Ο Κωνσταντίνος Ρεγκος υιός του ζωγράφου και χαράκτη Πολύκλειτου Ρέγκου και επιμελητής του καταλόγου «1912-2012: Η Θεσσαλονίκη του Πολύκλειτου Ρέγκου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις IANOS με όλα τα έργα του Πολύκλειτου Ρέγκου, που εκτέθηκαν στην τιμητική και αναδρομική έκθεση, μιλά στον Κωνσταντίνο Μανίκα.

Μόλις κυκλοφόρησε ο κατάλογος “Η Θεσσαλονίκη του Πολύκλειτου Ρέγκου 1912 – 2012”. Τι ακριβώς περιλαμβάνει;

Το βιβλίο/κατάλογος, περιλαμβάνει μια διατομή από το έργο του Πολύκλειτου Ρέγκου, από το 1919 μέχρι και το 1984 που πέθανε.

Υπάρχουν λάδια, αυγοτέμπερες, ακουαρέλες, σχέδια και χαρακτικά.

Χαρακτηριστικά, το πρώτο έργο χρονολογικά, του 1919, είναι ένα πρωτόλειο πορτρέτο λάδι και συγκεκριμένα του στρατηγού Σαράϊγ, που ήταν γενικός διοικητής των συμμαχικών στρατευμάτων στην Θεσσαλονίκη στον Α’ ΠΠ και που το έκανε σε ηλικία 16 ετών, πολύ πετυχημένο, ΚΑΙ το τελευταίο του, το 1984, «Από το Θεαγένειο» νοσοκομείο, το skyline της Θεσσαλονίκης, με τις επάλξεις του Κάστρου. Ήταν το κύκνειο άσμα του: Η Θεσσαλονίκη του.

Η θεματική γκάμα δε της Έκθεσης/το σημερινό Βιβλίο, περιλαμβάνει τοπία, πορτρέτα, διασημοτήτων της πόλης, ή/και φίλων και οικογενειακά και συνθέσεις δεμένες με την πόλη, καθώς και ιστορικού περιεχομένου έργα που σχετίζονται με την απελευθέρωση της πόλης, αλλά και μεταγενέστερα, όπως του Μάη του 1936!

Υπάρχει δε και μία σειρά πλήρης από τα Χαρακτικά του, που κυρίως απεικονίζουν τις Βυζαντινές εκκλησιές της Θεσσαλονίκης.

“Η Είσοδος των Βασιλέων στην Θεσσαλονίκη” , 1952, που εδώ και μισό αιώνα κοσμεί την Είσοδο του Φρουραρχείου της Θεσσαλονίκης, έγινε για τα 50, χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης. 

Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτή την έκδοση και πόσο δύσκολο υπήρξε το εγχείρημα;

H ιδέα του βιβλίο/κατάλογος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Έκθεση που έγινε στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους.

Περιμέναμε τον κατάλογο την ημέρα των εγκαινίων, 20/12/2012, αλλά δεν ήρθε. Ούτε και στο τέλος της Έκθεης, 20/3/2013, ήταν έτοιμος.

Υπήρξε κάποιο πρόβλημα που δυστυχώς πήρε… και τον Πολύκλειτο Ρέγκο μαζί του! Η Δ/ντρια έκανε ό,τι μπορούσε, πλην όμως, το δημοσιονομικό πρόβλημα διαιωνίστηκε για 10 χρόνια, έτσι ώστε να δημιουργείται ίσως σκέψη και για εσκεμμένη ενέργεια, θά ‘λεγε ο ποιητής Γ.Θ. Βαφόπουλος, γιατί σχεδόν μεγάλωσα μαζί του, σαν πρώτος φίλος του πατέρα μου, ή ακόμα και για απαξίωση. Βέβαια ζούμε στην Ελλάδα, και παρόλο που δεν μου αρέσει να κατηγορώ την χώρα μας γιατί ζούμε σε αυτήν  με το πολύ τιμημένο αίμα Ελλήνων, πλην όμως άλλοι είναι οι παράγοντες που ευθύνονται, και καταλήγουμε σε μια έλλειψη ευαισθησίας, και βέβαια σε μια κακή διαχείριση των πραγμάτων.

Ευτυχώς όμως, που με την τελευταία μου ενέργεια να πάρω εγώ την σκυτάλη, το copyright από τον Δήμο, και με την συνεργασία του Ιανού, παραγράφονται τώρα πια, οποιαδήποτε λάθη, δεδομένου ότι ο κατάλογος έφτασε στην ηλεκτρονική του μορφή, από το 2013/2014, με κάποιες μικροεπεμβάσεις στην σημερινή του έκδοση. Αυτό μας βόηθησε, και είναι δηλωτικό ότι κάτι είχε γίνει!

Άρα, για να απαντήσω μονολεκτικά την ερώτησή σας, και αφού σας αποκάλυψα αυτά που διαβάσατε πολύ σεμνά από εμένα, ο Πολύκλειτος Ρέγκος είχε τιμηθεί με έκθεση μοναδική, (διότι ήταν και περίοδος του δευτέρου μνημονίου), με έκθεση για τα 100χρονα από την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και δεν θα την αποθανάτιζα στο κοινό; Θα εγκληματούσα σαν θεματοφύλακας του έγου του. Είναι καλή συγκυρία πάντως που πέφτει έναν χρόνο μετά τις εορταστικές εκδηλώσεις για την επανάσταση του 1821, που όμως κυρίως σχετίζονται με την Στερεά, την Νησιωτική και την Νότια Ελλάδα ειδικότερα. Είναι πολύ συγγενείς οι δύο εκδηλώσεις, και σχεδόν πέφτουν αντάμα. Θέλω επίσης να προσθέσω ότι η βαρύτητα της Απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης έγγυται και στην διάρκεια της σκλαβιάς της: 1912-1430=482 χρόνια για την Θεσσαλονίκη! Ενώ για την λοιπη λιγότερο από 400.

Το πορτραίτο της γυναίκας μου στην κατοχή 1941-1944

Τι εικόνα θα αποκομίσουμε για τη Θεσσαλονίκη ξεφυλλίζοντας τον κατάλογο;

Η εικόνα που αποκομίζει κανείς για την Θεσσαλονίκη είναι ότι δίκαια διατηρούσε τον τίτλο της συμβασιλεύουσας στα χρόνια του βυζαντίου, πράγμα που σήμερα η πρωτεύουσα Αθήνα δίκαια της απένειμε αυτον της συμπρωτεύουσας.

Δηλαδή, μια πόλη, βαθειά μέσα στον χρόνο, με τα τείχη που την περιέβαλαν, την ακρόπολη και το επταπύργιο, που απεικονίζονται στους 20 από τους 58 πίνακες του καταλόγου/βιβλίου. Επίσης, το βάρος της πόλης μετριέται και από τις προσωπικότητές της, που κι αυτές εικονίζονται στα 11 από τα 18 πορτρέτα. Τέσσερα από τα υπόλοιπα επτά είναι της μούσας του, της γυναίκας του, της μάνας μου, που την έχει περάσει μέσα από την ιστορία στον θρύλο. Τα υπόλοιπα τρία είναι δύο δικά μου, το ένα σύνθεση, και της Ίντα Μαργαρίτη, η οποία ίσως θα έπρεπε να συμπεριληφθεί και αυτή στις προσωπικότητες της πόλης, πλην όμως δεν είναι τόσο γνωστή όσο ο Λώρης, ο άνδρα της και σπουδαίος μουσουργός μας, αφού σε ηλικία 7 ετών έπαιξε μπροστά στην Βαυαρική Αυλή!  

Υπάρχουν και κάπου 22-23 τοπία της Θεσσαλονίκης όλων των τεχνοτροπιών που την απεικονίζουν περιμετρικά και από μέσα!

Επίσης, έχουμε και την απεικόνιση τριών-τεσσάρων δυνατών στιγμών της ιστορίας της Θεσσαλονίκης, η σπουδαιότερη εκ των οποίων σαν απόδοση είναι για μένα «ο Άγιος Δημήτριος ως Προστάτης της Πόλης της Θεσσαλονίκης», έφιππος και που σκοτώνει τους εχθρούς της με την λόγχη του, όπου σύμφωνα με την παράδοση και από το βιβλίο των Θαυμάτων του Ζ’ αιώνα διαβάζουμε ότι ακούγονταν οι οπλές του αλόγου του, καθώς περιφρουρούσε το κάστρο της! Το έργο εύστοχα πήρε τον παραπάνω τίτλο διότι έγινε το 1939, παραμονές του Πολέμου, και είχε σκοπό να εμψυχώσει: εξετέθη δε στην έκθεση του Mediterranean Palace Hotel, και αγοράστηκε επί Δημάρχου Μερκουρίου, για να κοσμήσει την Αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου!

Οι άλλες δυο τρείς απεικονίσεις, για τους περισσότερους, ίσως είναι πιο σημαντικές, διότι στις δύο απολαμβάνουμε σε λάδι σε καμβά,  το φωτογραφικό υλικό από την είσοδο των βασιλέων στην περιοχή του Λευκού Πύργου, και δεν είναι αντιγραφή από φωτογραφία, όπως ίσως κάποιοι νόμισαν, πλην όμως ο Πολύκλειτος Ρέγκος δεν αντιγράφει την φωτογραφία, αλλά καινοτομεί και δίνει ζωή για όσους έλυναν διαφορές στα πάζλ των ομοίων εικόνων! Γιατί άραγε να στρίβει το κεφάλι του αλόγου του βασιλιά Γεωργίου προς αυτό του Κωνσταντίνου;;; Εξάλλου υπήρχε υπόδειξη όσον αφορά την εκτέλεση του έργου από το Γ΄ ΣΣ!!! Υπάρχει και η τοιχογραφία της Απελευθέρωσης και των Βαλκανικών Πολέμων με τους Εύζωνους, που δανειστήκαμε από το Πολεμικό Μουσείο, και που έχει την αξία της διότι είναι υπολογισμένη να φαίνεται σωστά από κάτω λόγω προοπτικής, ενώ βλέποντάς το επευθείας έχει τα «λαθάκια» της! Έτσι λοιπόν απεικονίζεται και στο βιβλίο/κατάλογο. Η τέταρτη, άγνωστη σε όλους όσους δεν επισκέφτηκαν την Έκθεση, ναι, ο Πολύκλειτος Ρέγκος ζωγράφισε και τα δραματικά γεγονότα του Μάη του 36. Αυτό βέβαια είναι μόνο το πρόπλασμα. Το έργο δυστυχώς είναι αφανές. Πρέπει να το κλέψανε μετά τον πόλεμο από το Πανεπιστήμιο, ή να καταστράφηκε στον Πόλεμο! Κατά μαρτυρία της μάνας μου αγοράστηκε από τον  Αλέξανδρο Παπαναστασίου για το Πανεπιστήμιο!

Γκι στην Πλατεία Δικαστηρίων 1936

Τι είδους καλλιτέχνης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, ο πατέρα σας, Πολύκλειτος Ρέγκος, όσον αφορά τη θεματολογία και την τεχνοτροπία;

Ο Πολύλειτος Ρέγκος έχει πει στην τηλεοπτική εκπομπή « Η ΕΡΤ στην Βόρειο Ελλάδα του Χρήστου Χριστοδούλου ότι «…Δεν υπήρξε ένας avant garde ζωγράφος, αλλά ότι το έργο του ήταν εναρμονισμένο μέσα στα σύγχρονα ρεύματα…».

Νομίζω, πως όταν συγκρίνω και τους σημερινούς avant garde ζωγράφους,  ειδικά στην σειρά των Διαστημικών του έργων, σίγουρα ο Ρέγκος πρωτοπορεί θεματικά, και οι αποδόσεις του είναι μοναδικές, δίνοντας στον θεατή κάτι το υπερβατικό. Και σίγουρα προτιμώ την απεικόνιση του «Απείρου» από τον Ρέγκο, έναντι πολύ εμπορικού ζωγράφου, μεταγενέστερης παραγωγής από αυτής του Ρέγκου και που πρόσφατα δημοπρατήθηκε στο Παρίσι.

Πιο ειδικά για να απαντήσω στήν ερώτησή σας όπως την αντιλαμβάνομαι ότι την ,εννοείτε, θα έλεγα ότι δεν υπήρξε ανεικονικός ζωγράφος, αλλά ότι τα έργα του εμπνέονται από μια ρομαντική εξπρεσιονιστική διάθεση. Ιδιαίτερα στην θεματολογία είναι κατεξοχήν ανθρωποκεντρικός: ο άνθρωπος πάνω απ’ όλα!!! Και σε όλες του τις εκφάνσεις. Αγαπούσε τον άνθρωπο! Δεν ζωγράφιζε μόνον φυτά! Δεν σχηματοποιεί τον έρωτα, ούτε τον τυποποιεί σε γεωμετρικά μοτίβα! Τον απεικονίζει ρομαντικά! Δεν ασχολείται μόνο με ένα συγκεκριμένο φύλο της ανθρώπινης ύπαρξης! Ασχολείται και με τα δυο!

Η τεχνοτροπία του, είναι η μεταλαμπάδευση της δικής μας γνήσιας βυζαντινής τεχνοτροπίας, οπωσδήποτε με επιρροές και από την Δύση, μια και μαθήτευσε στο Παρίσι του 1930-33, και ιδιαίτερα στην Σχολή του Μουσείου του Λούβρου. Όμως, οι βυζαντινές εκκλησιές της Θεσσαλνίκης και του Αγίου Όρους, και τα διδάγματά τους, πρυτανεύουν στην ζωγραφική του. Ειδικότερα, μετά το τελευταίο καλλιτεχνικό του ταξίδι στο Παρίσι, το 1955, όπως γράφει και ο Μανόλης Ανδρόνικος, στο περιοδικό «Τέχνη» της Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρίας Τέχνη, το 1956: «…Ακόμα και σήμερα που ώριμος πια στα χρόνια και στην πείρα, θα μπορούσε κανείς, να μη θέλει να δει κάτι ξένο, δέχεται πρόθυμα τις επιδράσεις αυτές που είναι φυσικό να υπάρχουν ισχυρές στα μεγάλα καλλιτεχικά κέντρα, όπως είναι το Παρίσι. Η πιο γόνιμη πιστεύουμε πως είναι η ανανέωση στην χρωματική του κλίμακα και η σταθερή παρουσία τολμηρών χρωματικών συνδιασμών. Μανόλης Ανδρόνικος».

Παναγιά Χαλκαίων

Θεωρείτε ότι το έργο του έχει αναδειχθεί και αξιοποιηθεί επαρκώς;

Όχι! Θεωρώ, όχι βέβαια επειδή είμαι ο γιός του, αλλά επειδή παρακολουθώ τα τελευταία 40 χρονια, 42 για την ακρίβεια, που ασχολούμαι με το έργο του, αλλά και κριτικάροντας και αξιολογώντας πρόσωπα και πράγματα, που δυστυχώς έχουνε γίνει κατεστημένο, και  αν θίξω τα συμφέροντα αυτών που επωφελούνται από την εμπορική τους κίνηση, είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν αντίποινα, για να μην πω, σύμφωνα με το ένστικτό μου ότι μπορεί ήδη να υπάρχουν!

Επιγραμματικά, όπως βλέπουμε τόσα άλλα πράγματα να χολαίνουν στην Ελλάδα, στον χώρο της υγείας, της κοινωνίας, έτσι και στον χώρο της τέχνης. Ο Πολύκλειτος Ρέγκος δεν συνεργάστηκε με εμπόρους για να διαδώσει το έργο του, όταν θα μπορούσε, και αυτό έχει το τίμημά του τώρα. Απεναντίας, αφού ήταν λιτός άνθρωπος και είχε την οικονο-  μική του βάση από τον μισθό του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μπορούσε να βγαλει την ψυχή του προς τα έξω και όχι να αποζητά αυτό που  πουλιέται.

Έτσι, έμεινε, έχοντας μεν την εμπορική αξία του που είχε διαχρονικά, αλλά ποτέ σε τριψήφια νούμερα σε χιλιάδες ευρώ. Τώρα δε, σπάνια και σε διψήφια σε χιλιάδες ευρώ. 

Η τιμή ενός ζωγραφικού έργου τιμή δεν έχει και χαρά στον που την έχει. Ο Ρέγκος βραβεύτηκε όσο λίγοι στην καλλιτεχνική του πορεία και «…πίστεψε στην τέχνη του με την μετριοφροσύνη ενός χριστιανού και μόχθησε με το πείσμα ενός καλόγερου,,,»,   γράφει ο ποιητής  Γ.Θ. Βαφόπουλος.                 

Δεν θα γράψω βιβλίο επάνω στον Πολύκλειτο Ρέγκο, τον πατέρα μου, τώρα, γιατί αυτό έχει γίνει τόσο με το «Κωνσταντίνος Ρέγκος: Αυτοβιογραφική Αναφορά στον Ζωγράφο Πολύκλειτο Ρέγκο», εκδόσεις Ιανός, 2015, όσο και με την διπλή έκδοση, τον τόμο «Πολύκλειτος Ρέγκος», που περιλαμβάνει «τον Βίο και το Έργο του», μονογραφία της Ιστορικού της Τέχνης Κατερίνας Περπινιώτη, και τις «Σελίδες Αυτοβιογραφίας του», που επιμελήθηκα εγώ, καθώς και όλη την έκδοση γενικότερα, πάλι από τις εκδόσεις Ιανός, το 2016.

Όμως, το τρέχον βιβλίο/κατάλογος αυτής της σπουδαίας έκθεσης που έγινε αποκλειστικά για τον Πολύκλειτο Ρέγκο, σε μια εποχή δύσκολη για την  χώρα, το 2012, στο δεύτερο μνημόνιο, και τιμητικά για τα 100χρονα από την Απελευθέρωση της πόλης μας από τους τούρκους, έρχεται να συμπληρώσει σημαντικά την θεματογραφία του, την τεχνοτροπία του, επάνω στην αγαπημένη του πόλη, την Θεσσαλονίκη.

Αν έπρεπε να τον περιγράψετε με τρεις λέξεις, ποιες θα ήταν αυτές;

Θα έλεγα ότι είναι ένας Λάμα, ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές, και ότι την Τέχνη του την διακρίνει η ειλικρίνεια και η σαφήνεια.

Κωνσταντίνος Πολυκλείτου Ρέγκος