Γράφει ο Ελισσαίος Βγενόπουλος

Καλό είναι όταν γυρίζουμε πίσω και ξεψαχνίζουμε την ιστορία, ελέγχουμε τα γεγονότα, εξετάζουμε τις σχέσεις των προσώπων και των πρωταγωνιστών, ερευνούμε τις αιτίες των γεγονότων και τις αφορμές των περιστάσεων, να μην παρενοχλούμε χωρίς σοβαρό λόγο και αιτία του νεκρούς. Αν δεν θέλουμε να πνιγούμε στις δεισιδαιμονίες, τις προλήψεις, τις υποθέσεις και τις προκαταλήψεις, επιβάλλεται να πλησιάζουμε την ιστορία, αλλά με τον προσήκοντα σεβασμό και την αρμόζουσα λεπτότητα, αλλιώς τα αποτελέσματα θα είναι οδυνηρά, όχι βέβαια για την ιστορία, αλλά για τους θρασείς τολμητίες. 

1968 δικτατορία. Ο γέρος της Δημοκρατίας χειρουργείται και η Κυβέλη πολλά χρόνια χωρισμένη από τον Γεώργιο Παπανδρέου τον επισκέπτεται, με ένα καλαίσθητο εφεδάκι επιστρέφουμε στο παρελθόν, όπου βλέπουμε την Κυβέλη να εγκαταλείπεται μέσα σ’ ένα καλαθάκι έξω από το φτωχικό σπίτι της Μαρίας, καθαρίστριας, και του Αναστάση, τσαγκάρη. Αυτή είναι η αφετηρία της σειράς «Φλόγα και Άνεμος» της ΕΡΤ.

Το άτεκνο ζευγάρι με τη βοήθεια των αφεντικών τους υιοθετούν το κοριτσάκι. Με την οικονομική στήριξη των εργοδοτών τους, πάλι, η Κυβέλη πηγαίνει σε ιδιωτικό σχολείο και αρχίζει να ξεχωρίζει στις παιδικές και σχολικές παραστάσεις. Όλα έχουν πάρει το δρόμο τους, ο Μήτσος Μυράτ πρώτος σύζυγος της Κυβέλης και ο πλούσιος παραγωγός Θοδωρίδης δεύτερος με τον τρόπο τους δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις να μεγαλουργήσει η σπουδαία ηθοποιός μέχρι που σε μια περιοδεία της στη Χίο γνωρίζει τον Γεώργιο Παπανδρέου. 

Βιβλία, εφημερίδες, αρχεία, μαρτυρίες, οπτικοακουστικές πηγές είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε ο συγγραφέας και αφού με επιστημονική ακρίβεια εξέτασε όλο το διαθέσιμο υλικό και αφού διύλισε τα γεγονότα και έβγαλε στο φως της έρευνας και του ελέγχου τις ανέκδοτες επιστολές του Γεωργίου Παπανδρέου και της Κυβέλης, έθραυσε, ο συγγραφέας όλο αυτό το υλικό στο γουδί, στην καυκιά της δημιουργικότητας και ξεκίνησε  για να χτίσει την ιστορία του, με συγκολλητική ουσία την φαντασία και βασική πρώτη ύλη την αναδημιουργία των γεγονότων και των καταστάσεων κάτω από την βαριά ανάσα της σύγχρονης ιστορίας και των παραφυάδων της, που ανεφύησαν μέσα από τους αστικούς μύθους και τις λαϊκές δοξασίες. Όλα αυτά όμως υποταγμένα στη δημιουργική θέληση του συγγραφέα.

Το βιβλίο είναι μια πλήρης και ολοκληρωμένη τοιχογραφία του περασμένου αιώνα, με φωτισμένα τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τις ανατροπές και τις στιγμές που ο συγγραφέας επιλέγει να παρουσιάσει, να υπογραμμίσει, να αναδείξει. Το μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου βρίθει αφηγήσεων, χαρακτήρων, προσώπων, ηρώων και ιστορικών προσωπικοτήτων. Θαρρεί κάποιος ότι όλα αυτά τα πρόσωπα και οι ήρωες είναι τόσο καλά δομημένα και τόσο καθαρά αναπτυγμένα που αν αποφάσιζε κάποιος να αναπτύξει τον α’ ή τον β’ χαρακτήρα σαν αποτέλεσμα θα είχαμε μια εξίσου ενδιαφέρουσα, πλήρη και ολοκληρωμένη ιστορία.

«Παρά την ασφυκτική παρουσία της Ιστορίας» γράφει στο επιλογικό του σημείωμά ο Στέφανος Δάνδολος  «Το Φλόγα κι Άνεμος» δεν είναι ούτε η καλλιτεχνική βιογραφία της Κυβέλης Αδριανού, ούτε ασφαλώς η πολιτική βιογραφία του Γεωργίου Παπανδρέου. Είναι μυθιστόρημα και πρέπει να διαβαστεί ως μυθιστόρημα», υπογραμμίζει ο συγγραφέας.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της αφήγησης στο «Φλόγα και Άνεμος» δημιουργείται μια ακτογραμμή, η οποία όχι μόνο δεν είναι ευθύγραμμη αλλά αναλόγως με τους κυματισμούς της έμπνευσης του συγγραφέα, τα νερά επεκτείνουν την ακτογραμμή, η οποία πότε καταλαμβάνει χώρο από την στεριά του ντοκουμέντου και της πραγματικότητας και πότε το νερό αποτραβιέται αφήνοντας στέρεο έδαφος στην ιστορία και τη μνήμη των ηρώων και των αναγνωστών, άλλες πάλι υποχωρούν  τα ύδατα της δημιουργικότητας σε απλές περιγραφές και αναγκαίες εξιστορήσεις.

Κέντρο του κύκλου και όλων των εξιστορήσεων είναι η Κυβέλη, η φλόγα του βιβλίου και η σπίθα της ιστορίας.

Η Μαρία Παπαφωτίου που ενσαρκώνει στη νεαρότερη ηλικία την Κυβέλη εκμυστηρεύεται: «Η πιο γοητευτική και αιχμηρή προσωπικότητα που έχω ενσαρκώσει μέχρι σήμερα», λέει σε συνέντευξή της η ηθοποιός «Ερωτευμένη κάθε στιγμή, θαρραλέα, πεισματάρα, άκρως ανθρώπινη, αφτιασίδωτη δίχως ίχνος προσποίησης. Μια γυναίκα που έζησε όπως ακριβώς ονειρεύτηκε. Είναι υπέροχα πλασμένη μέσα από το βιβλίο του Στέφανου Δάνδολου και δε βλέπω την ώρα να ταξιδέψω μαζί της».

Αθήνα, 1968. Δικτατορία. Ο Γεώργιος Παπανδρέου (Άρης Λεμπεσόπουλος) χειρουργείται και νοσηλεύεται φρουρούμενος στο νοσοκομείο, η Κυβέλη (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη) τον επισκέπτεται καθημερινά «Τι θα ήταν η ζωή χωρίς την αγάπη μας;» Γράφει ο γέρος της Δημοκρατίας στον μεγάλο έρωτα της ζωής του. Ο Μιχάλης (Δημήτρης Καταλειφός) και η Φωτεινή (Θέμις Μπαζάκα) έρχονται στην πόλη για να εκτελέσουν μια μυστική αποστολή, που θα τους συνδέσει με τις μυστικές υπηρεσίες, τον Φώντα (Αργύρης Πανταζάρας) και τη γυναίκα του, Όλγα (Λένα Παπαληγούρα).

Η ιστορία της νεώτερης Ελλάδα μέσα από τη δράση των πρωταγωνιστών της και των ηρώων μας, της Κυβέλης (Μαρία Παπαφωτίου) και του Γεώργιου Παπανδρέου (Γιώργος Τριανταφυλλίδης) από τα παιδικά τους χρόνια ως τη γνωριμία τους, τον έρωτα, τον γάμο και τον χωρισμό τους το 1951. Γύρω τους στροβιλίζονται γεγονότα σπουδαία και καθοριστικά για την χώρα και τον κόσμο, σπουδαίες προσωπικότητες της τέχνης και της πολιτική όπως η Μαρίκα Κοτοπούλη (Πέγκυ Τρικαλιώτη), ο Δημήτρης Χορν (Αναστάσης Ροϊλός), ο Μήτσος Μυράτ (Θανάσης Τσαλταμπάσης) και ταξιδεύουμε μαζί με τους ήρωές μας στη Χίο, στο Βερολίνο, στη Σμύρνη, στο Παρίσι.

Στη μέση περίπου της σειράς προκύπτει σοβαρό θέμα με τις εναλλαγές των ηθοποιών της Παπαφωτίου με την Καραμπέτη οι οποίες υποδύονται την Κυβέλη σε νεότερη και μεγαλύτερη ηλικία.

Η αλλαγή γίνεται πολύ νωρίς και η Κυβέλη είναι πολύ νέα ακόμα, για να την υποδυθεί η Καραμπέτη. Η επιλογή αυτή ξενίζει και ενοχλεί. Ένα άλλο σοβαρό θέμα που υπάρχει στη σειρά είναι οι σκηνές του πλήθους, δεν είναι σωστό η Κυβέλη να δίνει υπαίθρια παράσταση και να παρακολουθούν το θέαμα λιγότεροι από όσους παίζουν, αλλά το φαινόμενο είναι ακόμα πιο έντονο και γίνεται θλιβερό, όταν μιλάει ο Γεώργιος Παπανδρέου και τον επευφημούν 10-15 νοματαίοι. Όταν δεν υπάρχουν χρήματα, πρέπει να γίνονται οι ανάλογες προσαρμογές, γιατί τέτοιες εκπτώσεις και αβλεψίες εκτροχιάζουν το όλον εγχείρημα και παρασύρουν μαζί τους τα θετικά στοιχεία της σειράς, όπως τις ερμηνείες, το σενάριο και άλλες γόνιμες επιμέρους  προσπάθειες του «Φλόγα και Άνεμος».

Η σκηνοθεσία της Ρέινας Εσκενάζι χωρίς να μας ξαφνιάζει και να μας εκπλήσσει, με φροντίδα όλων των στοιχείων, επιμέλεια της κάθε παραμέτρου και προσοχή στις λεπτομέρειες και στις κρίσιμες επιλογές, χωρίς αισθητικές ακροβασίες, καταφέρνει να μας αφηγηθεί στρωτά την ιστορία του Στέφανου Δάνδολου και μαζί ολόκληρα κομμάτια της νεοελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα. 

Η Λαμπρινή Καρδαρά στα σκηνικά και ο Μιχάλης Σδούκος ευσυνείδητα με φροντίδα και προσοχή αντιγράφουν την εποχή και μας την αναπαριστούν σε κάθε ρούχο, σε κάθε χώρο, σε κάθε λεπτομέρεια και μην ξεχνάμε ότι η σειρά διατρέχει έναν ολόκληρο αιώνα.

Ο σημαντικός συνθέτης Γιώργος Χατζηνάσιος όχι μόνο υπογραμμίζει και τονίζει τα δέοντα στο σίριαλ, αλλά μελοποιεί μια ολόκληρη εποχή, πότε με τις αργές μελωδίες των αρχών του αιώνα, πότε με τα γοργά ξεπετάγματα των χρόνων του μεσοπόλεμου και πότε στις βαριές δεκαετίες του 50 και 60 με όχημα και την ερμηνεία της Ελευθερίας Αρβανιτάκη, η οποία μπορεί να σταθεί σε κάθε δεκαετία και φευγαλέα να αρπάξει κάτι και να μας το προσφέρει σαν να δημιουργήθηκε μόλις τώρα.

Οι ερμηνείες είναι ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματα της σειράς,

η δυναμική Μαρία Παπαφωτίου ως νεαρή Κυβέλη παρασύρει τα πάντα γύρω της και πρώτον απ’ όλους τον καημένο αλλά εξαιρετικό Θανάση Τσαλταμπάση, τη ζήλεια και την μιζέρια του απατημένου πρώτου συζύγου της. Εξ ίσου καλοί και ο Αναστάσης Ροιλός στο ρόλο του Δημήτρη Χορν, η Λένα Παπαληγούρα και ο Αργύρης Πανταζάρας.

Η Καρυοφιλιά Καραμπέτη όπως την έχουμε συνηθίσει, αν όχι σε όλες στις περισσότερες ερμηνείες της, ξεχνάμε ότι έχουμε να κάνουμε με μια ηθοποιό που υποδύεται ένα πρόσωπο και ταυτίζουμε το πρόσωπο με την ηθοποιό. Έτσι όσο διαρκεί η Φλόγα και ο Άνεμος θα είμαστε σίγουροι ότι η κα Κυβέλη έχει το πρόσωπο, τη σιλουέτα, τις εκφράσεις και το βλέμμα της κας Καραμπέτη. Είναι απολαυστικές οι σκηνές του  Άρη Λεμπεσόπουλου με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και τους υπέροχους διαλόγους, εμπνευσμένους από το σπινθηροβόλο πνεύμα του Γεωργίου Παπανδρέου.

Ο γέρος της Δημοκρατίας και η κα Κυβέλη δυο μύθοι της τέχνης και της πολιτικής, συνομιλούν στο νοσοκομείο, ενώ έξω όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά. Με αυτόν τον τρόπο μπλέκονται οι μυθικές αυτές προσωπικότητες  με την ιστορία αλλά όπως έλεγε ο Ζαν Κοκτώ «Η ιστορία με το πέρασμα του χρόνου διαστρεβλώνεται, ενώ ο μύθος εξελίσσεται στο σημείο που γίνεται πραγματικότητα». Είναι ενδιαφέρον, σημαντικό και απαραίτητο να προσεγγίσουμε την ιστορία με προσοχή σεβασμό, όπως σε μεγάλο βαθμό πράττει ο «Άνεμος και Φλόγα»,  όχι για να παπαγαλίσουμε το παρελθόν, αλλά για να ψηλαφήσουμε το αβέβαιο και θαμπό μέλλον.