Ο συγγραφέας Μανόλης Ξεξάκης *  απαντά στις 10+1 Ερωτήσεις του Κωνσταντίνου Μανίκα, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου “Το θέατρο της οικουμένης” (Γ Τόμος) –  “Ουρανοδύτης”.

1. Κυκλοφόρησε ο τρίτος τόμος του μυθιστορήματος “Το θέατρο της οικουμένης” με τίτλο “Ουρανοδύτης”. Τι πραγματεύεται;

Είναι ένα μεγάλο μυθιστόρημα που γραφόταν 15 χρόνια. Εκδόθηκε από τον ΙΑΝΟ σε 3 τόμους. Αφηγείται την ιστορία ενός ανθρώπου, και όσων σχετίζονται με αυτόν, από τη στιγμή που εμπλέκεται με πράγματα που δεν έχουν το ίδιο καθορισμένο περιεχόμενο στα μυαλά όλων των ανθρώπων μέχρι το θάνατό του.

Τα πράγματα αυτά είναι: πρώτον, η ιδέα των ψυχών. Κάποτε, πολύ πίσω στην αυγή της ιστορίας μας ως κοινωνικά όντα, επινοήσαμε αυτή την έννοια επειδή δεν θέλουμε όταν πεθάνουμε να χαθούμε τελείως από τον κόσμο που γνωρίσαμε, και στον οποίο καταλαβαίνουμε ότι θα μείνουν ζωντανοί άλλοι. Μας βολεύει ένα μέρος μας να παραμένει αθάνατο σ’ ένα φαντασιακό σύμπαν, στον Κάτω Κόσμο.

Δεύτερη έννοια είναι η κατασκοπεία. Κατασκοπεύουμε από συστάσεως κοινωνίας. Ο Όμηρος, στη ραψωδία Κ της Ιλιάδας, λέει για έναν Τρώα κατάσκοπο, τον Δόλωνα, που μπήκε στο στρατόπεδο των Ελλήνων για να μελετήσει τη σύνθεση του στρατεύματος. Τον συνέλαβαν και του έκοψαν το κεφάλι. Ο Ιησούς του Ναυή αναφέρεται ως κατάσκοπος στη Βίβλο. Το πρόβλημα είναι, ότι ενώ η κατασκοπεία προστατεύει τις πατρίδες μας από εκείνους που την απειλούν, ταυτόχρονα, για να το πετύχει, είναι υποχρεωμένη να παραβεί τους νόμους των πατρίδων μας. Εννοώ να σκοτώσει, να κλέψει, να βλάψει με χίλιους τρόπους άλλους ανθρώπους. Είναι αντίφαση αυτό.

Και τρίτη έννοια είναι η προδοσία στον έρωτα. Προδίδουμε τους ανθρώπους που αγαπούμε διότι τα ένστικτα είναι ισχυρότερα από κάθε σύστημα ηθικών αξιών. Ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας δραματουργίας στηρίζεται στην προδοσία. Πάνω σε αυτούς τους άξονες στήθηκε η ιστορία μου. Ελπίζω πως κυλάει γρήγορα, πως προκαλεί το ενδιαφέρον επειδή μας βάζει να σκεφτούμε και να αναθεωρήσουμε όσα μας αφορούν.

Το θέατρο της οικουμένης όμως δεν είναι μόνο αυτό. Οι κοινωνίες μας διαρκούν και δημιουργούν ιστορικές μνήμες, καλυτερεύουν με τις επιστήμες που αναπτύσσονται, γίνονται συμμετοχικές με το κοινό ιδεώδες των τεχνών. Έτσι στο βιβλίο προστέθηκαν ιστορικά γεγονότα και μεγάλες στιγμές των τεχνών και των επιστημών.

Πώς τα συμπεριέλαβα όλα αυτά στο βιβλίο; Αντί να τα πω εγώ, έφτιαξα ήρωες που τα αφηγούνται. Παράδειγμα: εγώ δεν ζούσα στον πόλεμο του 1940, έφτιαξα έναν ήρωα, που του σκοτώθηκε το 23άχρονο παιδί στην Αλβανία. Η δραματουργία παράγεται όταν από το Επιτελείο τού στέλνουν το «Αποβιωτήριον» του γιού του κι ένα ρολόι, κι αυτός τα κοιτάει και λέει: «Το ρολόι δουλεύει, αλλά ο χρόνος του παιδιού μου τελείωσε». Άλλοι ήρωές μου πάνε στο Μπελβεντέρε της Βιέννης και βλέπουν το «φιλί» του Κλιμτ. Με την ευκαιρία, μιλώ για τους λεγόμενους Αποσχιστές ζωγράφους εκείνης της εποχής που σταμάτησαν να ζωγραφίζουν αυτοκράτορες, κι έπιασαν τους ανθρώπους του μόχθου και των παθών. Στη Βιέννη, επίσης, γίνεται μεγάλη κουβέντα για τους μουσικούς της. Και βεβαίως για τον Ρήγα Φεραίο, που έζησε εκεί και μπαίνει στην αφήγηση για τη Χάρτα του.

Ένας άλλος τρόπος για να περάσει η διαχρονία του Ελληνισμού στο βιβλίο ήταν το «Δείπνο των στοχασμών». Το δείπνο γίνεται στο φέρυ μποτ Πρέβελη, στο ταξίδι Ρέθυμνο-Πειραιά. Το παραθέτει ο καπετάνιος στην οικογένεια του ήρωά μου. Σε αυτό τους μιλάει για βραχονησίδες του Αιγαίου που μετακινούνται. Όταν αυτοί ξινίζουν, τους εξηγεί ότι συνέβαινε και στην αρχαιότητα, ότι και η Δήλος ήταν άδηλη νήσος -μια φαινότανε και μια δεν φαινότανε- κι ότι την έδεσαν και τη σταθεροποίησαν με διαμαντένιες αλυσίδες στο βυθό. Αυτά πράγματι υπάρχουν στην ελληνική μυθολογία. Και γιατί τα λες αυτά θα μου πείτε; Διότι ο σκοπός μου είναι να μιλήσω παρακάτω για τα Ίμια. Να εξηγήσω ακριβώς πού πατάνε οι Τούρκοι και τα διεκδικούνε.

Το πράγμα πάει έτσι και στα άλλα κεφάλαια. Σε ένα αναδύεται στην ιστορία μου ο μυστηριώδης καθηγητής της ψυχιατρικής, που κάπου λέει ότι «… η άνοιξη των πολιτισμών θα πεθάνει από τα δηλητήρια των πολέμων». Έχω απόλυτη απέχθεια για τον πόλεμο. Δεν ήταν κουτός ο Γκάντι, ούτε ο Ντέιβιντ Θορώ.

Σε άλλα κεφάλαια, η εξέλιξη του μύθου μου οδηγεί στη Βενετία, στο Μιλάνο, στη Βιέννη. Σε κάθε πόλη από αυτές υπάρχουν σπουδαία που αφορούν στον ελληνισμό. Στη Βενετία, ας πούμε, υπάρχει η Μαρκιανή Βιβλιοθήκη. Τη μαγιά για τα βιβλία της την έδωσε ο Γεννάδιος Σχολάριος με την εντολή όταν ελευθερωθεί το ελληνικό κράτος να μας τα δώσουν πίσω. Φυσικά δεν τα έδωσαν ποτέ οι Ιταλοί. Έπρεπε να τη βάλω στην ιστορία. Στη Βενετία όμως υπάρχει και το Μουσείο Γκουκενχάιμ. Ζαλίζεσαι από τα έργα που έχει. Οπότε έμπλεξα και τη δημιουργό του, την Πέγκυ Γκούγκενχάιμ στην ιστορία. Εκεί απάνω πέφτει και το κελί που είχαν φυλακισμένο τον Καζανόβα.

Αλλού υπάρχει αναφορά στις συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου του 1959 στις οποίες δεχτήκαμε και τους Τούρκους ως εγγυήτρια δύναμη. Έτσι μπήκαν στο νησί το 1974 μετά το προδοτικό πραξικόπημα που κάναμε εμείς, η χούντα δηλαδή.

Δεν με ενδιέφερε να περιγράψω μόνο όσα αφορούν εμένα, αλλά σπουδαία γεγονότα της παγκόσμιας εξέλιξης. Ακούγεται ίσως φιλόδοξο και υπερφίαλο, αλλά έστω και λίγο, αν μας εξυψώνει μια τέτοια στρατηγική και μας απομακρύνει από τη μιζέρια της καθημερινότητας, το θεωρώ σημαντικό. Αυτά.

2. Σκιαγραφήστε μας τους κεντρικούς χαρακτήρες του βιβλίου. Πόσο αληθινοί είναι; Τι πρεσβεύουν και τι προσπαθούν να πετύχουν;

Τους έχω περιγράψει στις σημειώσεις που υπάρχουν στο τέλος του βιβλίου, αλλά αν θέλετε το κάνω κι εδώ. Ίσως οι αναγνώστες σας βρουν ενδιαφέρον σε αποσπάσματα από αυτό το κείμενο.

# Ο Βασίλης Ευαγγελίδης είναι ο ήρωας πάνω στον οποίο κρέμασα την αφήγησή μου. Τον ονόμασα έτσι επειδή θα έφερνε την ευ αγγελία στους ανθρώπους, την επικοινωνία με όσα συμφωνήσαμε να ζουν μετά τον θάνατό μας. Έγραψα το οδοιπορικό του προς τον θάνατο, αφού τον πέρασα από θανάτους άλλων κι από τις ζωές τους. Ιστόρησα τη χίμαιρα της αναζήτησης από αυτόν της ψυχής του Ρήγα Φεραίου, το ταξίδι του προς το φανταστικό νησί της Τρικυμίας του Σαίξπηρ. Τον έβαλα να πιστεύει ότι κάποιες μυρωδιές που μυρίζει, είναι ένδειξη ότι υπάρχουν γύρω του ψυχές. Κάνει όμως το λάθος να το ισχυριστεί δημόσια, κι ο Έλληνας αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών το μαθαίνει και το καταχωρίζει. Εκείνη την εποχή, το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας ζητά από τις μυστικές υπηρεσίες να βρουν επιχειρήματα για την ελληνικότητα των νησιών και των βραχονησίδων του Αιγαίου Πελάγους, που διεκδικεί η Τουρκία, ώστε να τα παρουσιάσει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αν χρειαστεί. Ο στρατηγός Δαρδανός, πρώην αρχηγός των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών, σύμβουλος του νυν αρχηγού, λέει ότι μόνο ο Ρήγας Φεραίος, που έφτιαξε τη Χάρτα της Ελλάδας, θα μπορούσε να τους δώσει τέτοια στοιχεία. Είναι συμβολική υπερβολή, αλλά ο νυν αρχηγός, όπως κάθε εν ενεργεία αρχηγός, πιστεύει στο ακατόρθωτο. Θυμάται τον Ευαγγελίδη. Επιχειρεί να τον στρατολογήσει και να του αναθέσει να βρει την ψυχή του Ρήγα Φεραίου και να τη ρωτήσει για τις βραχονησίδες. Βάζει μια πρώην αγαπημένη του να τον παρασύρει σε ανοικτό χώρο, ώστε ένας ειδικός πράκτορας να του ρίξει δυο τρεις σφαίρες στα αφτιά για να μαλακώσει και να συνεργαστεί μαζί τους. Όμως, η ομίχλη εκείνης της ημέρας κι η απόσταση, οδηγούν τις σφαίρες στο στήθος της πρώην αγαπημένης του Βασίλη, με την οποία είχε ραντεβού στο Πάρκο του Λευκού Πύργου.

Αυτό είναι το σημείο στο οποίο το σκουλήκι της αφήγησης τρυπάει το μήλο. Έτσι αρχίζει το βιβλίο: με την κατά λάθος δολοφονία μιας αθώας. Μετά μπαίνει στην ιστορία ένας συντηρητής παλαιογράφων, που «πείραξε» ένα προικοσύμφωνο του 1923 με το οποίο ο Βασίλης κληρονομεί 200 στρέμματα. Μαζί με τη συγκλονιστική ιστορία του συντηρητή, μαθαίνουμε και την ιστορία της οικογένειάς του που ξεκινά από το 1898, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις -μαζί κι οι Ρώσοι- ελευθέρωσαν την Κρήτη από τους Τούρκους. Ο Ρώσος ναύτης Κρεμεντσώφ είναι ο παππούς του Συντηρητή.

Γίνονται κι άλλα, και το βιβλίο τελειώσει με τον ίδιο τρόπο που αρχίζει: με την κατά λάθος δολοφονία του ίδιου του ήρωα Βασίλη στο ίδιο σημείο της Θεσσαλονίκης, στο Πάρκο του Λευκού Πύργου. Ο σύντομος επίλογος όμως γράφεται από αυτογνωσία οδύνης από έναν Αμερικανό καθηγητή της Ψυχιατρικής που αφήνει ερωτηματικό στο τέλος για την ύπαρξη των ψυχών.

# Ο Συντηρητής είναι ο επόμενος σημαντικός χαρακτήρας στο βιβλίο. Σχεδόν ποτέ δεν αναφέρεται με το όνομά του, που είναι Βλάντης, αλλά με την επαγγελματική του ιδιότητα, το Συντηρητής με κεφαλαίο. Το επάγγελμά του, η παλαιογραφία κι η συντήρηση αρχαιοτήτων, αλλά και το μίσος που αισθάνεται για την καταγωγή του -ο πατέρας του κι η μάνα του ήταν ετεροθαλή αδέλφια- είναι τα καθοριστικά στοιχεία στην εξέλιξη της ιστορίας.

Δεν είναι καινούργιο στη λογοτεχνία. Ο Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς έγραψε το βιβλίο Η μηχανή του χρόνου, με ήρωα τον Χρονοταξιδιώτη, επειδή ταξιδεύει στον χρόνο.

Με κεφαλαίο και χωρίς καθόλου όνομα αναφέρω τρία ακόμη πρόσωπα στο βιβλίο: τον Πρόξενο, τον πράκτορα Χειρουργό και τον Αμερικανό Καθηγητή της Ψυχιατρικής.

Ο Συντηρητής είναι περιζήτητος διεθνώς για τις παράδοξες πλην αποδοτικές μεθόδους του. Αποκαθιστά την τάξη της ορθής ροής του χρόνου σε έναν πίνακα που γίνεται όλο και πιο νέος στο Μουσείο Θανάτου της Βιέννης, βουτά σε πελαγίσιο νερό την εικόνα του αγίου Νικολάου του Στρειδά στο Άγιον Όρος για να τη σώσει από τη φθορά, κι είναι παράλληλα κατάσκοπος. Συμμετέχει στην πλεκτάνη των μυστικών υπηρεσιών, με την οποία φιλοδοξούν να στρατολογήσουν τον Βασίλη Ευαγγελίδη. Αυτός κόβει από το προικοσύμφωνο του δυο κομματάκια για να μην το δέχεται κανένα δικαστήριο.

# Η Έλσα είναι η γυναίκα του Βασίλη Ευαγγελίδη, ο πιο ισορροπημένος χαρακτήρας που έφτιαξα. Όμορφη, μάνα, νοικοκυρά, αλλά κι αισθαντική πιανίστρια. Ύμνος στο φύλο της, που δεινοπάθησε για χιλιετίες από την ανδρική δεσποτεία. Επιπλέον, ανεκτική. Ξέρει τη μικρότητα του σκουληκιού-άνθρωπος, που στάθηκε όρθιο αλλά δεν έβγαλε φτερά. Γι’ αυτό, μεγαλόψυχα, συγχωρεί τον μπερμπάτη άντρα της, τον Βασίλη. Ξέρει ότι τα ένστικτα είναι ανίκητα. Έλσες του κόσμου, σας ευχαριστούμε.

# Ο στρατηγός Δαρδανός είναι πρώην αρχηγός στο Δίκτυο της κατασκοπείας. Σε αυτόν ανήκει η πατρότητα της πλεκτάνης που αναφέραμε, το δήθεν κόψιμο των κομματιών του προικοσύμφωνου για να συντηρηθεί η Χάρτα του Ρήγα. Πριν πεθάνει, κάνει απολογισμό της ζωής του, και μας εισάγει σε μυστικά της κατασκοπείας.

# Ο Ρήγας Φεραίος είναι επιφανής ήρωας του Ελληνισμού, αλλά αφανής χαρακτήρας στο βιβλίο αφού έχει δολοφονηθεί πριν από 200 χρόνια. Μαθαίνουμε όμως αρκετά για τη ζωή, τη δράση και τα οράματά του. Υπάρχουν περισσότερα από 600 βιβλία για εκείνον. Έπρεπε να διαλέξω τι θα αναφέρω όπως εκείνος διάλεξε από την ζέουσα παιδεία της εποχής του τις γνώσεις με τις οποίες έπρεπε να γαλουχηθεί το σκλαβωμένο για αιώνες ελληνικό γένος. Ο Ρήγας δεν ήταν κατάσκοπος, αλλά έκανε δουλειά κατασκόπου χωρίς να φυλάγεται. Αν κι όλοι οι συνωμοτικοί κανόνες καταρρέουν από τυχαίες συμπτώσεις, όπως διδάσκει η Ιστορία.

# Ο Γιάννης Τετραδράκος είναι ο αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών. Σπούδαζε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο στη Θεσσαλονίκη την ίδια εποχή με τον Βασίλη. Μετά, έκανε Νομικά στη Σορβόννη και μεταπτυχιακά στο Διεθνές Δίκαιο και στις Επικοινωνίες.

Ξέρει τα μέσα και τις μεθόδους της μυστικής διπλωματίας. Παίζει τα τεχνολογικά στα δάχτυλα. Διευθύνει στρατό από συνεργάτες που συγκεντρώνουν κι επεξεργάζονται τις πληροφορίες. Είναι αδίστακτος, παντογνώστης, δουλευτής και χαλκέντερος, και δεν έχει συμβατικές αρχές: νόμος γι’ αυτόν είναι ό,τι συμφέρει την κατασκοπεία και την πατρίδα.

# Ο μοναχός Γιούρη έζησε μια ζωή ποικιλίας από κάθε άποψη. Είναι Έλληνας από πεποίθηση, αλλά Ρωσογερμανός από καταγωγή. Ξεκίνησε ως εραστής της κινηματογραφίστριας του Χίτλερ στη Γερμανία, και κατέληξε λειτουργός του Υψίστου και κατάσκοπος στην Ελλάδα. Ανήκει στο Δίκτυο των μυστικών υπηρεσιών από ανάγκη: με αυτή τη δραστηριότητα σβήνει το παρελθόν του. Εκτελούν παρέα με τον γιο του, τον Συντηρητή, αποστολές προς τη λησμονιά της προσωπικής τους ζωής.
Το 1898 οι Μεγάλες Δυνάμεις ελευθέρωναν περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που σχεδόν εγκατέλειπαν οι Τούρκοι μετά από διεθνή πίεση. Τότε, ο Ρώσος ναύτης Κρεμεντσώφ βρέθηκε στο Ρέθυμνο με το εκστρατευτικό σώμα που ελευθέρωσε την Κρήτη. Εκεί συνάντησε σε κέντρο διασκέδασης μια Γερμανίδα τραγουδίστρια και μια Ελληνίδα νοσοκόμα και τις κατέστησε αλληλοδιαδόχως έγγυες, όπως λέει νόστιμα ο δάσκαλος, ένας άλλος χαρακτήρας στο βιβλίο.
Από αυτές τις συνευρέσεις γεννιούνται: ο μετέπειτα μοναχός Γιούρη από τη Γερμανίδα τραγουδίστρια, κι η Κατίνα Αγνώστου Πατρός από την Ελληνίδα νοσοκόμα. Ο Γιούρι μεγαλώνει με τη μάνα του στη Γερμανία, σπουδάζει κινηματογράφο και παλαιογραφία, και βρίσκεται στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1936 ως βοηθός -κι εραστής- της σκηνοθέτιδας του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού Λένι Ρίφενσταλ για να γυρίσουν το ντοκιμαντέρ Ολυμπία, που θα παιζόταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της ίδιας χρονιάς στο Βερολίνο. Μαζί τους ήταν ο υπουργός Προπαγάνδας του Γ΄ Ράιχ, ο Γιόζεφ Γκαίμπελς, και 3422 ξανθοί Άριοι λαμπαδηδρόμοι. Οι Άριοι θα παραλάμβαναν τη φλόγα από την Ολυμπία για να την πάνε τρέχοντας στο Βερολίνο, όπως είχε προτείνει ο υπεύθυνος τότε των Oλυμπιακών Aγώνων της Γερμανίας Καρλ Ντίεμ, και καθιερώθηκε μέχρι σήμερα για όλες τις Ολυμπιάδες, όπως ξέρετε.

Όταν, λοιπόν, πήγαιναν στην Ολυμπία για να γυρίσουν το ντοκιμαντέρ, ο ωραίος Γιούρη συλλαμβάνεται σε ερωτική στάση με μια ασήμαντη του συνεργείου. Η Λένι τον διώχνει από την αγκαλιά της, αλλά κι από την αποστολή, και βάζει τον Γκαίμπελς να του πάρει το διαβατήριο. Τον εγκαταλείπουν στην Αθήνα. Ο Γιούρη περιπλανιέται αποδώ κι αποκεί, ώσπου τον περιθάλπει η γυναίκα ενός Προξένου των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κρήτη, που ζει περιστασιακά στην Αθήνα για να μάθουν γλώσσες οι κόρες της. Όταν τελειώνει το καλοκαίρι, παίρνουν τον Γιούρη μαζί τους στην Κρήτη, στο Ρέθυμνο, για να μάθει γερμανικά στις κόρες. Κι εκεί, στο σπίτι του Προξένου, ο Γιούρη συναντά την υπηρέτριά τους Κατίνα Αγνώστου Πατρός, πάει μια φορά μαζί της χωρίς να ξέρει ότι είναι ετεροθαλής αδελφή του, κι έτσι γεννιέται ο Συντηρητής. Ο Γιούρη εξαφανίζεται στην Παλιά Ελλάδα, γίνεται κάπου μοναχός, ανακατεύεται με τις μυστικές υπηρεσίες, κι επιστρέφει γέρος πια στο Ρέθυμνο.

Υπάρχουν τέτοια γεγονότα στην Ιστορία. Η θυελλώδης σχέση του φιλέλληνα λόρδου Βύρωνα με την ετεροθαλή αδελφή του Ωγκούστα Λη, κατέστρεψε για πάντα τη φήμη του. Ωστόσο, εδώ, αυτό το στοιχείο χρησιμοποιήθηκε επειδή συμβάλλει στην ορμητική δραματοποίηση της ιστορίας που αφηγούμαι. Όσο για την Λένι Ρίφενσταλ, τα περισσότερα που γράφω είναι πραγματικά. Και στην Αθήνα ήρθε το 1936 με τον Γκαίμπελς, και στην Ολυμπία πήγε, κι αδηφάγα ερωτικά ήταν.

# Ο Αμερικανός Καθηγητής της Ψυχιατρικής εισφέρει το κύρος του ειδικού για τις ψυχές και το κλειδί της ειρωνείας στο βιβλίο. Κι αυτός, όπως κι ο Συντηρητής, δεν έχει όνομα. Είναι ρόλος. Γεννήθηκε μέσα στη φαντασία μου από τρία πρόσωπα: τον Νόαμ Τσόμσκι επειδή είπε ότι μαθαίνουμε περισσότερα για τον άνθρωπο από τη Λογοτεχνία παρά από την Επιστήμη, τον Φίλιπ Ροθ για την τόλμη του να δουλέψει με αρρώστιες του σώματός του, και τον Ίρβιν Γιάλομ επειδή έβαλε τον Επίκουρο στο πραγματικό του ύψος. Ο Γιάλομ έγραψε ότι ο καλύτερος τρόπος για να εκτιμήσουμε τη ζωή, να νιώσουμε συμπόνια για τους άλλους, να αγαπήσουμε οτιδήποτε πολύ βαθιά, είναι να έχουμε επίγνωση ότι οι εμπειρίες αυτές είναι προορισμένες να χαθούν. Που σημαίνει, ότι δεν αναγνωρίζει καμιά μεταφυσική δραστηριότητά μας μετά τον θάνατο.
Ο Αμερικανός Καθηγητής της Ψυχιατρικής δημιουργήθηκε για να υπάρχει χαρακτήρας με περγαμηνές, που θα δώσει πειστική διάλεξη για τις ψυχές. Για όσα, στο στόμα άλλων ηρώων, θα μετέτρεπαν ένα βιβλίο λογοτεχνίας σε μελέτη ερασιτέχνη φιλόσοφου.

# Η Κιμ είναι προσωποποίηση της αμαρτίας. Κρατά πανό που γράφει: Είμαι ο πόθος. Κανείς δεν μπορεί να τη δει και να πάει να φιδιάσει στο κρεβάτι του: θα τρέξει πίσω της. Η φυσική ομορφιά κι ο δυναμικός χαρακτήρας της την κάνουν υπερόπτη, εγωίστρια, αδιάφορη για όλους και για όλα. Ο άνθρωπος που αντιλαμβάνεται ότι τα προσόντα της την καθιστούν ιδανική για την κατασκοπεία, είναι ο αρχηγός. Τη στρατολογεί, και τη ρίχνει στη αρένα των θηρίων, που δεν αναγνωρίζουν τα περισσότερα από όσα έχει θεσπίσει ο άνθρωπος για να ζει στις κοινωνίες.

# Ο Αρίστος ανήκει στον εκτελεστικό βραχίονα του Δικτύου των μυστικών υπηρεσιών. Είναι πληθωρικός, κουζουλός Κρητίκαρος. Αναβάλλει κηδείες, δωροδοκεί γιατρούς, νοσοκόμες και γραφεία τελετών. Στέλνει ταψιά γαλακτομπούρεκα και ψαρούκλες σε όλους. Συλλέγει πληροφορίες και δολοφονεί εν ψυχρώ, αν του ζητηθεί από την Υπηρεσία.

Στην κηδεία του Βασίλη ψιθυρίζει δυο μαντινάδες. Μια για το νεκρό και μια για την πάρτη του. Η δεύτερη ειπώθηκε πρώτη φορά στις παραμονές της επανάστασης του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη, γύρω στα 1770. Τότε πρωτοχορεύτηκε και το πεντοζάλι ως πολεμικός χορός στην Ανώπολη Σφακίων. Πεντοζάλι θα πει πέντε βήματα, πέντε ζάλα, η πέμπτη επαναστατική προσπάθεια των Κρητών να ελευθερωθούν από τους Τούρκους.

# Άλλοι χαρακτήρες έχουν μικρότερους ρόλους. Εύχομαι να δικαιωθούν όλοι στη συνείδηση του αναγνώστη, να μην επιτρέψουν στην πλήξη, στον εχθρό όλων των βιβλίων, να εμφανιστεί.

3. Τι θέλετε να αποκομίσει ο αναγνώστης μέσα από το βιβλίο σας;

Δεν σκέφτομαι έτσι. Η τέχνη που κατασκευάζεται «για να…», καταλήγει προπαγάνδα. Ο συγγραφέας, ο ζωγράφος, ο μουσικός, προτείνουν μια εκδοχή των πραγμάτων, ένα τρόπο αντίληψης των γεγονότων, των ουσιών και των σχέσεων τους. Το ζητούμενο πάντα είναι η συγκίνηση και κάποιος ωρολογιακός μηχανισμός στην αφήγηση ο οποίος θα δώσει πνοή στις λέξεις. Πρέπει να το διαβάσετε όμως για να τα αισθανθείτε αυτά.

4. Είναι η οικουμένη ένα τεράστιο θέατρο, διαρκών προσποιήσεων;

Ας ξεκινήσουμε από το γιατί ονόμασα το βιβλίο έτσι. Λοιπόν, εκείνη την εποχή μελετούσα τα μαθηματικά των προβολών της σφαιρικής Γης πάνω σε ένα επίπεδο, δηλαδή το φτιάξιμο ενός χάρτη. Έτσι έπεσα πάνω στους 8 χάρτες που έφτιαξε για την επιφάνεια της Γης το 1570 ο χαρτογράφος Αβραάμ Ορτέλιους, και τους ονόμασε Theatrum orbis terrarum, περίπου θέατρο της οικουμένης.

Το διάβασα κατάπληκτος. Σκέφτηκα ότι δεν ήθελε να περιγράψει μόνο τις θέσεις των τόπων στη στεριά, τα βουνά και τις θάλασσες, αλλά κι όσα γίνονται στις ζωές των ανθρώπων.

Είχε, ίσως, στο μυαλό του τα προβλήματα, την θνητότητά μας, που δεν μπορούμε να τη δεχτούμε επειδή νιώθουμε φτιαγμένοι για την αιωνιότητα, την αέναη αλλαγή στη Φύση, το φλερτ των μορφών της ενέργειας, η μια μετατρέπεται σε άλλη, που κάνουμε πως το καταλαβαίνουμε. Το Σύμπαν είναι οχετός ατίθασης ύλης και ενέργειας που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Όλα όσα ξέρουμε είναι μόλις το 4% εκείνου που υπάρχει. Η εικόνα του κόσμου είναι η ερμηνεία που δίνει ο εγκέφαλός μας στις ενέργειες που προσλαμβάνει με τα αισθητήρια.

Κι απέναντι, λοιπόν, σ’ αυτό που εξάπτει την περιέργεια κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου, εμείς εδώ στην ασήμαντη Γη, που κρέμεται από ένα κλαδάκι του Γαλαξία, φτιάχνουμε κοινωνίες που ακόμη πολεμούν με λύσσα μεταξύ τους, και που αποτελούνται από ανθρώπους που λένε ότι ορίζουν τις ζωές τους, ενώ μια δύναμη σκοτεινή, το ασυνείδητο, κυβερνά τις επιθυμίες τους, επινοεί μηχανορραφίες και κρύβει το κομμάτι του εαυτού τους που τους ντροπιάζει.

Ο Νίτσε το είπε πολύ πιο σκληρά στο βιβλίο του Τελευταία Σημειώματα: Το κτήνος μέσα μας, είπε, θέλει να ακούει ψέματα. Η Ηθική είναι γι’ αυτό ένα αναγκαίο ψέμα που δεν πιστεύει. Λέει «ναι» για να τελειώνει με τα λόγια. Μετά παραδίδεται στα ένστικτα.

Κι όλα αυτά τα προσωπικά δράματα, και τα μονίμως άλυτα κοινωνικά προβλήματα, ο Ορτέλιους τα αντιμετώπισε ως θέατρο. Έκρινε ότι είμαστε τα καλά κρυμμένα μυστικά μας.

Ότι ζούμε ήρεμα, επειδή αποδίδουμε τα φαινόμενα σε αιτίες κι ησυχάζουμε. Όσες φορές δεν μπορούμε να το κάνουμε, τα αναθέτουμε σε οντότητες που φανταζόμαστε ότι μπορούν, σε θεότητες.

Κλέβουμε όμως και σκοτώνουμε όπως οι πρωτόγονοι, απλώς με πιο κομψούς τρόπους. Είδα μια ταινία στην οποία ένας στοργικός οικογενειάρχης πάει τα παιδάκια του στο σχολείο και μετά διευθύνει από το κλιματιζόμενο γραφείο του μη επανδρωμένα αεροπλάνα, ντρόουν, εξοπλισμένα με πυραύλους που σκοτώνουν άλλα παιδάκια μαζί με τρομοκράτες στην έρημο. Μου έρχεται να φωνάξω «Ω τι κόσμος, μπαμπά!», αν δεν είχε πεθάνει ο δικός μου.

Τόση επιστήμη, τόση κλασική παιδεία, και δεν μετακίνησαν ούτε χιλιοστό την προσήλωσή μας στην άγρια χαρά του αίματος, στο χορό των σπαθιών πάνω στην πίστα που είναι φτιαγμένη από κόκαλα ανθρώπων.

Έχουμε υψώσει στον ουρανό τις επιστήμες και τις τέχνες, έχουμε καλυτερεύσει τη ζωή και την υγεία, αλλά δεν απομακρυνθήκαμε από τη βία, τη μισαλλοδοξία, το ρατσισμό, τον ανταγωνισμό, τη μεταφυσική σκέψη, και τη μαντεία.

Όποια δικαιολογία κι αν δώσουμε στη βία, με όσο πατριωτισμό ή θρησκευτικότητα κι αν τη ντύσουμε, παραμένει αποτρόπαιη.

Επιπλέον, ενώ έχουμε βάσιμες ενδείξεις για την επερχόμενη κλιματική αλλαγή, αρνούμαστε να τη δεχτούμε και να κάνουμε όσα χρειάζονται για να την επιβραδύνουμε.

Ο υπερπληθυσμός είναι τεράστιο πρόβλημα που συνδέεται με την ανάγκη για περισσότερο πόσιμο νερό.

Κυρίως, πρέπει να ξεχάσουμε την παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα και να στραφούμε στον ήλιο τον αέρα και τα κύματα της θάλασσας.

Όταν βλέπουμε τη Γη από το διάστημα, είπαν οι αστροναύτες, καταλαβαίνουμε πως ανήκουμε όλοι σε ένα πλανήτη και μια ανθρώπινη φυλή.

Η ανθρωπότητα αναζητά εναγώνια την αλήθεια, αλλά παράγει έργο με ψέματα. Θηριωδίες, αλλά και αθάνατα έργα τέχνης και επιστήμης στηρίχτηκαν σε όσα διακήρυξαν και θεωρούσαν αλήθειες οι δημιουργοί τους, ενώ ήταν ψέματα ή τουλάχιστον προτάσεις που δεν μπορούσαν να επιβεβαιωθούν.

Είναι ή δεν είναι αυτό θέατρο της οικουμένης.

Τα νομίσματα που χρησιμοποιούμε στις συναλλαγές μας είναι υποσχέσεις αξίας, θεατρικοί ρόλοι στο έργο «προσδοκία κέρδους». Ωστόσο, μια από τις πιο καθοριστικές στιγμές στην ιστορία των συναλλαγών είναι εκείνη που περιγράφεται στον «Έμπορο της Βενετίας» του Σαίξπηρ. Η υπόσχεση σε αυτήν, το νόμισμα, ήταν μια λίβρα από το κρέας του οφειλέτη. Αν δεν εξοφλούσε τον δανειστή του, θα έπρεπε να του την κόψουν από το σώμα του.

Είναι ή δεν είναι αυτό θέατρο της οικουμένης

Λοιπόν, αυτό το έργο παίζουμε εδώ και χιλιετίες στο εκράν της Γης. Έτσι μόνο μπορούμε να ζούμε σε κοινωνίες. Αυτός είναι ο τρόπος που εξελίσσονται τα φαινόμενα. Δεν έγραψα ως επαναστάτης για να τον αλλάξω: καμιά επανάσταση δεν τον άλλαξε. Έγραψα οδυρόμενος. Και γι’ αυτό πήρα τον τίτλο των χαρτών του Ορτέλιους και τον έβαλα στο βιβλίο μου. Επειδή κι εγώ χαρτογράφησα ένα κομμάτι του κόσμου.

5. Τελικά, υπάρχει ψυχή;

Αν σας χρειάζεται να υπάρχει, τότε υπάρχει.

6. Τι αποτρέπει τον άνθρωπο από την αλήθεια και την ανάληψη της ευθύνης για τις επιλογές του;

Τα ένστικτα. Είναι ένα από τα θέματα του βιβλίου μου, όπως είπαμε πολύ αναλυτικά.

7. Η σύγχρονη λογοτεχνία ασχολείται επαρκώς με υπαρξιακά και φιλοσοφικά ζητήματα;

Δεν έχω στατιστικά στοιχεία γι’ αυτό. Καμιά κανονιστική αρχή δεν μπορεί να επιβάλει τη θεματολογία και τους τρόπους με τους οποίους θα εκφραστεί κάποιος. Μιλάμε για ελεύθερες κοινωνίες βέβαια γιατί στις καλυμμένες ή όχι δικτατορίες όλων των χρωμάτων κυριαρχεί η φρίκη.

8. Τι ρόλο παίζουν, αν παίζουν, η τύχη και η μοίρα στις ζωές μας;

Είναι δυο διαφορετικά πράγματα, κι όχι απολύτως ορισμένα. Ας μην το πιάσουμε. Πρέπει να πάμε στη Φιλοσοφία, στη Φυσική, παντού. Από τον Αριστοτέλη έχουμε διάκριση στα τυχαία φαινόμενα. Είπαμε ήδη πολλά.

9. Χρειαζόμαστε περισσότερο ρομαντισμό ή ρεαλισμό στην εποχή μας;

Στον 2ο τόμο του βιβλίου μου, ένας ήρωας λέει: «…η ζωή περνάει από μπροστά μας σαν δίσκος με μεζέδες. Ένας καμακώνει σούσι, άλλος μούσι. Κι άμα ο δίσκος περάσει, όλα τέλος».

10. Ένας μήνας “καραντίνα”. Ποια πέντε βιβλία θα θέλατε οπωσδήποτε μαζί σας;

Συγγνώμη, δεν έχω απάντηση σε αυτή την ερώτηση.

11. Ποιες πέντε προσωπικότητες, ανεξαρτήτως εποχής, θα διαλέγατε ως παρέα για μια ολιγοήμερη απόδραση;

Ισχύει η ίδια απάντηση.

• Ο Μανόλης Ξεξάκης γεννήθηκε το 1948 στο Ρέθυμνο Κρήτης. Το 1966 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου και ζει. Σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και εργάστηκε διαδοχικά ως καθηγητής φροντιστηρίου, ως διευθυντής ραδιοφωνίας της ΕΡΤ-2 Θεσσαλονίκης (1983-19869 και ως συνεργάτης διαφημιστικής εταιρίας. Από το 1982 έως το 1987 παρουσίαζε την εκπομπή “Ο κόσμος του βιβλίου” στη ραδιοφωνία της ΕΡΤ-2. Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1971 και υπήρξε στενός συνεργάτης του περιοδικού “Το τραμ”. Κυκλοφόρησε τα βιβλία: “Ο θάνατος του ιππικού” (αφηγήματα, 1977), “Ασκήσεις μαθηματικών” (ποιήματα, 1980), “Πλόες ερωτικοί” (ποιήματα, 1980), “Κάτοπτρα μελαγχολικού λόγου” (ποιήματα, 1987), “Πού κούκος, πού άνεμος” (μυθιστόρημα,1987), “Σονάτα κομπολογιών” (διηγήματα και μικρά πεζά, 2000), κ.ά.. Διηγήματά του έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά και στα αγγλικά.