Γράφει ο Κωνσταντίνος Μανίκας, συγγραφέας
Παρατηρώντας το εξώφυλλο του μυθιστορήματος της Ελένης Μάλλιαρη “Η Επιστροφή” από τις εκδόσεις Θερμαϊκός, μου ήρθε στο μυαλό το γνωστό τραγούδι του Διονύση Τσακνή “Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον”. Ο ήρωας δείχνει να έχει πάρει τον δρόμο απομάκρυνσης από μια κοινωνία που παύει πλέον να τον εκφράζει, χαράσσοντας μια νέα πορεία προς το άγνωστο της απόλυτης ελευθερίας.
Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το έργο “επιστημονική φαντασία” αλλά δεν δομείται πάνω σε όλα τα συνηθισμένα κλισέ του είδους, με τις εμμονές γύρω από την τεχνολογική εξέλιξη και την επικράτηση των ευφυών ρομπότ.
Μάλλον αποτελεί μια αλληγορία πάνω στα σημερινά αδιέξοδα και την ανάγκη του ανθρώπου για έκφραση, επικοινωνία και κυριαρχία της βούλησης.
Περιγράφει μια κοινωνία οργανωμένη σε 3 “στρώματα”, θυμίζοντας έντονα την ανάλογη “κατανομή” από τον Πλάτωνα. Οι εργάτες, οι κρατιστές – φύλακες και η άρχουσα τάξη που διοικεί. Ένα σχήμα που αναπαράγεται με παραλλαγές ανά τους αιώνες. Μόνο η κοινωνία στην “Επιστροφή” έχει αγγίξει το όριο όπου όλα δείχνουν τακτοποιημένα και προκαθορισμένα, σχεδιασμένα από ένα απολυταρχικό καθεστώς όπου αφήνονται περιθώρια για μια επίφαση επικοινωνίας που δεν επιτρέπει τίποτα παραπάνω ικανό να χτίσει άρρηκτους δεσμούς ανάμεσα στα μέλη της.
Ο πρωταγωνιστής μας, ο Χάρης Πολέμης, πρόσφατα χωρισμένος επιθυμεί να κατορθώσει να μεταβεί στην Αντιγαία, ένας πλανήτης που έχει επικοιστεί από τους ανθρώπους, όπου βρίσκονται η πρώην γυναίκα και το παιδί του. Κι αυτό το κίνητρο, όσο δεν επιτυγχάνει το σκοπό του, λειτουργεί κι ως επιπλέον ερέθισμα δυσανασχέτησης.
Ο Πολέμης ως μουσικός υπηρετεί ταυτόχρονα την αρμονία και την ελευθερία που εμπεριέχουν οι μελωδίες.
Ψάχνει μέσα στην τυπικότητα των κανόνων να βρει και να αξιοποιήσει νέους ήχους. Δεν πρόκειται για έναν επαγγελματία επαναστάτη όπως αποδεικνύει και η στάση του μετά τη σύλληψη. Επιθυμεί την ανατροπή αλλά κατανοεί κι ότι ορισμένοι από αυτούς που την πρεσβεύουν είναι έτοιμοι να μετατραπούν σε νέους δυνάστες.
Οταν βρίσκεται σε μια φυλή με πιο πρωτόγονη δομή, με την κοινοκτημοσύνη να παίζει βασικό ρόλο, όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο αλλά μέχρι και στον τρόπο που τα παιδιά επιλέγουν τους γονείς τους! Εκεί έρχεται για πρώτη φορά σε πλήρη επαφή με το σύνολο των αισθήσεων, των συναισθημάτων του κι η διάδραση αποκτά νέα μορφή. Εκεί συναντά και τη Μόνα που δρα καταλυτικά πάνω του. Λειτουργεί ως η πηγή της ζωής που, με τη μυστηριακή της φύση, ξυπνά μέσα του τη δύναμη της ριζικής αλλαγής που ολοκληρώνεται με τη συνδρομή ενός μικρού κοριτσιού που τους επιλέγει για γονείς.
Κάπου εδώ, έρχονται στο μυαλό μας οι σκέψεις του Φρόυντ για τον πολιτισμό ωε πηγή δυστυχίας και τότε Κόνραντ Λόρεντς για τα 8 θανάσιμα αμαρτήματα της εποχής μας.
Η συγγραφέας δεν δαιμονοποεί την τεχνολογία και την εξέλιξη. Καυτηριάζει τις στρεβλές αρχές οργάνωσης των κοινωνιών που δίνουν το περιθώριο σε κάθε εξουσίας να εκμεταλλεύεται κάθε νέο μέσο για να επιβληθεί.
Η Ελένη Μάλλιαρη με περίτεχνη γραφή, που αρκετά σημεία θα δυσκολέψει τον αναγνώστη, θέτει δύο υψηλούς στόχους και τους επιτυγχάνει. Δημιουργεί ένα λογοτεχνικό κομψοτέχνημα, με σουρεαλιστικές περιγραφές που ενίοτε προσομοιάζουν σε σκηνικά ταινιών του Ντέιβιντ Λιντς, κι άλλες φορές είναι γεμάτες λυρισμό.
Ο Πολέμης ξεκινά την επιστροφή του προς την ουσία της ύπαρξης. Ένα ταξίδι που ίσως δεν τελειώνει ποτέ γι’ αυτό και το βιβλίο μένει σε αυτό το κρίσιμο σημείο κι όχι στο το ακολουθεί. Μένει στην κομβική στιγμή της συνειδητοποίησης κι έως ότου κατορθώσουμε να κάνουνε αυτό το πρώτο βήμα, βιβλία όπως “Η Επιστροφή” είναι αναγκαία για να σημάνουν τον συναγερμό της ατομικής και συλλογικής αφύπνισης.
