πατρίδα του Μυτιλήνη. Το 2006 εκδόθηκε το μοναδικό μυθιστόρημά του “Ο άνθρωπος του λεωφορείου”. Έχει βραβευθεί με το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Ποιητή Μαρίας Ράλλη (1977) για τη συλλογή “Ανακτορία”, με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1994) για τη συλλογή “Άνθη του νερού”, δύο φορές με το βραβείο ποίησης του Διαβάζω και με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης (1998).
  • Βραβεία: Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Έργου Ξένης Λογοτεχνίας στην Ελληνική Γλώσσα 1998, Βραβείο Μεταφρασμένης Ποίησης “Άρης Αλεξάνδρου” – Περιοδικό “Τα Ποιητικά” 2014