Ο συγγραφέας Χαράλαμπος Γιολδάσης απαντά στις ερωτήσεις που του θέτει ο Κωνσταντίνος Μανίκας, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ 1071 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ».
- Επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις 24 γράμματα το βιβλίο σας; «ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ 1071 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ». Πείτε μας συνοπτικά τι περιλαμβάνει;
Πρόκειται για μια ιστορική μελέτη γραμμένη από στρατιωτική σκοπιά, με θέμα τη μάχη του Μαντζικέρτ και τις συνέπειές της για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τον μεσαιωνικό ελληνισμό. Στα πρώτα κεφάλαια περιγράφονται οι συνθήκες στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την κοινωνία στα μέσα του 11ου αιώνα, οι σχέσεις με τους γειτονικούς λαούς και τα αίτια της παρακμής. Στο κύριο μέρος του βιβλίου περιγράφεται η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων, οι προσπάθειες του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ΄ Διογένη να τους αντιμετωπίσει και η μεγάλη μάχη του Μαντζικέρτ. Το τρίτο και τελευταίο μέρος αναφέρεται στη διαχείριση της ήττας από τους Βυζαντινούς, στην πτώση της Μικράς Ασίας στους Τούρκους και στις τραγικές συνέπειες που είχαν τα παραπάνω για τον μεσαιωνικό ελληνισμό.
Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών στο βιβλίο υπάρχουν χάρτες, σχεδιάγραμμα της μάχης του Μαντζικέρτ, ευρετήριο που αναφέρονται αλφαβητικά όλα τα ονόματα με ένα σύντομο πληροφοριακό σημείωμα για το καθένα, χρονολογικός κατάλογος των γεγονότων που περιγράφονται και ένας πίνακας επεξήγησης των στρατιωτικών όρων που χρησιμοποιούνται.
- Πόση έρευνα χρειάστηκε για τη συγγραφή του και σε ποιες πηγές ανατρέξατε;
Οπωσδήποτε για τη συγγραφή ενός ιστορικού βιβλίου χρειάζεται εξειδικευμένη έρευνα σε βάθος, ωστόσο, είναι εξαιρετικά δύσκολη η συγγραφή σχετικά με ένα θέμα που δεν υπάρχει προηγούμενη εξοικείωση. Η ιστορία της μάχης του Μαντζικέρτ με ενδιέφερε ως αναγνώστη πολύ πριν την απόφαση της μετάβασης στην όχθη του συγγραφέα. Συνεπώς, χωρίς ακόμα να έχω την πρόθεση να γράψω, είχα αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα της ιστορικής περιόδου. Για τη συγγραφή του «Μαντζικέρτ 1071 μέσα από τη σκηνή του αυτοκράτορα» απαιτήθηκε μια περίοδος δύο ετών. Μελέτησα όλες τις πρωτογενείς πηγές της εποχής, καθώς και την οπτική των μουσουλμάνων. Ακόμα, ανέτρεξα σε σύγχρονες πηγές μεγάλων Ελλήνων αλλά και ξένων βυζαντινολόγων. Για την ολοκληρωμένη και πλήρη περιγραφή και ανάλυση των στρατιωτικών γεγονότων, σύμμαχοι μου στάθηκαν τα στρατιωτικά εγχειρίδια που γράφτηκαν από Βυζαντινούς αυτοκράτορες και στρατιωτικούς, οι σύγχρονες μελέτες του ΓΕΣ για την πολεμική τέχνη και τις τακτικές του βυζαντινού στρατού και η εμπειρία μου από τα μαθήματα των «Πληροφοριών Μάχης» και της «Λειτουργίας Στρατευμάτων» από τα μαθήματα που δίδαξα στους σπουδαστές της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών του Στρατού Ξηράς.
- Υπάρχουν στοιχεία που παραβλέπουμε για την τότε συγκυρία και τον ρόλο του αυτοκράτορα;
Όταν αναφερόμαστε στη μάχη του Μαντζικέρτ, συνηθίζουμε να εστιάζουμε στα καθεαυτού γεγονότα της μάχης, όπως η εντολή παύσης της καταδίωξης των Σελτζούκων από τον αυτοκράτορα και η προδοσία του διοικητή της οπισθοφυλακής αμέσως μετά. Αυτό που παραβλέπουμε και προσπάθησα να καταδείξω σαν να βρισκόμουν «μέσα στη σκηνή του αυτοκράτορα», είναι η ανελέητη και με κάθε τίμημα σύγκρουση για την εξουσία των πολιτικών της Κωνσταντινούπολης με τους στρατιωτικούς των επαρχιών, η πολιτική απομόνωση, η συνεχής εσωτερική υπονόμευση που αντιμετώπισε, τα κίνητρα καθώς και τα λάθη του Ρωμανού Δ΄ Διογένη, που τον οδήγησαν στην απόφαση να απορρίψει τις προτάσεις ειρήνης του σουλτάνου και να ρισκάρει τα πάντα στο σκονισμένο πεδίο της μάχης του Μαντζικέρτ.
- Για πολλούς η συγκεκριμένη μάχη σηματοδοτεί την αρχή της πτώσης του Βυζαντίου; Ποια λάθη οδήγησαν σε αυτή την ήττα;
Δεν είναι τόσο η ήττα στο Μαντζικέρτ όσο η μετέπειτα διαχείριση της από τους Βυζαντινούς που έφερε την αυτοκρατορία κοντά στην καταστροφή. Η λανθασμένη διαχείριση οδήγησε στην απώλεια της Μικράς Ασίας και παρά τις αξιόλογες προσπάθειες επανάκτησης που ακολούθησαν, η αυτοκρατορία δεν ήταν ποτέ πια η ίδια. Συνεπώς, μπορούμε να πούμε ότι, ναι, εκεί σηματοδοτείται η αρχή της πτώσης του Βυζαντίου. Η ήττα στο Μαντζικέρτ δεν είναι αποτέλεσμα μόνο των λαθών που έγιναν στο πεδίο της μάχης αλλά κυρίως είναι αποτέλεσμα του ανταγωνισμού των πολιτικών της πρωτεύουσας με τους στρατιωτικούς γαιοκτήμονες των επαρχιών για την εξουσία. Αυτός ο ανταγωνισμός οδήγησε τους στρατιωτικούς σε συνεχή πραξικοπήματα και τους πολιτικούς στην αποδυνάμωση του στρατού, την αποστράτευση και την αντικατάσταση των θεματικών στρατευμάτων με ξένους μισθοφόρους. Η κορύφωση αυτής της διαμάχης οδήγησε στην προδοσία στο πεδίο της μάχης.
Όσον αφορά στα λάθη που έγιναν στο πεδίο της μάχης, ελέγχεται η ικανότητα επιλογής συνεργατών από τον αυτοκράτορα, ο διαχωρισμός του στρατού, η υπερβολική απομάκρυνση από το οχυρωμένο στρατόπεδο και η επακόλουθη ανάγκη διακοπής της καταδίωξης και της σήμανσης υποχώρησης, γεγονός που έδωσε αφορμή στον διοικητή των εφεδρειών να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης και να αφήσει χωρίς στήριξη την πρώτη γραμμή στην αντεπίθεση των Σελτζούκων. Ακόμα, καταλυτική είναι η γενικότερη δυσλειτουργία των υπηρεσιών πληροφοριών της στρατιάς που έκανε τον αυτοκράτορα να πάρει αποφάσεις βασιζόμενος σε ανακριβείς αναφορές.
- Θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί η Άλωση της Πόλης ή αποτελούσε πλέον μια προδιαγεγραμμένη κατάληξη;
Εάν αναφερθούμε στην άλωση του 1204 από τους σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι και βέβαια μπορούσε να αποφευχθεί. Αυτό που έλλειπε, τότε, από τους Βυζαντινούς ήταν η κατάλληλη και εμπνευσμένη ηγεσία και όχι η στρατιωτική δύναμη ή η υλική επάρκεια και ο πλούτος. Αρκεί να θυμηθούμε ότι λιγότερο από 20 χρόνια πριν, ο βυζαντινός στρατός συνέτριψε τους ισχυρότατους Νορμανδούς στη Μακεδονία.
Όταν, όμως, αναφερόμαστε στην άλωση του 1453, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η αυτοκρατορία βρισκόταν σε τόσο προχωρημένο στάδιο παρακμής που η πτώση της ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένη. Αν δεν συνέβαινε τότε, θα συνέβαινε λίγο μετά. Τις ευκαιρίες ανάκαμψης πρέπει να τις αναζητήσουμε πολλά χρόνια πριν και όχι στην ηρωική άμυνα στα τείχη την άνοιξη του 1453.
- Υπάρχουν διδάγματα από την τότε συγκυρία που είναι χρήσιμα για τις σημερινές γεωπολιτικές εξελίξεις;
Η Ιστορία διδάσκει και όποιος δεν διδάσκεται από αυτή είναι υποχρεωμένος να επαναλάβει τα ίδια λάθη. Η ιστορία του Μαντζικέρτ μας επιτρέπει να αντλήσουμε πολύτιμα διδάγματα: Στη σημερινή εποχή οι ανταγωνισμοί των κρατών βασίζονται στην ενέργεια. Στα μέσα του 11ου αιώνα το διακύβευμα στη διαμάχη των Βυζαντινών με τους Σελτζούκους Τούρκους, ήταν ο πλούτος και τα πλεονεκτήματα που εξασφάλιζε στον κάτοχο της η μικρασιατική χερσόνησος. Μπορούμε να μάθουμε από το σφάλμα της επανάπαυσης των Βυζαντινών στον πλούτο και στην πολυτελή ζωή καθώς και της υποτίμησης των καινούργιων απειλών και της παραμέλησης της άμυνάς τους. Θα ωφεληθούμε εάν διδαχθούμε από το λάθος της περιφρόνησης των γειτονικών λαών, που τους έριξε στην αγκαλιά των Σελτζούκων. Τέλος, το σπουδαιότερο μάθημα που μπορούμε να πάρουμε είναι οι τραγικές συνέπειες του εσωτερικού ανταγωνισμού και διχασμού σε βάρος των εθνικών επιδιώξεων.
- Υπάρχει πιθανότητα ένα από τα επόμενα συγγραφικά σας βήματα να αφορά κάποιο ιστορικό μυθιστόρημα;
Στους στόχους μου σχετικά με τα επόμενα συγγραφικά μου βήματα δεν περιλαμβάνεται η συγγραφή κάποιου ιστορικού μυθιστορήματος αλλά η συγγραφή μιας ανάλογης μελέτης.
Ο Χαράλαμπος Γιολδάσης γεννήθηκε το 1984 στον Παλαμά Καρδίτσας. Έχει διδάξει «Πληροφορίες Μάχης», «Εσωτερική Λειτουργία Στρατεύματος» και «Διαχείριση Εφοδίων» στη Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών του Στρατού Ξηράς και έχει εκπαιδευτεί στην απονομή δικαιοσύνης στο Βυζάντιο. Είναι παντρεμένος και έχει δύο παιδιά.
