Έχε γειά πάντα γειά, κυρία Δόμνα. Στις καρδιές μας θα είσαι πάντα εκεί…
Αθάνατη, Αστείρευτη, Ανεπιτήδευτη, αφοσιωμένη στην τέχνη σου που μέσω αυτής, μετουσιώνεσαι για τον καθένα μας σε ανάμνηση ισχυρή. Η συμβολή σου στο κοινωνικό γίγνεσθαι, είναι ο μουσικός απόηχος της ανάμνησης σου, το δώρο μας, η προσφορά σου, η αέναη μουσική συνεισφορά σου.
Δόμνα Σαμίου (1928 – 10 Μαρτίου 2012)
Ένα Όνομα με Ιστορία. Δόμνα Σαμίου. Μία μεγάλη ερμηνεύτρια αλλά και ερευνήτρια του παραδοσιακού μας τραγουδιού. Όχι απλά υπήρξε κοιτίδα της Μουσικής μας παράδοσης, αλλά, φρόντισε οι γνώσεις, η αγάπη και η λατρεία της για την βυζαντινή, η παραδοσιακή μουσική και το δημοτικό μας τραγούδι γενικότερα, να ταξιδέψει εντός και εκτός Ελλάδος, στα πέρατα του κόσμου. Τραγούδησε όλους τους καημούς κι όλες τις χαρές αυτού του τόπου. Απ’ την αγάπη του νιού ως τον μόχθο του αγωγιάτη κι απ’ τη νοσταλγική θύμηση της πατρίδας στην ξενιτιά ως το απαλό νανούρισμα του μωρού, απ’ τη γλυκιά μάνα.
Το πιο παλιό, το πιο αληθινό, το πιο ωραίο
όργανο της μουσικής, η μόνη αρχή στην οποία
η μουσική μας οφείλει την ύπαρξή της
είναι η ανθρώπινη φωνή…
Το δημοτικό τραγούδι ζυμώθηκε με τον ιδρώτα του λαού μας, σ’ όλους τους αγώνες που έδωσε το ελληνικό στοιχείο για να επιβιώσει. Αγώνες όχι μόνο εδαφικούς, άλλα και θρησκευτικούς, ιδεολογικούς, γλωσσικούς. Και ύμνησε τόσες ψυχικές καταστάσεις, απλά ανθρώπινες, όσες οι μεγαλόσχημοι ψυχαναλυτές του καιρού μας είναι αδύνατον να φανταστούν.
Η παραδοσιακή μας μουσική έδωσε μια άνιση μάχη από την οποία θα είχε βγει ολοκληρωτικά νικημένο, αν οι ρίζες του δεν ήταν τόσο βαθιά χωμένες στην καρδιά του Ελληνισμού. Σε αυτό, βαρειά το οφείλουμε στην σπουδαία Γυναίκα την Δόμνα Σαμίου. Είναι δικαίως και Ιστορικός της παραδοσιακής Τέχνης αλλοτινών εποχών, της χρωστάμε πολλά περισσότερα από ότι της αναγνωρίζουμε
«Ό,τι έχω κάνει, το έχω κάνει για εσάς, τα παιδιά…
εμείς, δίνουμε σε σας, τους νέους,
τη σκυτάλη για να προχωρήσετε». Δόμνα Σαμίου
Βιογραφία
Η Δόμνα Σαμίου γεννήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1928 στην Καισαριανή της Αθήνας και πέθανε στις 10 Μαρτίου 2012. Οι γονείς της ήταν μικρασιάτες πρόσφυγες από το Μπαϊντίρι, χωριό της περιοχής της Σμύρνης. H μητέρα της ήρθε στην Ελλάδα το 1922, ο πατέρας της, αιχμάλωτος στρατιώτης, λίγο αργότερα, με την Ανταλλαγή.
«Τίποτ’ άλλο δεν άκουγα από παιδάκι
παρά για την πατρίδα των γονιών μου.
Η Μικρά Ασία ήταν για μένα το παραμύθι μου»
Έζησε τα παιδικά της χρόνια μέσα στις απάνθρωπες αλλά παράλληλα πολύ ανθρώπινες και αλληλέγγυες συνθήκες της προσφυγιάς, κι εκεί απέκτησε τα λαϊκά ερείσματα της προσωπικότητάς της και την ατόφια συμμετοχικότητά της. Στο περιβάλλον αυτό είχε τα πρώτα μουσικά της ακούσματα απ’ τα οποία και πήγασε η αγάπη της για την παραδοσιακή μουσική.
Σε ηλικία 13 ετών η Δόμνα Σαμίου έχει την πρώτη διδακτική επαφή με τη βυζαντινή και τη δημοτική μουσική αλλά και με τη λογική της επιτόπιας έρευνας, μαθητεύοντας κοντά στον Σίμωνα Καρά, στο «Σύλλογο προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής», ενώ παράλληλα φοιτά στο νυχτερινό Γυμνάσιο. Ως μέλος της χορωδίας του Σίμωνα Καρά αρχίζει η σχέση της και με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας/Ε.Ι.Ρ.
Το 1954, προσλαμβάνεται στο Τμήμα Εθνικής Μουσικής. Άρχισε μία μακρά σχέση με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.) που τερματίστηκε το 1971. Από τη θέση αυτή γνωρίζει τους σημαντικότερους λαϊκούς μουσικούς, οι οποίοι την εποχή εκείνη της εσωτερικής μετανάστευσης συρρέουν στην Αθήνα απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας, και τους οποίους το ΤΕΜ ηχογραφεί για τις εκπομπές του.
Έτσι η Δόμνα εξοικειώνεται με όλα τα τοπικά μουσικά ιδιώματα. Παράλληλα κάνει μουσική επιμέλεια σε εκδόσεις δίσκων, θεατρικές εκπομπές, κινηματογραφικές ταινίες.
Το 1963 αρχίζει τα ταξίδια της στην επαρχία για επιτόπιες καταγραφές και συγκέντρωση μουσικού υλικού για το προσωπικό της αρχείο με δικά της μηχανήματα.
Το 1971 χρονιά ορόσημο για την μετέπειτα πορεία της, παραιτείται από την Ραδιοφωνία.
Την ίδια χρονιά-σταθμό αποδέχεται την πρόσκληση του Διονύση Σαββόπουλου συνερμηνεύοντας παραδοσιακά τραγούδια επί σκηνής.
Πρωτοεμφανίζεται στο νεανικό και αντιχουντικό Ροντέο, δίνοντας μια μεγάλη έκτοτε στροφή στη σχέση των νέων με την παραδοσιακή μουσική. Την ίδια χρονιά διασκεύασε το τραγούδι «Γαλανή Γαλαζιανή» με τον μουσικό Γιώργο Κοντογιώργο, για το δίσκο «Ωτοστόπ» του Θανάση Γκαϊφύλλια, ενώ συχνές ήταν και οι παρουσίες της σε μπουάτ της εποχής. Ήδη όμως κυκλοφορούσαν δίσκοι της σε Ελλάδα, Γαλλία και Σουηδία, που σηματοδοτούσαν την απήχηση του έργου της στον κυρίως ελληνισμό και στην ελληνική ομογένεια.
Το 1971, μέσα στη χούντα, ο Διονύσης Σαββόπουλος την έπεισε να τραγουδήσει δημοτικά τραγούδια στη μπουάτ «Ροντέο». Τις επόμενες χρονιές ακολούθησαν το «Κύτταρο» και οι «Ρίζες». Η ίδια έλεγε:
Πρώτη φορά που τραγούδησα μόνη ήταν το 1960, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, όπου μας είχαν καλέσει τότε να τραγουδήσουμε, και αντικατέστησα τον Σίμωνα Καρρά. Ξανατραγούδησα μόνη μου δέκα χρόνια αργότερα, το Μάρτιο 1971, στη μέση της χούντας, στο υπόγειο «Ροντέο» της Ιουλιανού, που με είχε καλέσει ο Διονύσης Σαββόπουλος. Αρχικά είχα διστάσει πολύ, τελικά όμως, αποφάσισα να πάω. Είχα όμως τρομερή αγωνία πώς θα με δεχτεί το φοιτηταριό που σύχναζε εκεί. Το «Ροντέο» γέμισε φίσκα, μέχρι με όρθιους στα σκαλιά! Ήταν η πρώτη φορά που θα τραγουδούσα δημοτικά μπροστά σε νέους.
Οι νέοι λοιπόν, οι φοιτητές άκουσαν το δημοτικό τραγούδι, άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι κάτι γίνεται, μέχρι τότε δεν είχαν ιδέα τι θα πει δημοτικό τραγούδι και από τότε, όταν έκαναν στο Πανεπιστήμιο διάφορες εκδηλώσεις, με καλούσαν να τραγουδήσω και δειλά-δειλά τα παιδιά σηκωνόντουσαν να χορέψουν, άλλος από την Πελοπόννησο, άλλος από τη Θεσσαλία, άλλος από τη Μακεδονία, άλλος από την Κρήτη. Περνούσε λοιπόν η ντροπή που είχαν για το δημοτικό τραγούδι.
Ο ενθουσιασμός των νέων -κυρίως φοιτητών- ενθάρρυνε τη Δόμνα να συνεχίσει τον επόμενο χειμώνα (1972-1973) και πάλι με πρωτοβουλία του Διονύση Σαββόπουλου, στη μπουάτ «Κύτταρο», στην οδό Ηπείρου. Πραγματοποιήθηκαν είκοσι συναυλίες με τραγούδια και χορούς.
Τις σημαντικές αυτές εμφανίσεις ακολουθεί η συμμετοχή στο Φεστιβάλ Μπαχ στο Λονδίνο, οργανωμένο από τη Λίλα Λαλάντη. Η λαμπρή καλλιτεχνική καριέρα της Δόμνας Σαμίου έχει ξεκινήσει θριαμβευτικά. «Πέρασε η ντροπή που είχαν για το δημοτικό τραγούδι», όπως δηλώνει σε συνέντευξή της η ίδια.
Το 1974 αρχίζει η συνεργασία με την Columbia και οι αλλεπάλληλες εκδόσεις LP. Το 1976-77 με σκηνοθέτες τον Φώτο Λαμπρινό και τον Ανδρέα Θωμόπουλο γυρίζουν στην ελληνική επαρχία είκοσι επεισόδια για την εκπομπή της ΕΡΤ «Μουσικό οδοιπορικό».
Το 1981 ιδρύεται ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής – Δόμνα Σαμίου με σκοπό την διάσωση και προβολή της παραδοσιακής μουσικής και κυρίως την έκδοση δίσκων και τη διοργάνωση εκδηλώσεων με αυστηρές επιστημονικές και ποιοτικές προδιαγραφές, μακρυά από τις απαιτήσεις των εμπορικών εταιριών.
Αντιστρατευόμενη την εμπορική εκμετάλλευση και εκλαΐκευση της ελληνικής παράδοσης, άρχισε να παρουσιάζει επί σειρά ετών την όσο πιο αυθεντική εκτέλεσή της. Έτσι έκανε αμέτρητες συναυλίες στις οποίες τραγουδούσε η ίδια, αλλά και παρουσίαζε αυθεντικούς καλλιτέχνες και δημιουργούς του δημοτικού τραγουδιού.
Το έργο της ξεπερνά πια τα ελληνικά σύνορα. Εκδίδονται δίσκοι της στη Γαλλία και τη Σουηδία. Επί σαράντα περίπου χρόνια πραγματοποιεί σειρά συναυλιών από την Αυστραλία μέχρι τη Νότια Αμερική που όχι μόνο συγκινούν τους Έλληνες της Διασποράς αλλά και αποκαλύπτουν στους ξένους μια ποιοτική «ελληνική μουσική δίχως μπουζούκι», όπως γράφτηκε σε κάποια κριτική συναυλίας της στη Σουηδία.
Στο εσωτερικό της Ελλάδας οι εμφανίσεις της σε συναυλίες κάθε είδους και με κάθε αφορμή είναι αναρίθμητες καθώς και οι τιμητικές προσκλήσεις και τα αφιερώματα, όπως π.χ. η επετειακή παράσταση για τα 70 της χρόνια: «Η Δόμνα Σαμίου στο Μέγαρο Μουσικής: η γνωστή και άγνωστη Δόμνα», τον Οκτώβριο του 1998.
Για τις ποικίλες δραστηριότητες της συνεργάζεται με τους πιο καταξιωμένους Έλληνες και ξένους μουσικούς, μουσικολόγους, λαογράφους, εθνομουσικολόγους αλλά και διδάσκει, μυεί και αναδεικνύει πρωτόβγαλτους νέους καλλιτέχνες. Από το 1994 δίνει μαθήματα δημοτικού τραγουδιού για ενήλικες στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων της Αθήνας.
Πάμπολλες είναι επίσης οι πρωτοβουλίες της και έμπρακτη και ανιδιοτελής η προσφορά της σχετικά με την βελτίωση της μουσικής εκπαίδευσης των παιδιών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αίτημα παιδαγωγικά πρωταρχικό και επιτακτικό κατά την ίδια.
Στην Ελλάδα:
• Το 1979, ο σκηνοθέτης του Εθνικού Θεάτρου, Αλέξης Σολωμός, της ανέθεσε τη μουσική επιμέλεια για τους Όρνιθες του Αριστοφάνη που παρουσιάστηκαν πρώτα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και στη συνέχεια στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού.
• Το 1993, ο Γιώργος Θεοδοσιάδης της ανέθεσε την επιμέλεια της «ζωντανής» μουσικής του Αγαπητικού της Βοσκοπούλας που ανέβασε το Εθνικό Θέατρο.
• Στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού τραγούδησε για τέσσερις συνεχείς χρονιές (1995-1998).
• Μεγάλη αναγνώριση της δίδεται από το Μέγαρο Μουσικής, όπου παραδίδει συναυλίες με Ακριτικά Τραγούδια (Μάιος 1995) και ελληνικά παραδοσιακά κάλαντα (Χριστούγεννα 1996), καθώς και το αφιέρωμα που της έκανε ο ίδιος φορέας τον Οκτώβριο του 1998 για τα 70 της χρόνια.
• Το 1981 δημιούργησε τον Καλλιτεχνικό Σύλλογο Δημοτικής Μουσικής «Δόμνα Σαμίου», όπου και συνέχιζε μέχρι τέλους την ίδια ποιοτική και αξιόλογη δισκογραφική της παραγωγή.
• Παράλληλα, από το 1994 ως το 2001, παραδίδει μαθήματα δημοτικού τραγουδιού στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων.
• Της παραδίδεται, το 2006, το βραβείο Αρίων για τη συνολική προσφορά της στη διάσωση του δημοτικού τραγουδιού.
• Η Δόμνα Σαμίου συνέχιζε ως το θάνατό της 10 Μαρτίου 2012 την έρευνα και την καταγραφή της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής.
Η εμπεριστατωμένη γνώση της πάνω στο αντικείμενο της δημοτικής παράδοσης του ελληνικού τραγουδιού, η πρωτοπορία της θεματολογίας της, η πολύχρονη πείρα της και η ακρίβεια στην απόδοση των λεκτικών ιδιομορφιών και του ύφους του τραγουδιού, της κάθε περιοχής, την καθιστούσαν μοναδική στον τομέα της.
Καταξιωμένη και αγαπητή για την προσφορά και την προσήνειά της είδε το έργο της να αναγνωρίζεται πολλαπλά και τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις, με αποκορύφωση την απονομή μεταλλίου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Στεφανόπουλο το 2005.
απονομή μεταλλίου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Στεφανόπουλο το 2005.
Περιστοιχιζόμενη από τους συνεργάτες, φίλους και υποστηρικτές της η Δόμνα συνέχισε το έργο της έως το θάνατό της με εκδόσεις υπομνηματισμένων με αναλυτικά κείμενα θεματικών CD, την οργάνωση του ανέκδοτου προσωπικού Αρχείου της και την προετοιμασία για ανάρτησή του στο διαδίκτυο.
Αφιέρωμα της Σοφίας Ντρέκου
