Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας
Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, Εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

Αν και στο παρελθόν έχω χρησιμοποιήσει τον τίτλο κι έχω επιχειρήσει αναλύσεις που αφορούν βίαια φαινόμενα η πάλι, έχω βρει την αφορμή για να μιλήσω για βίαιες συμπεριφορές που παραμένουν στο κέντρο καθημερινών γεγονότων, εν τούτοις νοιώθω ότι το θέμα είναι ανεξάντλητο.

Ο Αισχύλος μίλησε στις τραγωδίες του για την Βία δίνοντας της κεντρικό ρόλο , ενώ η ίδια η Βια μας φερνει αμεσως στον νου την λέξη βίος. Βία και Βίος, (ζωή ) ειναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Και θα μπορούσα εκ πρώτης όψεως να πω οτι είναι σχεδόν φυσιολογικό να είναι συστατικά της εσωτερικής κι εξωτερικής μας ζωής ή κάτι το σύνηθες στην γύρω μας πραγματικότητα. Αλλά πέρα από την φιλοσοφική ή καλλιτεχνική διάσταση του όρου, υπάρχει και η ρεαλιστική πλευρά που ζούμε ειδικά στα σημερινά παγκόσμια δεδομένα.

Στην σημερινή εποχή , που για χρόνια αυτοδιαφημιζόταν ως ειρηνική, τα βίαια φαινόμενα πληθαινουν ανησυχητικά στην καθημερινότητα μας διεθνώς.

Φτάνει κάποιος να δει τις ειδήσεις, ν’ ακούσει Ραδιόφωνο ή να διαβάσει γενικώς τον τύπο για ν’αντιληφθει αμέσως ότι ζούμε στην βία, είμαστε τριγυρισμένοι βία, ο κόσμος όλος παντού είναι βουτηγμένος στην βία.

Βία καθημερινή στις σχέσεις μας ,στην δουλειά μας , στις εσωτερικές μας αντιφάσεις, στα συναισθήματα μας, στα πολιτικά και θρησκευτικά ζητήματα, βία σ’ όλα τα επίπεδα της ζωής μας.

Είτε πρόκειται για πολιτικές η θρησκευτικές δολοφονίες, είτε πρόκειται για σκηνές καθημερινής αγριότητας, είτε πρόκειται για συγκρούσεις οπαδών αθλητικών ομάδων, αλλά ακόμη είτε πρόκειται και για βίαιη ανταλλαγή απόψεων σε ΜΜΕ, η βία έχει πάρει δυστυχώς ένα μόνο πρόσωπο, αποκρουστικό, αιμοχαρές, χαιρέκακο, μισητό, ένα πρόσωπο απάνθρωπο που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από καμία ιδεολογία. Η βία αν ήταν απλά η σύγκρουση των αντιθετων εννοιών, αν ήταν ο “πόλεμος πάντων πατήρ” του σπουδαίου προ-σωκρατικού φιλοσόφου Ηρακλείτου που θα λειτουργούσε και δημιουργικά, αν ηταν μονο εννοιολογική ή φιλοσοφικημή πραγματικότητα μ, θα μπορούσε σε τελευταία αναλυση να θεωρηθεί γόνιμη. Ομως σήμερα δεν χωρίζεται σε καλή και κακή, σε ηθική και ανήθικη, σε δίκαιη και άδικη. Κοντολογίς δεν δικαιολογείται με πολιτισμένα κριτήρια.

Κάθε μορφή βίας σε δημοκρατικη περίοδο και δημοκρατικα πλαίσια, που ξεπερνά τα όρια της κοινωνικής σύμβασης μεταξύ των πολιτών και των νόμων και θέλει να αντικαταστήσει το δίκαιο και τον νομοθέτη, είναι εξαρχής και γενικώς καταδικαστέα.

Πριν όμως φτάσουμε στο σημείο να προσφύγουμε στα δικαστήρια, η στην αστυνομία η στις υπηρεσίες του κρατους (όταν δεν είναι κι αυτο το τελευταίο που σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνά τα νομικά δικαιοδοτικά του πλαίσια και δρα άνομα κι αυταρχικά, αλλά και βίαια) για την προστασία μας, μήπως θα έπρεπε να αναρωτηθούμε για το αν εμείς οι ίδιοι, σαν γονείς, σαν δάσκαλοι, σαν υπεύθυνοι πολίτες ή πολιτικοί, έχουμε κάποια ευθύνη για το φαινόμενο της βίας;

Υπάρχουν κάποια καθημερινά γεγονότα που, εκτός από την βίαιη δράση τους, προκαλούν κατά αντανάκλαση βίαιες αντιδράσεις, προκαλούν τρόμο, ή ακόμη ρίγη δυσάρεστης έκπληξης.

Τις προάλλες η σε πολλές άλλες περιπτώσεις μαθαινουμε για έναν νεαρό, ή για τόσους άλλους, που σήκωσαν το πιστόλι και πυροβόλησαν κάποιους με μία οργή και διάθεση μίσους, που εκτός από το ερώτημα για το πόσο μαυρίλα υπήρχε στην ψυχή και το μυαλό τους, επίσης μπορούμε να αναρωτηθούμε και να εντυπωσιαστούμε αρνητικά, για την απίστευτη αποστασιοποίηση που είχαν την στιγμή που πυροβολούσαν, η που σκότωναν, λες και ήταν ο ίδιοι εκείνη την στιγμή ηθοποιοί ενός αστυνομικού φιλμ (έπαιζα τον «κακό» ενάντια στον νόμο και το κράτος) ή ακόμη λες και έπαιζαν ηλεκτρονικά παιχνίδια όπου η βία συχνά είναι αγρίως ανεξέλεγκτη.

Άλλο βέβαια το φιλμ και άλλο η πραγματικότητα. Ο αμοραλισμός και η χαλαρότητα των δολοφονικών πράξεων συνάδει με τον απίστευτο κυνισμό και την σκληρότητα των δολοφόνων. Ειδικά στις περιπτώσεις βίας εκ μέρους των νέων τέτοιου είδους συμπεριφορά δεν είναι ξεκομμένη από ζητήματα αγωγής. Και κυρίως είναι άμεσα συνδεδεμένη με οικογενειακή και σχολική εκπαίδευση. Είναι από την μικρή ηλικία που αρχίζει η διαμόρφωση του ατόμου. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που ο μεγάλος Πλάτωνας έφτιαξε ολόκληρο πρόγραμμα ορθής αγωγής και εκπαίδευσης νέων στην «Πολιτεία» του.

Όταν κάποιος κλέβει ή σκοτώνει γιατί πλήττει, όταν άλλος συμπληρώνει την ανία του με την ουτοπία μίας «επαναστατικής» ιδεολογίας, όταν νεαρά κορίτσια, και μάλιστα «καλών» οικογενειών, επιδίδονται σε πράξεις πορνείας από διάθεση πλήξης, ή πάλι παρέες νέων επιτίθενται και χτυπούν άστεγους τραυματίζοντας τους ή σκοτώνοντας τους (συχνά είμαστε μάρτυρες σκηνών στην καθημερινότητα που θυμίζουν το φιλμ «Κουρδιστό πορτοκάλι»), τότε σίγουρα μπορούμε να μιλήσουμε, για έλλειψη αξιών, για έλλειψη πολιτισμικής διαπαιδαγώγησης για έλλειψη βάσεων κοινωνικής αγωγής και συμπεριφοράς

Και όταν συχνά ένας καθηγητής είναι αυστηρός με κάποιους μαθητές που βιαιοπραγούν ή είναι ασεβείς στην τάξη, και έρχονται οι γονείς ή οι συγγενεις η οι συνδικαλιστές, όπως συμβαίνει τα τελευταία τουλάχιστον είκοσι χρόνια στην Γαλλία για να διαμαρτυρηθούν;

Τότε και πάλι εμποδίζεται ο κοινωνικός λειτουργός να κάνει το χρέος του.
Ο σεβασμός στον άνθρωπο έχει να κάνει με την χαρά της ζωής και την αυτογνωσία. Έχει να κάνει με την καλλιέργεια της περατότητας του ανθρώπου. Αυτή η καλλιέργεια δίνεται από το σπίτι και το σχολείο. Είναι ευθύνη των γονιών και των καθηγητών.

Όταν εμείς οι ίδιοι σαν γονείς ή εκπαιδευτικοί ανεχόμαστε ή αδιαφορούμε για βίαιες συμπεριφορές, τότε είμαστε συν-υπεύθυνοι των βίαιων συνεπειών. Όταν πάλι διαβάζουμε για κάποιο άγριο έγκλημα στις εφημερίδες και δείχνουμε εντυπωσιασμένοι, μέχρι του να εξαντλούμαστε σε αναλύσεις ή και κάποιες φορές να ψάχνουμε για ελαφρυντικά ή εξηγήσεις των δολοφονικών πράξεων, είναι σαν να αποδεχόμαστε την ενσωμάτωση της βίας ως θέαμα και διασκέδαση στην πληκτική ζωή μας. Πολλοί μάλιστα φτάνουν ως και να ηρωοποιήσουν τέτοιες βίαιες ενέργειες.

Κάπως έτσι μεγαλώνουμε τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια τα παιδιά μας. Με τάση να συγχωρούμε τα πάντα, να τα ανεχόμαστε. Κατά βάθος μεταθέτουμε την ευθύνη διαπαιδαγώγησης, την μεταθέτουμε στον χρόνο, δεν την αναλαμβάνουν.

Κάθε πράξη των νέων πρέπει να αντιμετωπίζεται την στιγμή της δράσης της για να λειτουργήσει. Η αντιμετώπιση πρέπει να είναι επίκαιρη. Χωρίς αυτό δεν μπορεί να γίνει μετάδοση αξιών, δεν μπορεί να γίνει κατανοητός ο ρόλος του πατέρα και της μητέρας στην οικογένεια, ο ρόλος των ορίων, η επίγνωση τους.

Η απενοχοποίηση της βίας οδηγεί σε αδιαφορία, ναρκισσισμό, μηδενισμό και κατά συνέπεια αυτοκαταστροφή. Είναι η αγωγή γονιών και δασκάλων που θα βάλει το σταθερό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί ο νέος. Υπάρχει σήμερα περισσότερο από ποτέ ανάγκη επιστροφής σε αυτή την αγωγή, που θα ξαναδώσει αξία στην χαρά της ζωής, την καλλιέργεια και αγάπη για τις τέχνες και τα γράμματα, την επιθυμία για έρευνα, την σημασία της φιλίας, των σχέσεων, του πόνου, της ειλικρίνειας, της μάθησης, της εκπαιδευσης κτλ.

Κι ας μην παρεξηγηθώ. Μιλώ γι’ αγωγή κι όχι γι’ αυταρχισμό γονιών ή σχολείου γιατί και πάλι αυτό είναι μετάθεση ευθυνών, είναι αποφυγή ανάληψης ευθυνών. Μιλώ για πραγματική εκπαίδευση που θα ξεκινά από τον αμοιβαίο σεβασμό καθηγητή – φοιτητή, γονιού – παιδιου. Κι αυτό επιτυγχάνεται με συνεχή σεμινάρια επσνεκπαιδευσεων των καθηγητών ή και των γονιών, στα πλαίσια εκσυγχρονισμού με το νέο πνεύμα της κάθε εποχής.

Οι βίαιοι νέοι και οι βίαιες πράξεις τους δεν έρχονται από το πουθενά. Αναδύονται από την δική μας έλλειψη ανάληψης ευθυνών, από την δική μας ασυνειδησία, σνομπισμό, αδιαφορία. Θα έλεγα μάλιστα ότι εμείς είμαστε πιο μπερδεμένοι από αυτούς. Γιατί εμείς πρώτοι ειρωνευτήκαμε τα ηθικά σημεία αναφορών και τις συμβολικές αξίες ως νεκρά στο παρελθόν. Αυτοί πάνε πιο μπροστά από εμάς: παίρνουν τις αναφορές και τα σύμβολα για αστειότητες, για πλάκες, για «χαβαλέ». Παίρνουν δηλαδή στα σοβαρά τα δικά μας προβλήματα. Μιας και εμείς δεν τα λύσαμε και τα αφήσαμε έτσι για αυτούς.

Απομυθοποιήσαμε τις παραδόσεις και ονειρευτήκαμε μία «σωτήρια» νεωτερικότητα, που τελικά δεν στάθηκε παρά τα όποια και τόσα καλά της, στο ύψος των ονείρων μας. Για να μην πονέσουμε ανεπίστρεπτα από τους γόνους των λαθών μας ας συμβάλλουμε όσο μπορούμε στην επαναλειτουργία πολιτισμικών μνημών και πολιτισμικών αξιών. Ποτέ δεν είναι αργά. Το μέλλον ανήκει καθημερινά στα χέρια μας ,ως γονείς,ως εκπαιδευτικοί, ως πολιτικοί, ως πολίτες.