Το πρόβλημα του Θεατρικού Μουσείου έχει επιλυθεί. Η περαιτέρω πορεία του ως Ν.Π.Ι.Δ. Η εκ νέου ανάδειξη του Μεγάλου Εθνικού Πολιτισμικού Πλούτου του Θ.Μ.

Συνέντευξη του Καθηγητή Κοινωνιολογίας-Δικηγόρου στον Άρειο Πάγο και Νομικού Συμβούλου του ΘΜ-Συγγραφέα και Γραμματέα της Κοσμητείας του Φ.Σ. «Παρνασσός» κ. Φίλιππου Νικολόπουλου στον κ. Αλέξανδρο Κριτσίκη

Α.Κ.: Ακούμε κ. καθηγητά με χαρά ότι το πρόβλημα του Θ.Μ. έχει επί τέλους επιλυθεί. Μπορείτε ακριβώς να μας πείτε τι ακριβώς έχει συμβεί και ποιό είναι το μέλλον του Θ.Μ. ως Ν.Π.Ι.Δ.

Φ.Ν.: Κοιτάχτε έχουμε ξαναμιλήσει για το Θ.Μ. Το μουσειακό υλικό και η βιβλιοθήκη του Θ.Μ. αποτελούν ένα μεγάλο εθνικό πολιτισμικό πλούτο, από τον οποίο έχουν αντλήσει στοιχεία πολλοί θεατρολόγοι και ειδικοί επιστήμονες που ασχολούνται με την ιστορία του Ελληνικού Θεάτρου. Η συγκέντρωση αυτή του υλικού είχε ξεκινήσει από τον αείμνηστο ιστορικό του Ελληνικού Θεάτρου Σιδέρη και αρχικά ευρισκόταν στην δικαιοδοσία της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων. Αργότερα έγινε ιδιαίτερο Ν.Π.Ι.Δ. (μη κερδοσκοπικό πολιτιστικό σωματείο), στην κατοχή του οποίου δόθηκαν (με βάση σύμβαση χρησιδανείου) όλα τα αντικείμενα του μουσειακού υλικού και η βιβλιοθήκη του, η οποία στη συνέχεια εμπλουτίστηκε κατά πολύ με νέα συγγράμματα και αρχειακό υλικό. Σκοπός του νέου σωματείου, που από την δεκαετία του 1990 και μετά απόκτησε την επωνυμία «Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου-Θεατρικό Μουσείο», ήταν η έρευνα, συγκέντρωση και έκθεση όλου του υλικού που σχετίζεται με το ελληνικό θέατρο, αρχαίο και νέο. Σκοπός δεν ήταν  μόνο η έκθεση αυτού του υλικού προς το ελληνικό, αλλά και αλλοδαπό κοινό, αλλά προπαντός η επιστημονική και ιστορική έρευνα και η οργάνωση θεατρικού αρχείου. Μη ξεχνούμε ότι η Ελλάδα, τουλάχιστον στη Δύση, αποτελεί κοιτίδα, μητέρα του Θεάτρου γενικά. Συνεπώς ένα Θεατρικό Μουσείο, μια αξιόλογη θεατρική βιβλιοθήκη ήταν κάτι αναγκαίο για τα ελληνικά πολιτιστικά πράγματα. Το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας αποτελεί ο πνευματικός πολιτισμός, τόσο στα αρχαία, όσο και στα νεότερα χρόνια. Μπορεί με τις βόρειες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης στον οικονομικό τομέα να έχουμε μεγάλες δυσκολίες στον ανταγωνισμό, αλλά για τον πνευματικό πολιτισμό μας πρέπει να είμαστε περήφανοι και γεμάτοι αυτοπεποίθηση.

Α.Κ.: Πράγματι αρκετά διαφωτιστικά είναι αυτά που μας λέτε, αλλά ως νομικός απαντήστε μας πώς τελικά λύθηκε ένα πρόβλημα που χρόνιζε και ταλαιπώρησε πολλούς ανθρώπους;

Φ.Ν.: Το Θ.Μ. με πρόεδρο το γνωστό κορυφαίο θεατράνθρωπο και ποιητή Κώστα Γεωργουσόπουλο λειτουργούσε κανονικά, όσο ελάμβανε την κρατική επιχορήγηση, αν και πάντα υπήρχαν δυσκολίες στην εξεύρεση οικονομικών πόρων, γιατί δεν είχε «τακτικό κωδικό», όπως π.χ. το Εθνικό Θέατρο, σχετικά με την είσπραξη της επιχορήγησης. Από τη στιγμή όμως που αυτή η επιχορήγηση κόπηκε (από το 2012 δηλ. και μετά), λόγω των ολέθριων οικονομικών αποτελεσμάτων των μνημονίων, άρχισαν να δημιουργούνται τα προβλήματα, δηλ. δεν υπήρχαν χρήματα για να πληρωθούν οι υπάλληλοι, το ΕΦΚΑ του, η εφορία, άλλοι συναλλασσόμενοι με το Θ.Μ. κλπ. Έτσι άρχισε να υπολειτουργεί και τελικά ουσιαστικά έκλεισε. Όταν ανέλαβα την υπόθεσή του ως δικηγόρος το 2017, αμέσως πρότεινα την εξής λύση: το ΥΠΠΟΑ (ήταν τότε υπουργός η κ. Λυδία Κονιόρδου) να καλύψει τα χρέη του ως Ν.Π.Ι.Δ. (με τρόπο που νομικά θα ήταν ορθός και έγκυρος) και όλο το υλικό του και η βιβλιοθήκη του να περάσει στην ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου, στο ΥΠΠΟΑ δηλ. Βέβαια για να είμαι αντικειμενικός πρέπει να πως ότι και πριν, στα τέλη 2014 επί συγκυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, η υφυπουργός τότε Πολιτισμού κ. Α.Γκερέκου είχε προτείνει παρόμοιο σχέδιο επίλυσης ώστε να πληρωθούν τα χρέη του κι έτσι να παύσει να έχει οικονομικά βάρη. Ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός Α. Σαμαράς είχε δείξει ευαισθησία στο πώς θα πρέπει να επιλυθεί το πρόβλημα του ΘΜ, ώστε αυτό να συνεχίσει απρόσκοπτα το πολιτισμικό του έργο. Όμως το 2015 η κυβέρνηση άλλαξε και το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε.

Α.Κ.: Και από τότε κανένα ενδιαφέρον δεν επιδείχθηκε από άλλον Υπουργό Πολιτισμού;

Φ.Ν.: Το 2017 και 2018 η τότε Υπουργός κ. Κονιόρδου συζητούσε το προτεινόμενο από μας σχέδιο επίλυσης και έδωσε μάλιστα ειδική επιχορήγηση (και είναι προς τιμή της αυτό) προς το Εθνικό Θέατρο 450.000 ευρώ για να χρησιμοποιηθούν για τις άμεσες ανάγκες του ΘΜ. Το ποσό αυτό υπήρξε σωτήριο, γιατί με τα χρήματα αυτά κάναμε ρυθμίσεις στην εφορία και το ΚΕΑΟ και καλύψαμε εκείνα τα ποσά των εργατικών και εργοδοτικών εισφορών προς το ΕΦΚΑ, που είχαν προκαλέσει (λόγω της μη καταβολής τους) ποινικές διώξεις σε βάρος του κ. Κ. Γεωργουσόπουλου, ως προέδρου του Ν.Π. και του κ. Μιχαλακόπουλου ως αντιπροέδρου. Με τις ρυθμίσεις μπορέσαμε να πάρουμε αναβολές για μερικές ποινικές δίκες (με πολύ αγώνα γιατί το ποινικό δικαστήριο πάντα ζητούσε εγγυήσεις ότι θα επιλυθεί το πρόβλημα και θα καταβληθούν οι εισφορές) κι έτσι κάποια στιγμή να μπορέσουμε να καταβάλουμε όλα τα οφειλόμενα ποσά προς το ΚΕΑΟ και την εφορία (αυτό στην τελική του φάση έγινε επί της Υπουργίας της κ. Λ. Μενδώνη). Δυστυχώς υπήρξε εμπλοκή με τα ποινικά δικαστήρια και ο κ. Κ. Γεωργουσόπουλος ταλαιπωρήθηκε πολύ (πράγμα σαφώς άδικο και αναντίστοιχο με την προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα) γιατί τα οφειλόμενα ποσά είχαν συσσωρευτεί και ήταν μεγάλα (εισφορές για τους εργαζόμενους και χρέη προς την εφορία).

Ήδη από το 2018 κατάφερα να σταματήσω να κατατίθενται οι ΑΠΔ (Αναλυτικές Περιοδικές Δηλώσεις) για τους υπαλλήλους κι έτσι το χρέος για το οφειλόμενο ΕΦΚΑ να παύσει να διογκούται, αν και δεν είχαμε χρήματα για να καταβάλουμε τις αποζημιώσεις απόλυσης των εργαζομένων. Ένα άλλο ζήτημα επίσης που ξεπεράσθηκε ήδη επί Υπουργίας της αειμνήστου Μ. Ζορμπά ήταν το ζήτημα των επισχέσεων εργασίας των εργαζομένων. Αρχικά οι εργαζόμενοι θεωρούσαν ότι ευρίσκονται σε επίσχεση εργασίας και ζητούσαν ανάλογα ποσά μισθών. Κατόπιν έρευνας διαπίστωσα ότι επίσχεση εργασίας εκτός από 8 μήνες για τους εργαζόμενους δεν υπήρχε και συνεπώς δεν τους οφείλονταν μισθοί.

Όταν το 2019 άλλαξε η κυβέρνηση η νέα Υπουργός κ. Λ. Μενδώνη έδειξε άμεσο ενδιαφέρον για την επίλυση του προβλήματος. Κάναμε συσκέψεις στο μέγαρο Μαξίμου με συμμετοχή και του Υπουργού κ. Γεραπετρίτη για να ερευνήσουμε πώς θα λυθεί το πρόβλημα. Ενθυμούμαι ότι η κ. Μενδώνη επέμενε (κι είναι άξια συγχαρητηρίων γι’ αυτό) ότι το πρόβλημα πρέπει να λυθεί! Αργότερα θέσαμε εκ νέου την αρχική μας πρόταση προς συζήτηση. Ύστερα από τηλεδιασκέψεις που πραγματοποιήσαμε με την κ. Υπουργό και άλλα στελέχη του ΥΠΠΟΑ η τελευταία αποφάσισε να μεταβιβασθεί με βάση το άρθρο 28 του αρχαιολογικού νόμου όλο το υλικό του ΘΜ και η βιβλιοθήκη του προς το ΥΠΠΟΑ έναντι κάποιου τιμήματος. Η μεταβίβαση έγινε γιατί το ΘΜ είχε χαρακτηριστεί ως «μνημείο σύγχρονης πολιτισμικής κληρονομιάς». Ειδική επιτροπή εκτίμησε το σύνολο του υλικού και τη θεατρική βιβλιοθήκη έναντι 1.200.000 ευρώ. Από αυτό 1.160.000 έλαβε το ΘΜ και 40.000 η Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, γιατί είχε και αυτή στην ιδιοκτησία της μέρος του μουσειακού υλικού. Η απόφαση αυτή της κ. Λ. Μενδώνη ήταν μια ορθή και γενναία απόφαση που έδωσε λύση στο χρονίζον πρόβλημα. Με τα χρήματα που εισπράξαμε ξοφλήσαμε σιγά-σιγά τα χρέη μας και στη συνέχεια πραγματοποιήσαμε νέα ΓΣ του σωματείου (τον Ιούλιο 2022) για να εκλέξουμε νέο ΔΣ, αφού προηγουμένως ενημερώσαμε όλα τα ενεργά μέλη του πώς εκτυλίχθηκε όλη αυτή η «νομική εποποιία» για να φθάσουμε στο αίσιο πέρας.

Α.Κ.: Μας εκπλήσσει πόσες πτυχές είχε αυτή η υπόθεση και πόσες νομικές δυσκολίες είχατε να αντιμετωπίσετε. Πραγματικά δυσκολεύεται κανείς να κατανοήσει την περιπλοκότητα της όλης υπόθεσης.

Φ.Ν.: Έχετε δίκιο. Για να είμαστε αντικειμενικοί πρέπει να πούμε ότι η επίλυση αυτού του προβλήματος υπήρξε μια θετική συμβολή της κ. Λ. Μενδώνη και όλης της κυβέρνησης Κ. Μητσοτάκη στον τομέα του πολιτισμού ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλη κριτική που μπορεί να ασκήσει κανείς στην πολιτική της. Η ιστορία του ελληνικού θεάτρου, η θεατρική παράδοση της χώρας μας είναι μέρος του συνολικού πολιτισμού της. Κάθε θετικό έργο μιας κυβέρνησης πρέπει να επισημαίνεται και να αναγνωρίζεται. Αυτό απαιτεί μία δίκαιη κρίση γι’ αυτήν.

Α.Κ.: Δηλ. οι προηγούμενες κυβερνήσεις αδιαφόρησαν;

Φ.Ν.: Σας είπα τι έγινε με την κυβέρνηση Α. Σαμαρά και την ευαισθησία που επέδειξε, τι βήματα έκανε η κ. Λ. Κονιόρδου και τι άλλο έγινε επί υπουργίας Μ. Ζορμπά. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ πάντως δεν μπόρεσε να δώσει συνολική και οριστική λύση στο πρόβλημα.

Α.Κ.: Τώρα με το Ν.Π. του Θεατρικού Μουσείου τι θα γίνει;

Φ.Ν.: Όπως καταλαβαίνετε, το ΘΜ ως Ν.Π.Ι.Δ., τυπικά υφίσταται ανεξάρτητα αν έδωσε όλο το υλικό του στο ΥΠΠΟΑ. Πρέπει να ξεπερασθούν ορισμένες νομικές εκκρεμότητες. Τον Ιούλιο του 2022 εκλέξαμε το νέο Δ.Σ., ύστερα από τακτική Γ.Σ. και μετά το νομιμοποιήσαμε ενώπιον των Τραπεζών. Στη Γ.Σ. έχουμε κάποια δυσκολία για τη συγκέντρωση των μελών, γιατί πολλά από αυτά ως ηθοποιοί και σκηνοθέτες έχουν καλλιτεχνικές υποχρεώσεις και ευρίσκονται εκτός Αθηνών. Το ίδιο αντιμετωπίζουμε και με τις υπογραφές των μελών στα καθαρογραμμένα και τυπωμένα Πρακτικά. Έτσι καθυστερούμε. Τον Απρίλιο, μετά τη νομιμοποίηση του νέου Δ.Σ., πραγματοποιήσαμε νέα έκτακτη Γ.Σ. και αποφασίσαμε τη διάλυση του σωματείου ως Ν.Π., αφού αυτό πλέον δεν έχει αντικείμενο και δεν λαμβάνει καμία χρηματοδότηση από κάποιον κρατικό φορέα. Οι σκοποί του, λοιπόν, με βάση το άρθρο 2 του Καταστατικού του δεν μπορούν αντικειμενικά να εκπληρωθούν. Στη συνέχεια εισερχόμαστε στο στάδιο της εκκαθάρισης, που είναι μια τυπική διαδικασία. Η ηγεσία του ΥΠΠΟΑ θα αποφασίσει για τη νέα νομική μορφή του ΘΜ, ενώ τώρα όλα τα εκθέματα, αρχεία, βιβλιοθήκη κλπ. υπάγονται στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Δημοσίου και ευρίσκονται πλέον σε ένα συστηματικό πρόγραμμα συντήρησης. Η κ. Λ. Μενδώνη έχει ανακοινώσει ότι εκπονούνται μελέτες για την ανακατασκευή δύο κτιρίων στην οδό Σταδίου, ένα παλιό αρχοντικό Σούτσου και άλλο ένα κτίριο απέναντι (μεταξύ οδ. Σανταρόζα και Πεσματζόγλου) στα οποία θα γίνει η μετεγκατάσταση όλου του μουσειακού υλικού και της βιβλιοθήκης του ΘΜ. Προς το παρόν όλο αυτό το υλικό παραμένει στο κτίριο του Πνευματικού Κέντρου Αθηνών, Ακαδημίας 50. 

Νομίζω ότι σε γενικές γραμμές απάντησα στα ερωτήματά σας και ενημέρωσα όλους τους ενδιαφερόμενους σε ποιά κατάσταση ευρισκόμαστε. Για την «νομική εποποιία» που περάσαμε μόνο ένα μικρό μέρος σας ανέφερα, ας πούμε τα πιο βασικά σημεία, γιατί στο σύνολό της υπήρξε πολύ πιο περίπλοκη και περιείχε νομικές και διοικητικές λεπτομέρειες που για το ξεπέρασμα των δυσκολιών τους απαιτούσαν πολύ χρόνο και κόπο.

Τελειώνοντας θα ήθελα για μία ακόμη φορά να ευχαριστήσω την κ. Λ. Μενδώνη, Υπουργό ΥΠΠΟΑ, για τη μεγάλη συμβολή της και για το ότι κράτησε την υπόσχεσή της, την κ. Λ. Κονιόρδου για τα αρχικά χρήματα που μας έδωσε και τη μεταφορά της Θεατρικής Βιβλιοθήκης που πραγματοποιήσαμε το 2018, όπως και άλλα διακεκριμένα πρόσωπα που βοήθησαν, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, όπως ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, Καθηγητής Μ. Σταθόπουλος, ο σκηνοθέτης και ηθοποιός κ. Σ. Φασουλής, μέλος του ΔΣ του ΘΜ, ο Υπουργός κ. Γεραπετρίτης και το ΔΣ του Εθνικού Θεάτρου, στο βαθμό που συνεργαστήκαμε εποικοδομητικά μαζί του. Επίσης ευχαριστώ τους προέδρους του ΘΜ Κ. Γεωργουσόπουλο και Κ. Πολιτόπουλο για την άριστη συνεργασία που είχα μαζί τους όπως και τον ηθοποιό και εξωτερικό συνεργάτη του ΘΜ Γ. Δεπάστα. 

Το ΘΜ τελικά διασώθηκε, τώρα το υλικό του ευρίσκεται υπό συντήρηση και στο μέλλον θα πάρει επίσημα πάλι τη θέση που του αξίζει στο χώρο των Μουσείων και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της χώρας μας.