Ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Ανδρέας Καρακίτσιος, μιλά στον Κωνσταντίνο Μανίκα, με αφορμή το σεμινάριο του ΙΑΝΟΎ για τη δημιουργική γραφή στην εκπαίδευση.

«…H γραφή συμβαίνει σαν τον άνεμο στα μάτια,
ανθίζει με μελάνι,
και γράμματα κανονικά..
Και προχωρεί σαν τίποτε άλλο στη ζωή,
τίποτε άλλο,
εκτός από εκείνη την ίδια τη ζωή.»
Margueritte Duras, Écrire, Gallimard, 1993, p.65

Margueritte Duras, Écrire, Gallimard, 1993, p.65

Γιατί αποφασίσατε να αναλάβετε τα σεμινάριο του ΙΑΝΟΥ για τη δημιουργική γραφή στην εκπαίδευση;

Ο Ιανός έχει μια άριστη τεχνολογική υποδομή και μια ιδιαίτερη δημιουργική παρουσία στο χώρο του βιβλίου και ιδιαίτερα του λογοτεχνικού με πολιτιστικές εκδηλώσεις –ενημερωτικές, επιμορφωτικές  και πάντα παιγνιώδεις- και εργαστήρια φιλαναγνωσίας για μικρούς.

Ήδη, έχω μια εξαιρετική εμπειρία στα προηγούμενα σεμινάρια, την πρώτη φορά μαζί σε συνεργασία με τον σαλονικό συγγραφέα Γιώργο Σκαμπαρδώνη  και τη δεύτερη με την συγγραφέα Έλενα Αρτζανίδου. Είχαμε την ξεχωριστή χαρά να δούμε δυο μαθήτριες από το πρώτο Σεμινάριο Πεζογραφίας να εκδίδουν το πρώτο τους μυθιστόρημα. 

Στο επόμενο  σεμινάριο τρεις μαθήτριες ολοκλήρωσαν και εξέδωσαν το πρώτο τους βιβλίο. Η  μεγάλη όμως συγκίνηση ήτανε όμως με την κοπέλα ( ΑΜΕΑ με πρόβλημα όρασης) που έβγαλε  το πρώτο της βιβλίο μετά το πέρας του σεμιναρίου. Το παρουσίασα μαζί με την κα Αρτζανίδου . Ήταν η χαρά της δημιουργίας , η χαρά του δασκάλου.

Θέλω να το ξαναζήσω….

Σε ποιούς απευθύνεται και τι να περιμένουν να αποκομίσουν από αυτό οι συμμετέχοντες;

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε: 

1.Μάχιμους εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας  Εκπαίδευσης, που έχουν τη χαρά να συμπεριλαμβάνουν στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας και ασκήσεις   Δημιουργικής Γραφής σαν παιγνίδι και σαν έκφραση δημιουργικότητας.

2.Απόφοιτους και μεταπτυχιακούς φοιτητές, ειδικότερα των Παιδαγωγικών και Φιλοσοφικών Σχολών, της Σχολής Καλών Τεχνών, των Τμημάτων Ψυχολογίας, Ξένων Γλωσσών, κ.ά.

3.Συγγραφείς,  εμψυχωτές  και σε όσους/ες , γοητεύονται από ένα ταξίδι ή μια πρόσκληση στο εργαστήριο εμβληματικών συγγραφέων, ποιητών και πεζογράφων, όπου θα ανακαλύψουν τη γοητεία των λέξεων, των φράσεων και των απλών τεχνικών που οδηγούν προς τη σύνθεση στίχων, ποιημάτων και πεζογραφημάτων.

Ολοκληρώνοντας το Πρόγραμμα οι σπουδαστές/τριες θα διαβάζουν τα λογοτεχνικά έργα, θα τα απολαμβάνουν και θα κατανοούν τον τρόπο σύνθεσης και κατασκευής, όπως ακριβώς οι αναγνώστες του ύστατου σταδίου (Lecteur litteraire). Θα είναι ικανοί να γράψουν στίχους, παρωδίες και ποιήματα και  τα πρώτα τους πεζά κείμενα. Κυρίως όμως θα  έχουν την ευχέρεια να ανταποκριθούν πληρέστερα στις απαιτήσεις των καθηκόντων τους σχετικά με τη διδασκαλία της Δημιουργικής Γραφής και τη διασύνδεσή της με τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα στο Σχολείο ή και σε άλλες μορφές άτυπης εκπαίδευσης, ΚΔΑΠ, Κατασκηνώσεις κλπ . 

Πόσο διάστημα θα διαρκέσει και ποιες θα είναι οι υποχρεώσεις τους;

Τα  σεμινάρια αναπτύσσονται σε δέκα επίσημα οριοθετημένες συναντήσεις «δια ζώσης» με την πλατφόρμα zoom στη λογική αποκλειστικά της σύγχρονης ηλεκτρονικής διδασκαλίας, των οποίων η παρακολούθηση συνιστάται ως  υποχρεωτική. Επιπρόσθετα οι σπουδαστές/τριες   έχουν τη δυνατότητα να μελετούν  το εκπαιδευτικό υλικό που θα αναρτάται σε κάθε διδακτική ενότητα. Στην οικεία πλατφόρμα οι σπουδαστές/τριες  θα αναρτούν τις ερωτήσεις τους, τις απορίες τους και τις εργασίες/ ασκήσεις στη λογική της ασύγχρονης ηλεκτρονικής διδασκαλίας.

Όλες οι εργασίες/ασκήσεις Δημιουργικής Γραφής  που προτείνονται σχεδόν κάθε εβδομάδα, συνδέονται άμεσα με την κατάκτηση δεξιοτήτων ανάγνωσης και γραφής λογοτεχνίας. Συνδέονται επίσης και με  την απόκτηση ειδικών δεξιοτήτων σχετικά με τη διδακτική προσέγγιση και παιδαγωγική εφαρμογή του ευρύτερου πεδίου των ασκήσεων της Δημιουργικής Γραφής. 

Σημείωση: 

Σχεδόν όλες οι εργασίες των σπουδαστών/τριών είναι προαιρετικές και αφού διορθωθούν αποστέλλονται για ανατροφοδότηση στην/ον φοιτήτρια/ τή. 

Πώς έχει δομηθεί το σεμινάριο και ποιες είναι, διδακτικά, οι προτεραιότητές σας;

Στην πρώτη ενότητα, οι σπουδάστριες/ές  εξοικειώνονται με τα χαρακτηριστικά του στίχου και τις επιλογές (μορφής και περιεχομένου) των κλασικών τεχνικών που συνθέτουν την ιστορική και μυθική μέθοδο των εμβληματικών ποιητών , Τ.Σ. Έλιοτ, Κ.Π.Καβάφη και Γ.Σεφέρη. Κάτι ανάλογο επιχειρείται και στο χώρο της  πεζογραφίας με αποκλειστικό προσανατολισμό στο πεδίο της μικρομυθοπλασίας ( χαρακτήρες, σκηνή, διάλογος, διήγηση, περιγραφή).  

Στη συνέχεια, ακολουθούν παιδαγωγικές εφαρμογές ασκήσεων Δημιουργικής Γραφής δοκιμασμένες στην τάξη, ανάλογα με τη βαθμίδα Εκπαίδευσης, στις οποίες ενυπάρχει διδακτικό πλάνο (σενάριο και διαδικασία υλοποίησης, μεθοδολογία, στοχοθεσία, αξιολόγηση και διαδικασία αυτοδιόρθωσης).  

Ποιες είναι οι διαφορές της e-learning εκπαίδευσης από τη συμβατική; Σας περιορίζει αυτό στο διδακτικό σας έργο;

Σίγουρα η συμβατική εκπαίδευση ευνοεί περισσότερο την επαφή, την σχέση και  την επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου σε σύγκριση με την εξ αποστάσεως και μοιάζει να είναι αναντικατάστατη. Η συνεχής όμως ανάπτυξη και βελτίωση  της εξ αποστάσεως διδασκαλία και ιδίως της σύγχρονης ηλεκτρονικής διδασκαλίας σε συνδυασμό με  τις συνεχείς  τεχνολογικές εξελίξεις έχουν οδηγήσει την εξ αποστάσεως σύγχρονη ηλεκτρονική διδασκαλία σε υψηλά ποιοτικά επίπεδα. Το μυστικό της ποιότητας κρύβεται στην ιδιαίτερη κατανομή και διαμόρφωση του ανηρτημένου εκπαιδευτικού υλικού. Η λογική της σύνθεσης και διαμόρφωσης του εκπαιδευτικού υλικού αποφεύγει εκείνη της εξεταστέας ύλης και  οδηγεί τον σπουδαστή σε πλήρη αλλά και καθοδηγούμενη ενημέρωση πριν τη διδασκαλία. Αυτό είναι κάτι που ευνοεί τον σπουδαστή/τρια και φέρνει στο προσκήνιο την εφαρμογή της  μεθοδολογίας της «ανεστραμμένης τάξης».

Υπάρχει έλλειμμα λογοτεχνικών ικανοτήτων στον εκπαιδευτικό κόσμο;  

Δεν υπάρχει έλλειμμα. Το  πρόβλημα έχει να κάνει με τον μόνιμο και σταθερό προσανατολισμό των φιλολογικών σπουδών κυρίως στην Ιστορία της Λογοτεχνίας και στην ερμηνεία και νοηματοδότηση του λογοτεχνικού κειμένου, παρόλο που τα τελευταία χρόνια η προσοχή και το ενδιαφέρον έχει μετακινηθεί από τον συγγραφέα και το κείμενο του  στον αναγνώστη του λογοτεχνικού κειμένου. Συνδέεται επίσης με την καθυστερημένη και πετσοκομένη εφαρμογή της παιδαγωγικής διδακτικής επάρκειας

Σημειωτέον ότι τα δυο πρώτα Μεταπτυχιακά Προγράμματα «Δημιουργική Γραφή» ξεκίνησαν από τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Νηπιαγωγών, Φλώρινας, 2007-08 ( Παιδαγωγικό  Τμήμα Νηπιαγωγών) και Θεσσαλονίκης, 2015-16 (Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, ΑΠΘ). 

Πώς μπορούμε να κάνουμε τα παιδιά να ενδιαφερθούν περισσότερο για τη γραφή και τη λογοτεχνία; Γίνεται κάτι λάθος στα σχολεία, από παιδαγωγικής πλευράς;

Υπάρχει ένα θέμα στοχοθεσίας. Προσέξτε: Η διδασκαλία μουσικής περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων υποχρεωτικά την εξοικείωση του μαθητή/τριας  με τις μουσικές φράσεις και τις μελωδίες   και ενδεχομένως σε επόμενα  στάδια την αναπαραγωγή τους με βάση ένα μουσικό όργανο. Το ίδιο ισχύει και με τα εικαστικά, όπου ο μαθητής παίζει με τα σχήματα και τα χρώματα και προχωρεί σε δημιουργία απλών σχεδίων. Σκεφτείτε τι γίνεται σε μια τυπική διδασκαλία  λογοτεχνίας σε όλη την Εκπαίδευση.

Η προσωπική σχέση του μαθητή/τριας με το λογοτεχνικό κείμενο στραγγαλίζεται από την ερμηνεία του δάσκαλου, που λειτουργεί ως ο κύριος εκφραστής και ερμηνευτής του κειμένου. Ο μαθητής/τρια σπανίως έχει την ευκαιρία να γράψει  ένα στίχο, μια ιστορία, παρόλο που αυτό έχει τεθεί ήδη από την αλλαγή του 2011. Ευτυχώς που υπάρχουν αρκετοί εκπαιδευτικοί που ψάχνουν και βρίσκουν λύσεις και εφαρμόζουν απίστευτα δημιουργικές διδασκαλίες. 

Πρόβλημα αποτελεί επίσης η επιλογή των κειμένων που δεν λαμβάνει υπόψη  τις ψυχοπνευματικές συνιστώσες των μαθητών/τριών. Πχ τι μπορεί να  πει σε μια/έναν  έφηβη/ο ένα ποίημα του Καβάφη πχ «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή, 595 μ.Χ»: Σίγουρα τίποτε, αλλά έχει πολλά να πει σε μας τους ενήλικες και για αυτό επιλέγεται. Καλό είναι αυτό να προτείνεται για συνανάγνωση/συνδιδασκαλία με ένα πιο σύγχρονο παράλληλο κείμενο ή ακόμη και με ένα γνωστό τραγούδι με καλό στίχο. Θυμάμαι τον αείμνηστο Γ.Π.Σαββίδη που μας δίδαξε Καρυωτάκη ομού με τους στίχους του Σαββόπουλου «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη» ή  το τραγούδι «if you go away/ Ne me quitte pas» του Jacques Brell (1978)ομού με το ποίημα του Paul Verlain Amour (1888)  σε ένα γαλλικό Λύκειο.

Και κάτι ακόμη. Σχεδόν όλες οι πρόσφατες αλλαγές -πολύ ενδιαφέρουσες-σχετικά με το μάθημα της λογοτεχνίας δεν συνοδεύτηκαν από αντίστοιχες επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών αλλά απλά από τυπικές ενημερώσεις.

Σταματώ εδώ…

Ποια είναι τα υπόλοιπα δημιουργικά σχέδια σας για το επόμενο διάστημα;

Έχω στο συρτάρι μου κάποια σκόρπια ποιήματα και δυο τρία διηγήματα.  Μόλις γίνουν αρκετά,  λέω να τα εκδώσω. Σκέφτομαι επίσης να γράψω και κάποια παιδικά…

Όσο για την πανεπιστημιακή μου διδασκαλία συνεχίζω το μάθημα «Φιλαναγνωσία και Δημιουργική Γραφή» στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης , ΑΠΘ, και στο ΔΠΜΣ του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Παν/μιου Δυτικής Μακεδονίας και του Τμήματος Κινηματογράφου ΑΠΘ.

Βιογραφικό

Ο Ανδρέας Καρακίτσιος σπούδασε Φιλολογία και Ψυχολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Θεωρία της Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, όπου και υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή (1981). «Η γυναίκα στη ζωή και στο έργο του Νικου Καζαντζάκη: Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση». Το 1985 διορίστηκε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μετακινήθηκε το 1992 στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ., από το οποίο συνταξιοδοτήθηκε ως καθηγητής. Σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής του ιδίου Τμήματος.

Από το 1998 διδάσκει Δημιουργική Γραφή για παιδιά και μεγάλους σε ομάδες πειραματικής Λογοτεχνίας, σε Εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, σε Εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής στα πλαίσια του ΚΕΔΙΒΙΜ του ΑΠΘ και στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» του ΕΑΠ και του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Το 1916 ίδρυσε και διηύθυνε το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Δημιουργικής Γραφής στο ΤΕΠΑΕ, ΑΠΘ (1916-1919).