Ο συγγραφέας Κώστας Καβανόζης απαντά στις ερωτήσεις του Κωνσταντίνου Μανίκα, με αφορμή τη συμμετοχή του, ως διδάσκων, στα σεμινάρια του ΙΑΝΟΥ για το μυθιστόρημα.
Γιατί αποφασίσατε να αναλάβετε τα σεμινάριο του ΙΑΝΟΥ για το μυθιστόρημα;
Είναι μια συνεργασία που κρατάει πολλά χρόνια τώρα. Αποτελεί για μένα μια ευκαιρία να συνδυάζω τις δυο μεγάλες μου αγάπες: τη συγγραφή και τη διδασκαλία. Δεν θα μπορούσα ωστόσο να αναλάβω κάτι τέτοιο σε οποιοδήποτε περιβάλλον. Τα σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής του Ιανού κουβαλάνε την κληρονομιά που άφησαν πίσω τους τα αντίστοιχα σεμινάρια του ΕΚΕΒΙ. Η δουλειά που γίνεται είναι πολύ σοβαρή και είναι χαρά και τιμή μου να συμμετέχω.
Οι συμμετέχοντες, τι να περιμένουν να αποκομίσουν από το σεμινάριο;
Να μην περιμένουν τίποτα το εύκολο, το αντίθετο μάλιστα. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και αυτό που υπόσχεται το δικό μου σεμινάριο είναι δημιουργική ανησυχία και δουλειά. Αν καταφέρει κάποιος με τη συμμετοχή του να αναθεωρήσει ή να συμπληρώσει τον τρόπο που αντιμετωπίζει το γράψιμο (αλλά και το διάβασμα προφανώς) και να υποπτευθεί πιθανούς νέους δρόμους στην προσωπική του συγγραφική και αναγνωστική εξέλιξη, το κέρδος θεωρώ πως θα είναι πολύ μεγάλο. Και αν η τριβή με το υλικό και τις ασκήσεις του σεμιναρίου του δώσει και κάποιο έναυσμα που θα ανάψει τη μεγάλη φωτιά, τότε τα πράγματα θα είναι ιδανικά.
Πόσο διάστημα θα διαρκέσει και ποιες θα είναι οι υποχρεώσεις τους;
Τα μαθήματα διαρκούν δέκα εβδομάδες αλλά η γενικότερη επαφή μας θα διαρκέσει περισσότερο. Κάθε Δευτέρα θα ξεκλειδώνει και ένα μάθημα στην ειδική πλατφόρμα και θα πρέπει οι συμμετέχοντες να μελετούν τη σχετική ύλη, αντιμετωπίζοντάς την όμως και ως αφορμή για να ψάξουν μόνοι τους περαιτέρω. Θα κληθούν επίσης να γράψουν οκτώ ασκήσεις, οι οποίες θα επικοινωνούν αφενός μεταξύ τους και θα αντιστοιχούν αφετέρου στην ύλη που θα «τρέχει» κάθε φορά. Η επικοινωνία μας πάντως θα συνεχιστεί, με διάφορες αφορμές, και μετά την τυπική λήξη των μαθημάτων.
Ποιες είναι οι διαφορές της e-learning εκπαίδευσης από τη συμβατική;
Η διά ζώσης, παραδοσιακή διδασκαλία, όσο και αν έχει πληγεί εξαιτίας της πανδημίας, παραμένει πολύτιμη φυσικά. Η ασύγχρονη εκπαίδευση την οποία ακολουθεί το δικό μου σεμινάριο δεν προσπαθεί να την ανταγωνιστεί αλλά επιχειρεί να αξιοποιήσει την τεχνολογία προσφέροντας νέες ευκαιρίες σε ανθρώπους που δεν έχουν τη δυνατότητα ή δεν θέλουν να ακολουθήσουν πιο συμβατικές μορφές εκπαίδευσης. Είναι πολύ σημαντικό, για παράδειγμα, ότι στο μάθημά μας «μιλάνε» μόνο τα κείμενα που γράφουμε, αφού δεν γνωριζόμαστε προσωπικά μεταξύ μας. Από την άλλη, η επικοινωνία μας μέσω της πλατφόρμας είναι άμεση και συνεχής χωρίς δεσμευτικά ωράρια η κάποιο οριοθετημένο πλαίσιο. Μπορεί τέλος ο καθένας να διαμορφώσει τη μελέτη του με βάση τον δικό του ρυθμό, τις δικές του προτιμήσεις και τον δικό του διαθέσιμο χρόνο.
Μπορεί να διδαχθεί η συγγραφή ή είναι κάτι πηγαίο που δεν μπαίνει σε “κουτάκια”;
Τα πάντα μπορούν να διδαχθούν, αρκεί να θέλει κανείς να τα διδαχθεί και να είναι έτοιμος να το κάνει. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορούμε να βάλουμε τη συγγραφή, που εν πολλοίς παραμένει μια σκοτεινή μαθητεία, σε «κουτάκια». Άλλο πράγμα είναι το «κατασκευάζω» και άλλο το «δημιουργώ». Εκείνο που προσπαθώ να δείξω στα μαθήματά μου είναι το πώς θα καταφέρει κανείς να γίνει πιο επίμονος, πιο υπομονετικός και πιο αυστηρός με τα κείμενά του, πώς θα μάθει να ανακαλύπτει διαβάζοντας, πώς θα αγαπήσει τη γλώσσα, πώς θα καταλάβει στην πράξη τι θα πει συγγραφική πειθαρχία και ρουτίνα και πώς μέσα από όλα αυτά θα οδηγηθεί στην απελευθέρωση της δημιουργικής του φαντασίας και στην ενίσχυση των συγγραφικών δυνάμεων που κρύβει μέσα του.
Τι το ιδιαίτερο χρειάζεται η δόμηση των χαρακτήρων ενός μυθιστορήματος;
Πρώτα πρώτα χρειάζεται αλήθεια. Οι χαρακτήρες πρέπει να πείθουν ότι θα μπορούσαν να είναι αληθινοί άνθρωποι. Και για να γράψεις γι’ αυτούς χρειάζεται είτε να μπορείς να τους δεις με καθαρά μάτια είτε να τους ξέρεις πολύ καλά. Αυτά που δεν γράφουμε για κάποιον χαρακτήρα αλλά οφείλουμε να τα ξέρουμε είναι πολύ περισσότερα από όσα θα γράψουμε μέσα στο μυθιστόρημα γι’ αυτόν. Και είναι ιδιαιτέρως σημαντικό κατά τη γνώμη μου οι χαρακτήρες να αυτονομούνται καθώς γράφουμε. Οι ολοκληρωμένοι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες δεν ωθούνται από τον συγγραφέα προς κάποια κατεύθυνση αλλά τον τραβάνε προς την κατεύθυνση που οι ίδιοι θα επιλέξουν.
Ποια θεωρείτε τα τρία απαραίτητα στοιχεία για τη δημιουργία ενός ενδιαφέροντος μυθιστορήματος;
Το σκάψιμο της γλώσσας στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, τη συνεπή αφηγηματική οικονομία, το ξεδίπλωμα μιας συγγραφικής φαντασίας που μπορεί να μοιάζει ακίνδυνη σε πρώτη ματιά αλλά σε αρπάζει χωρίς να το καταλάβεις και σε κρατά δέσμιό της.
Τι να περιμένουμε λογοτεχνικά από εσάς, το επόμενο διάστημα;
Το επόμενο βιβλίο μου δεν θα είναι λογοτεχνικό αλλά θα είναι το θεωρητικό αποτέλεσμα της τριβής μου με τη λογοτεχνική γραφή. Την άνοιξη θα κυκλοφορήσει μια μελέτη μου για τη σχέση της μυθοπλασίας με την εξωλογοτεχνική πραγματικότητα, για αυτό που συνήθως αποκαλούμε «λογοτεχνία του πραγματικού». Παλεύω επίσης με την αρχή ενός μυθιστορήματος που μου αντιστέκεται σθεναρά. Μετά από ενάμιση χρόνο δουλειάς, τώρα μόλις αρχίζει να αχνοφαίνεται κάτι στον ορίζοντα. Ελπίζω να μην κάνω λάθος.
