O Νίκος Μ. Γεωργιάδης παρουσιάζει στο κοινό το νέο του βιβλίο με τίτλο “”Οδηγός για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία”. Με αυτή την ευκαιρία και καθώς το βιβλίο θα παρουσιαστεί στις 16 Δεκεμβρίου (19.30) στον Αθηναίων Πολιτεία στο Θησείο, απαντά στις ερωτήσεις του Κωνσταντίνου Μανίκα.
- Κυκλοφόρησε το νέο σας βιβλίο με τίτλο “Οδηγός για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία”. Τι σας οδήγησε στη συγγραφή του;
Στο πρώτο βιβλίο μου, «Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Όψεις της κοινωνίας και της πολιτικής», εξετάζονται, με όχημα τα αστυνομικά μυθιστορήματα, σημαντικά κοινωνικοπολιτικά θέματα που απασχολούν τους συγγραφείς. Στον «Οδηγό», το ενδιαφέρον εστιάζεται στην πορεία της αστυνομικής λογοτεχνίας στις Βόρειες χώρες από την εμφάνισή της μέχρι σήμερα, ενώ παρουσιάζονται όλοι οι σημαντικοί συγγραφείς, τα βασικά λογοτεχνικά χαρακτηριστικά και τα έργα τους.
Θεωρώ ότι αυτά τα δύο βιβλία δίνουν τη δυνατότητα για μία σε βάθος γνώση και κριτική εκτίμηση της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας σε όσους θέλουν να ασχοληθούν με τη μελέτη της, αλλά και στους απαιτητικούς αναγνώστες της. Αυτός ήταν ο σκοπός μου από την αρχή, και νομίζω ότι επιτυγχάνεται με την έκδοση και του «Οδηγού».
- Ποια είναι τα στοιχεία που κάνουν τόσο ιδιαίτερο το σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα;
Όπως σημειώνεται από πολλούς μελετητές, τα χαρακτηριστικά που δίνουν μία ιδιαίτερη ταυτότητα στο σύγχρονο σκανδιναβικό αστυνομικό είναι επιγραμματικά:
– μια ιδιαίτερη χρήση της φόρμας και των συμβάσεων του αστυνομικού, ένα ιδιαίτερο στυλ, μία ανανέωση και διεύρυνση των ορίων του είδους και ο σημαντικός ρόλος του police procedural,
– ο ρεαλισμός, η κοινωνικοπολιτική δέσμευση και το ιδιαίτερο βάρος που δίνεται στην κριτική θεμάτων που αφορούν τις λιγότερο γνωστές και «φωτεινές» πλευρές των ανεπτυγμένων και ευημερουσών σκανδιναβικών κοινωνιών,
– το άμεσο, απέριττο στυλ γραφής, η χρήση μιας άμεσης και λιτής γλώσσας,
– η δημιουργία σύνθετων, συνήθως μελαγχολικών ανδρικών και ισχυρών γυναικείων, κεντρικών χαρακτήρων, που εμπλουτίζουν και διευρύνουν πλευρές των πρωταγωνιστών του αστυνομικού μυθιστορήματος (π.χ. ο Wallander) ή φέρνουν σημαντικότατες καινοτομίες στην απεικόνισή τους (π.χ. η Salander), και τέλος,
– η ιδιαίτερη σκηνογραφία, η περιγραφή της τοπικής κουλτούρας και η ζοφερή, απαισιόδοξη ατμόσφαιρα.
Αυτά τα στοιχεία μπορεί να υπάρχουν σε κάποιο βαθμό και στην αστυνομική λογοτεχνία άλλων χωρών, αλλά ο καινοτόμος συνδυασμός τους στο σκανδιναβικό αστυνομικό διαμορφώνει, μέχρι πρόσφατα, ένα εντελώς διακριτό σύνολο έργων.
- Πόσο ιστορικές και κοινωνιολογικές είναι οι ρίζες αυτής της μοναδικότητας;
Βεβαίως, η εξέλιξη της σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας σχετίζεται στενά με τις συγκεκριμένες κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες. Το μακραίωνο παρελθόν στενών και σύνθετων σχέσεων μεταξύ των Βόρειων χωρών, η επί δεκαετίες επικράτηση του «σκανδιναβικού μοντέλου» στην κοινωνία και την οικονομία τους, αλλά και η διαφορετική στάση τους στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε, οι λογοτεχνικές παραδόσεις τους από τις σάγκα μέχρι τους μεγάλους δημιουργούς του 19ου αιώνα, αποτελούν παράγοντες που επέδρασαν σημαντικά στην πορεία της αστυνομικής λογοτεχνίας. Ας θυμηθούμε ότι ο Henning Mankell γράφει το πρώτο βιβλίο του, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι σηματοδοτεί την έναρξη της «απογείωσης» του σύγχρονου σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, σε μία εποχή που σημαδεύεται από σημαντικές κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικές αλλαγές σε διεθνές επίπεδο, αλλά και από τις ειδικότερες συνέπειές τους στις Βόρειες χώρες, και αρχικά στη Σουηδία, με την κρίση του Κράτους Πρόνοιας, την αύξηση των μεταναστευτικών εισροών, την εμφάνιση και ενίσχυση λαϊκιστικών δεξιών κομμάτων και του ρατσισμού κλπ.
- Πότε ξεκινά και πώς εξελίσσεται, με την πάροδο του χρόνου, το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος;
Πολύ συνοπτικά: Τα πρώτα ίχνη της αστυνομικής λογοτεχνίας στη Σκανδιναβία μπορούν να ανιχνευθούν περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα. Η μετέπειτα πορεία της εμφανίζει κοινά στοιχεία (όπως π.χ. η επιρροή από την αγγλική παράδοση του είδους) αλλά και διαφορές από χώρα σε χώρα (διαφορετικές περίοδοι ανάπτυξης κλπ.). Ως σημείο τομής θεωρείται η εμφάνιση, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ενός ζευγαριού σουηδών συγγραφέων, της Maj Sjöwall και του Per Wahlöö, οι οποίοι ουσιαστικά εισάγουν το police procedural στις Βόρειες χώρες και προικίζουν το σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα με στοιχεία (ρεαλισμός, κοινωνικοπολιτική κριτική κλπ.) που το χαρακτηρίζουν σχεδόν μέχρι σήμερα. Αυτοί είναι οι αρχικοί υπεύθυνοι, με «συνεργούς» κυρίως τον Henning Mankell και τον Stieg Larsson, για τη μεγάλη έκρηξη που ακολουθεί στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Από τότε, σχεδόν για μία εικοσαετία, η σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία κατέχει μία ιδιαίτερη, σημαντική θέση διεθνώς, και τα τελευταία χρόνια έχει μπει σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στάδιο της συνεχιζόμενης εξέλιξής της. Με αυτό το θέμα, όμως, ασχολείται το επιλογικό σημείωμα στον «Οδηγό για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία».
- Σε ποιες πηγές ανατρέξατε για να συλλέξετε το υλικό;
Κύριες πηγές της εργασίας αποτελούν οι ελληνικές και οι αγγλόφωνες εκδόσεις των μυθιστορημάτων, αλλά και η εκτεταμένη (ξενόγλωσση) βιβλιογραφία για τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία, καθώς και ένα πλούσιο υλικό από κριτικές των βιβλίων και συνεντεύξεις των συγγραφέων (αρκετές από τις οποίες είχαν δοθεί στο ιστολόγιό μου, Nordic Crime Fiction). Βασική πηγή για τις εργογραφίες που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου και τη χρονολογική σειρά έκδοσης των μυθιστορημάτων αποτέλεσαν οι ιστότοποι των συγγραφέων και των εκδοτικών οίκων.
- Τι πρέπει να διαθέτει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα για να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη;
Θα σας απαντήσω με τα λόγια ενός από τους αγαπημένους μου σκανδιναβούς συγγραφείς, του Arne Dahl, σε σχετική ερώτησή μου, στη συνέντευξη που μου είχε δώσει. Κύρια συστατικά ενός καλού αστυνομικού είναι οι ενδιαφέροντες χαρακτήρες (το συναισθηματικό στοιχείο των μυθιστορημάτων), η ευφυής, πρωτότυπη πλοκή (το διανοητικό στοιχείο των μυθιστορημάτων) που κρατά σε αγωνία τον αναγνώστη και τον προετοιμάζει για ανατροπές και εκπλήξεις, αλλά και άλλα απαραίτητα στοιχεία όπως το στυλ γραφής, το περιβάλλον, η οπτική γωνία, ο διάλογος. Πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι το κλειδί είναι η ισορροπία αυτών των στοιχείων.
- Η αστυνομική λογοτεχνία κερδίζει όλο και περισσότερους αναγνώστες. Πρόκειται για εισαγόμενο φαινόμενο ή υπάρχουν και εγχώριοι, κοινωνικοί λόγοι;
Από τη δεκαετία του 1990, και στο πλαίσιο των σημαντικών, πολυεπίπεδων αλλαγών διεθνώς, έχουν σημειωθεί ραγδαίες εξελίξεις στο αστυνομικό μυθιστόρημα που αφορούν όχι μόνο στα χαρακτηριστικά και τη θεματολογία του αλλά και στη δημοτικότητά του και στην αξιολόγησή του ως λογοτεχνικό είδος. Πολύ συνοπτικά, το αστυνομικό μυθιστόρημα έχει αποκτήσει έναν «διαπολιτισμικό» χαρακτήρα, ασχολούμενο, σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, όχι μόνο με την αφηγηματική διερεύνηση εγκλημάτων σε διάφορα τοπικά περιβάλλοντα αλλά και με την αναπαράσταση και κριτική των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών. Αν και η αστυνομική λογοτεχνία ήταν δημοφιλής ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, τις τελευταίες δεκαετίες απέκτησε μία ευρύτατη λαϊκή απήχηση και αποτελεί πλέον ένα παγκόσμιο πολιτιστικό φαινόμενο, αλλά και μία κερδοφόρα βιομηχανία. Παράλληλα, προσείλκυσε το έντονο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, το οποίο μπορεί να αποδοθεί τόσο σε λογοτεχνικούς λόγους (ανανέωση του είδους από τους συγγραφείς και ενδιαφέρον που παρουσιάζει στο επίπεδο του λογοτεχνικού πειραματισμού και της λογοτεχνικής θεωρίας) όσο και στην αναγνώριση του ρόλου της στην άσκηση κοινωνικής και πολιτικής κριτικής.
Σε αυτό το πλαίσιο, η επιτυχία του σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος δεν αποτελεί μεν ένα μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά αποκτά μία ιδιαίτερη σημασία διεθνώς λόγω των μεγάλων διαστάσεων και της χρονικής της διάρκειας.
Στη χώρα μας, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, εμφανίζονται νέοι συγγραφείς, αρκετοί από τους οποίους ασχολούνται με κοινωνικοπολιτικά θέματα, αυξάνεται ο αριθμός των ελληνικών αστυνομικών βιβλίων που εκδίδονται, ενώ παράλληλα φαίνεται να υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και για τα μεταφρασμένα μυθιστορήματα. Αυτές οι εξελίξεις σχετίζονται τόσο με τις γενικότερες αλλαγές που αναφέρθηκαν, όσο και με τις νέες συνθήκες που δημιουργούνται στην ελληνική κοινωνία από το 2010 και μετά.
