«Προσωπικά θαυμάζω τα φιλμ νουάρ που γύρισε στα τέλη της δεκαετίας του 1940: “Ο δήμιος των κολασμένων” (1947), “Η γυμνή πόλη” (1948) και “Άνθρωποι του αίματος” (1948)», γράφει ο Μάρτιν Σκορσέζε για το έργο του Ζιλ Ντασέν. «Τα μοτίβα του –η απόγνωση και η διαφθορά της μεταπολεμικής κοινωνίας, οι ψυχολογικές μεταπτώσεις των χαρακτήρων του, η οργή και η βαρβαρότητα ενός εχθρικού περιβάλλοντος– εντάσσουν αυτές τις ταινίες, υπό μυθική κλίμακα, στη μάχη του Καλού με το Κακό. Το ντοκιμαντερίστικο ύφος του, η χρήση φυσικών χώρων και η εμμονή του στα αστικά τοπία, άσκησαν πολύ μεγάλη επιρροή σ’ έναν σημαντικό αριθμό κινηματογραφικών δημιουργιών», συνεχίζει ο Σκορσέζε.
Ο Ζιλ Ντασέν, που στις 18 Δεκεμβρίου συμπληρώθηκαν 109 χρόνια από τη γέννησή του –γεννήθηκε το 1911– έχει συνδέσει το όνομά του, πέρα από το αξιόλογο κινηματογραφικό του έργο, με την φυγή του από τις ΗΠΑ εξαιτίας του μακαρθισμού και με τον γάμο του με τη Μελίνα Μερκούρη. Για το πρώτο, επειδή δεν συγχώρεσε ποτέ τον συμπατριώτη μας Ελία Καζάν, ο οποίος τον κατέδωσε ως κομμουνιστή στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών, και για το δεύτερο επειδή εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ελλάδα, πολιτογραφηθείς επί της ουσίας Έλληνας.
Ο Ζιλ Ντασέν γύρισε συνολικά 25 ταινίες, ξεκινώντας το 1941 με την «Καρδιά που διηγείται παραμύθια» (The tell-tale heart), μικρού μήκους διάρκειας 20 λεπτών, και τη δυνατή κατασκοπευτική ταινία «Πράκτορας των Ναζί», μέχρι το 1980 με το «Στα 16 μου γνώρισα τον έρωτα».
Ο Γιάννης Μπακογιαννόπουλος γράφει; «Ο Ντασέν είναι αληθινός πολίτης του κόσμου. Ισραηλίτης στην καταγωγή. Αμερικανός στη γέννα και στη διαμόρφωση της καριέρας του, αλλά με οράματα έξω από κάθε όριο. Αριστερός, άρα διεθνιστής, κυνηγημένος από τον αμερικανικό φασισμό. Κατόπιν δουλειά και ζωή στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιταλία, σ’ όλη την Ευρώπη και, τέλος -και κυρίως- στην Ελλάδα. Κι ύστερα πάλι κυνηγημένος από τη δικτατορία και απόστολος διαπρύσιος για την ελευθερία μας σ’ ολόκληρη τη Γη».
Επανερχόμενος στο κινηματογραφικό του έργο, (από το 1942 ως το 1947 γύρισε συνολικά 6 ταινίες) θα σταθώ στο εξαιρετικό φιλμ νουάρ «Η νύχτα και η πόλη» (1950), τίτλος ο οποίος εμπεριέχει δύο από τα βασικά στοιχεία που συναντάμε σε αυτό το κινηματογραφικό είδος και μετά στο περίφημο «Ριφιφί» (1955). Η ταινία αυτή είναι η πρώτη που γύρισε στη Γαλλία μετά την φυγή του από τις ΗΠΑ. Ιστορική έμεινε η διάρκειας 33 λεπτών σεκάνς της ληστείας, κατά την οποία δεν ακούγεται ούτε μία λέξη! Η ταινία κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας στις Κάνες. Ο ίδιος ο Ντασέν αυτοσαρκαζόμενος λέει πως «μια από τις αιτίες για τις οποίες δεν υπάρχουν διάλογοι, είναι ότι δεν είχα χρόνο να τους γράψω!».
Στη Γαλλία, επίσης, παντρεύτηκε την Μπεατρίς Λονέρ, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον διάσημο γάλλο τραγουδιστή Τζο Ντασέν (1938-1980) και την ηθοποιό Ζουλί Ντασέν. Ωστόσο, την ζωή του χάραξε βαθιά ο έρωτάς του με την Μελίνα Μερκούρη, την οποία γνώρισε δύο χρόνια μετά το «Ριφιφί» και παντρεύτηκαν το 1966. Μαζί της γύρισε 9 ταινίες.
Οι ταινίες αυτές είναι «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (1956), βασισμένο στο γνωστό βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, «Θηλυκός δαίμων» (1958), αλληγορική ταινία για την βία, γυρισμένη σε ένα χωριό στην Ιταλία, «Ποτέ την Κυριακή» (1959), γυρισμένη στην Ελλάδα, με μουσική Μάνου Χατζιδάκι και βραβείο Όσκαρ τραγουδιού για τα Παιδιά του Πειραιά, «Φαίδρα» (1961), με τον αρχαίο μύθο να μεταφέρεται στη σύγχρονη Ελλάδα, «Τοπκαπί» (1964), μια ευχάριστη αστυνομική ταινία με κωμικά στοιχεία και διεθνές καστ, «Στις 10.30 ένα καλοκαιρινό βράδυ» (1966), ιστορία έρωτα και φόνων, γυρισμένη στην Ισπανία, «Υπόσχεση την αυγή» (1970), βασισμένη στην αυτοβιογραφία του Ρομέν Γκαρί και την σχέση με την μητέρα του, «Δοκιμή» (1974), ελεύθερη θεατρική αναπαράσταση της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και «Κραυγή γυναικών» (1978), σύγχρονη εκδοχή της Μήδειας όπου μια θεατρική παράσταση μπλέκεται με μια αληθινή ιστορία.
Ενδιαμέσως ο Ζιλ Ντασέν γύρισε το ντοκιμαντέρ «Επιβίωση» (1967), με θέμα τον Πόλεμο των 6 Ημερών, και την «Εκτέλεση εν ψυχρώ» (1968) δραματικό φιλμ, με θέμα τις φυλετικές διακρίσεις.
Στην τελευταία του ταινία «Στα 16 γνώρισα τον έρωτα», αφηγείται την σχέση μεταξύ ενός 60χρονου ζωγράφου και μιας 16χρονης μαθήτριας και τα αδιέξοδα που αυτή οδηγεί. Πρωταγωνιστούν ο Ρίτσαρντ Μπάρτον και η Τατούμ Ο’ Νιλ.
Το σινεμά του Ντασέν εκτείνεται σε μια μεγάλη γκάμα θεμάτων. Φιλμ νουάρ, αστυνομικές, ρομαντικές, αισθηματικές, κωμωδίες, δράματα κ.ά. περιλαμβάνονται στο πλούσιο ρεπερτόριό του. Πάντοτε προσεγμένες, με σφιχτή και στιβαρή σκηνοθεσία και καλοδουλεμένες ερμηνείες, οι ταινίες του Ζιλ Ντασέν, δεν έχασαν μέχρι σήμερα τη φρεσκάδα τους.
Σε μια συζήτηση με τους Φρανσουά Τριφό και Κλοντ Σαμπρόλ, το 1955, ο Ντασέν λέει: «Αυτό που διακρίνετε στις ταινίες μου, αυτός ο συνδυασμός ντοκιμαντέρ και λυρισμού, είναι η ταπεινή μου προσπάθεια να εκφράσω μιαν αλήθεια, ακόμα και με τους περιορισμούς της σειράς νουάρ ή των αστυνομικών ταινιών. Είναι κρίμα που πρέπει να αναζητούμε μια έμμεση αλήθεια. (…) Σε μια ταινία που αρέσει σε όλον τον κόσμο κάτι δεν πάει καλά».
Πέθανε το 2008 σε ηλικία 98 ετών.
