Γράφει ο Ελευθέριος Αυλιανός
Ιωνία είχαν ονομάσει οι ιστορικοί τα εδάφη γενικά της δυτικής Μικράς Ασίας, με την Χίο και την Σάμο να συμπεριλαμβάνονται σε αυτά, και τα οποία είχαν κατοικηθεί από Έλληνες. Η δε ονομασία Ιωνία / Ίωνες επιβίωσε στην τουρκική, ως ονομασία πλέον όλης της Ελλάδας (Γιουνανιστάν / Yunanistan ) και των Ελλήνων ( Γιουνάν / Yunan ).
Από πολύ ενωρίς (16ο π.Χ. αιώνα) διάφορα ελληνικά φύλλα (Κρήτες, Μυκηναίοι, κλπ) είχαν εμφανιστεί σε μερικές οχυρωμένες παραλιακές θέσεις. Όμως το ιωνικό στοιχείο που εμφανίστηκε αργότερα, επικράτησε στην περιοχή διότι ήταν το πολυπληθέστερο και με την πληρέστερη κοινωνική και θρησκευτική οργάνωση.
Η πρώτη ιωνική δωδεκάπολις ιδρύθηκε στα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου, από τον Ίωνα κατά τον ΙΔ’ αιώνα π.Χ. με πρωτεύουσα την Αιγιάλεια, η οποία μετονομάστηκε σε Ιωνία. Ήταν δε ο Ίωνας, ο γενάρχης των Ιώνων, που παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά, Ελίκη.
Όταν απέθανε (1403 π.Χ.) ο βασιλιάς Σελινούς, τον διαδέχτηκε στο θρόνο ο Ίωνας, που βασίλευσε μέχρι το θάνατό του το 1360 π.Χ. Οι απόγονοί του διατήρησαν τον θρόνο μέχρι το 1189, οπότε και εκδιώχτηκαν από τους Δωριείς και κατέφυγαν στα περίχωρα της Αθήνας στην αρχή και στη συνέχεια εκδιωχθέντες και πάλι από τους Δωριείς, κατέφυγαν στα παράλια της Μ. Ασίας, περί το 1150 π.Χ.
Έτσι, σύμφωνα με τους ιστορικούς Ηρόδοτο, Στράβωνα και Παυσανία, στους Ίωνες των Αθηνών εντάχθηκαν οι κάτοικοι της Φωκίδας και της Βοιωτίας καθώς και των γειτονικών επαρχιών, και έπλευσαν, υπό την ηγεσία των υιών του Κόδρου (Άνδροκλος, Νηλέας), προς τα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας. Η Ιωνική αυτή μετανάστευση, όπως ονομάστηκε, εκδίωξε τους Λυδούς, τους Κάρες και τους Λέλεγες, που κατοικούσαν εκεί και επεκτάθηκε στη Σάμο και Χίο. Στη συνέχεια οι Ίωνες ίδρυσαν τη δεύτερη νέα Ιωνική δωδεκάπολη, φέρνοντας μαζί τους τα έθιμα, τις επιστήμες, τη θρησκεία, καθώς και τις Ελευσίνιες και Διονυσιακές τελετές.
Μεταξύ των πόλεων της νέας δωδεκάπολης ήταν η ονομαστή Φώκαια, μετέπειτα μητρόπολη πολλών αποικιών που άκμαζαν στα Ιταλικά και Ιβηρικά παράλια, η Έφεσος, η Μίλητος, η Κολοφώνα, η Ερυθραία, η Πριήνης, οι Κλαζομενές και άλλες. Στις πόλεις αυτές προστέθηκε αργότερα η Σμύρνη, που στην αρχή ήταν αποικία Αιολική. Όταν πρωτοκτίστηκε, το πρώτο της όνομα ήταν Τανταλίς. Λόγω καταστροφής της όμως από σεισμό, υποστηρίζεται ότι ξαναχτίστηκε στη σημερινή της θέση και πήρε το όνομά της από την Αμαζόνα Σμύρνη, που είχε κατακτήσει την Έφεσο.
Η ανάπτυξη και η πρόοδος των Ιωνικών πόλεων υπήρξε μεγάλη και γρήγορη. Κάθε μία διατηρούσε την αυτοτέλειά της και είχε τους άρχοντές της και τους νόμους της. Η κοινή όμως καταγωγή και το ίδιο ελληνικό αίμα, που έρρεε στις φλέβες των Ιώνων τους οδήγησε στη δημιουργία της «Ιωνικής Ομοσπονδίας». Με εισήγηση του μεγάλου Μιλήσιου φιλοσόφου Θαλή, οι εκπρόσωποι όλων των Ιωνικών πόλεων, πραγματοποιούσαν κάθε χρόνο συνέλευση στον «Πανιώνιον» ναόν (639 – 546 π.Χ.), που αναγέρθηκε προς τιμήν του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο της Μυκάλης, κοντά στην Έφεσο.
Εκεί οι δώδεκα πόλεις πραγματοποιούσαν τις εθνικές και θρησκευτικές γιορτές τους και οι άρχοντές τους συζητούσαν για όλα τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι πόλεις τους.
Πολύ γρήγορα οι Ίωνες ανέπτυξαν την ναυτιλία και το εμπόριο ενώ παράλληλα η Ιωνική δωδεκάπολις, έγινε ένα μεγάλο πνευματικό κέντρο και νέοι ορίζοντες άνοιξαν στην αρχαία Ιωνία. Εκεί μπήκαν τα θεμέλια της φιλοσοφίας από τους Ίωνες φιλοσόφους, που πρώτοι στράφηκαν στη θεωρητική γνώση. Η Ιωνία υπήρξε η πρωτοπόρος χώρα των φιλοσόφων, που ανάδειξαν ένα μεγάλο αριθμό από αυτούς όπως οι Μιλήσιοι φιλόσοφοι Θαλής, Αναξίμανδρος και Αναξιμένης. Επίσης ο Πυθαγόρας ο Σάμιος και ο Κλαζομένιος Αναξαγόρας. Ίωνας επίσης ήταν και ο Λεύκιππος, που θεωρείται ο πατέρας της ατομικής θεωρίας, με συνεχιστή τον Αβδηρίτη Δημόκριτο.
Οι Ίωνες παράλληλα καλλιέργησαν σε υψηλό βαθμό τις επιστήμες και κυρίως την αρχιτεκτονική, από την οποία προέκυψε και ο ιωνικός ρυθμός. Μία τάξη μυστών δε, που γνώριζαν πολύ καλά τη μυστηριακή λατρεία και την αστρονομία, κατασκεύαζε ναούς και τόπους ιερούς. Με τη μύηση στα Διονυσιακά μυστήρια συνδέονταν μεταξύ τους με ισχυρούς δεσμούς και ονομαζόταν Διονύσιοι, ή Διονυσιακοί εργάτες, ή τεχνίτες, ή τέκτονες, ή αδελφότης Ιώνων αρχιτεκτόνων.
Η αδελφότητα αυτή των κτιστών, που οργανώθηκε στην Ιωνία, διασκορπίστηκε στη συνέχεια σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου μεταφέροντας τα μυστικά της τέχνης τους και κτίζοντας ναούς, θέατρα, κτίρια, ανάκτορα και μυστικούς σηκούς. Είχαν άριστη οργάνωση, με επικεφαλής έναν Διδάσκαλο και δύο Επόπτες. Στην Ρώμη ίδρυσαν Συλλόγους Τεχνιτών (Collegia Artificum). Κατά τον Ιώσηπο ο ναός του Σολομώντα αναγέρθηκε από αυτούς και είναι έργο του Χερσίφρονα ή Χείρωνα καθώς και ο ναός του Ηρακλέους στην Τύρο, ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο κλπ.
Πολλές λοιπόν οι παγκοσμίου απηχήσεως προσωπικότητες (φιλόσοφοι, ιστορικοί, αρχιτέκτονες, ποιητές, κλπ) που γεννήθηκαν ή πέρασαν και εργάστηκαν στις Ιωνικές πόλεις, γεγονός που μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε:
«Εξ Ιωνίας το φως»
…και τούτο δικαιολογείται απόλυτα διότι η Ιωνία υπήρξε πατρίδα του φωτός, λίκνο του πολιτισμού που όρισε την πνευματική μας ταυτότητα, αφού η Ιωνία και ο πολιτισμός της, δεν είναι απλά κληρονομιά, αλλά προπάντων ταυτότητα. Ήταν το ιστορικό σταυροδρόμι, όπου ο Κερδώος Ερμής συναντούσε τον Λόγιο Ερμή και άνοιγαν δρόμους στις θάλασσες και στη στεριά και καινούριες αγορές και νέες ευκαιρίες, ενώ παράλληλα μεταλαμπάδευαν Φώς, Γράμματα, Τέχνες, Παιδεία και Πολιτισμό, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Τελικά η Ιωνία υπήρξε η μήτρα που γέννησε τη σκέψη, για να πορευτεί ο άνθρωπος ανά τους αιώνες στο σωστό δρόμο που θα τον ανέβαζε στον Όλυμπο. Από τ’ απομεινάρια αυτού του πολιτισμού, που είναι διασπαρμένα σε όλη την Ιωνία καταλαβαίνουμε το μεγάλο και ανεπανάληπτο θαύμα που συντελέστηκε, μοναδικό σ ’αυτή τη φωτογόνα γωνιά της γης.
Η Σμύρνη, κληρονόμος όλης της σοφίας της Ιωνίας, είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Μεσογείου και ιδρύθηκε περί το 3000 π.Χ. Στη μακραίωνη ιστορία της έχει αλλάξει δύο θέσεις. Η πρώτη των προϊστορικών χρόνων που αναφέρει ο Στράβων «ως Παλαιά Σμύρνη» και η δεύτερη που έκτισε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοι αυτού (Αντίγονος αρχικά και Λυσίμαχος περί το 281 π.X.) κατά την ελληνιστική περίοδο. Κατά την Ρωμαϊκή εποχή απέκτησε μεγάλη αίγλη, οι δε Ρωμαίοι την τίμησαν τρεις φορές με τον εγκωμιαστικό τίτλο της «νεωκόρου». Γρήγορα έγινε το κέντρο της περιοχής, κέντρο πνεύματος, ο έσχατος φάρος του ιωνικού πνεύματος.
Στα πρώτα μετά Χριστόν χρόνια ιδρύεται στη Σμύρνη χριστιανική εκκλησία, με πρώτους επισκόπους τον Βουκόλο και τον Άγιο Πολύκαρπο, συγχρόνους των αποστόλων. Ο Πολύκαρπος έγινε επίσκοπος Σμύρνης από τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή και σε πολύ μεγάλη ηλικία θανατώθηκε από τους Ρωμαίους του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου. Ο θάνατός του ήταν ίδιος ακριβώς με τον θάνατο του τελευταίου επισκόπου Σμύρνης Αγίου Χρυσοστόμου. Και οι δύο μαρτύρησαν και άφησαν την τελευταία τους πνοή στο λόφο της Σμύρνης «Πάγον».
Παράλληλα βλέπουμε την εγκατάσταση διαφόρων ξένων εταιριών, καθώς και την ίδρυση συντεχνιών Μουρατόρων και Κονιατών δηλαδή ελευθέρων κτιστών. Από τους Οθωμανούς κατακτήθηκε το 1424. Ωστόσο πρίν, αλλά και μετά την κατάληψή της, Βενετοί και Γενουάτες προσπάθησαν αρκετές φορές να την συμπεριλάβουν στις Δημοκρατίες τους.
Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, οι περισσότεροι των Φιλικών της Σμύρνης, διαφεύγουν στην Ελλάδα και ιδρύουν την «Ιωνική Φάλαγγα», τα μέλη της οποίας έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες, στις οποίες και διακρίθηκαν. Αξιοσημείωτο στοιχείο αποτελεί και το γεγονός της κέντησης του Ιερού Λαβάρου της επανάστασης του 1821, από την αρχικεντήστρα της Σμύρνης Χρύσα και της δωρεάς του στη Μονή της Αγίας Λαύρας. Σήμερα το λάβαρο εκτίθεται στο Πολεμικό Μουσείο, ενώ ένας δημοσιογράφος ο Προκοπίου έγραψε για αυτό :
Όμως η Σμύρνη μας μπορεί και τούτο να φωνάξει
πως εκεντήθη με χρυσό κι ασήμι σε μετάξι
από Σμυρνιά με δάκρυα στα μάτια τση τα μαύρα
το Ιερό το λάβαρο, που στην Αγία Λαύρα,
το φύλαξαν μ΄ άλλα μαζί κειμήλια και δώρα
κι ποθητή σαν ήρθε πια κι άγια των θρύλων ώρα
το σήκωσεν ο Γερμανός κι ορκίζοντας τση σκλάβοι
δίνει τη σπίθα στις ψυχές και να η φωτιά π΄ ανάβει.
Το 1910, μετά από ενέργειες του Σωκράτη Σολομωνίδη, επίσκοπος Σμύρνης τοποθετείται προερχόμενος από τη Δράμα, ο Χρυσόστομος Καλαφάτης, μέγας μακεδονομάχος και πατριώτης, ο μετέπειτα εθνομάρτυς και ιερομάρτυς Άγιος της Ελληνικής ορθόδοξης Εκκλησίας Χρυσόστομος που παρέμεινε Μητροπολίτης Σμύρνης μέχρι τον Αύγουστο του 1922, όταν οι Τούρκοι τον κατέσφαξαν, για να γίνει το ματωμένο ράσο του, σύμβολο αθάνατο της ελληνικής ψυχής και των μικρασιατών προσφύγων.
Μετά την άφιξή του στη Σμύρνη ο επίσκοπος Χρυσόστομος εργάστηκε για το μεγαλείο της ελληνικής Σμύρνης και για την απελευθέρωση της Ιωνίας, από τον τουρκικό ζυγό.
Για να επιτύχει στο έργο του είχε επιλέξει για συμβούλους τα ικανότερα επιφανή μέλη της Σμυρναίικης κοινωνίας, όπως τους: Σωκράτη Σολομωνίδη, Λεωνίδα Κυβετό, Αντώνιο Αθηνογένη, Ιωάννη Κωτούλα, Θεμιστοκλή Χατζησταύρου, κ.λ.π.
Την περίοδο του 1921 και στις αρχές του 1922 η Σμύρνη ήταν μια πολυπολιτισμική πόλη με 250.000 κατοίκους από τους οποίους πάνω από τους μισούς ήταν Έλληνες, με ένα μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς.
Υπήρχε πλήθος ιδρυμάτων όπως νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, χώροι θρησκευτικής λατρείας και πολλαπλές επιλογές υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης, με κορυφαία την περίφημη Ευαγγελική Σχολή, που ιδρύθηκε το 1731 και πολλά προσέφερε στη μόρφωση των Ελλήνων.
Την περίοδο αυτή στη Σμύρνη υπήρχαν δεκαέξι ορθόδοξοι ναοί, σημαντικότερος των οποίων ήταν ο μεγάλος μητροπολιτικός ναός της Αγίας Φωτεινής, που ήταν ο ωραιότερος και ο πιο εντυπωσιακός. Ξεχώριζε για το πανύψηλο (33 μέτρα) μεγαλοπρεπές και εξαίρετης τέχνης μαρμάρινο κωδωνοστάσιο, με τις φανταχτερές καμπάνες, τις μεγαλοπρεπείς τοιχογραφίες και τον χρυσό σταυρό στην κορυφή, που έλαμπε στον ήλιο. Κτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα και επανοικοδομήθηκε το 1692, μετά την πυρκαγιά που σημειώθηκε. Ανατινάχτηκε από τούς Τούρκους, τον Σεπτέμβριο του 1922, ο δε ιστορικός συγγραφέας και Ακαδημαϊκός Χρήστος Σολομωνίδης στο βιβλίο του «Η Εκκλησία της Σμύρνης» το 1960 γράφει:
«…και φέρνουν χαλαστάδες και φέρνουν γκρεμιστάδες και φέρνουν δυναμίτη.
Οι Τούρκοι γκρεμίζουν το καμπαναριό, που τους βαραίνει τα στήθια σαν βουνό…».
Όμως οι καλές ημέρες της εθνικής ευτυχίας ή μάλλον του οραματισμού της ήταν τελικά πολύ λίγες και πολλά μαύρα σύννεφα άρχισαν να εμφανίζονται στον ορίζοντα. Γι΄ αυτό και οι αδελφοί Σπύρος και Χρήστος Σολομωνίδης με την εφημερίδα τους «Θάρρος» προσπαθούσαν να διατηρήσουν υψηλό το ηθικό των Σμυρναίων.
Τελικά όμως τα πολύ μεγάλα λάθη των πολιτικών εκείνης της εποχής, σε συνάρτηση της κομματικής κραιπάλης, που γιγάντωσαν οι κακόβουλες αποφάσεις των εχθρών του Ελληνισμού, δημιούργησαν την άγρια εκείνη θύελλα του 1922.
Η εχθρική λαίλαπα σάρωσε τα πάντα και η αποφράδα ημέρα της 28ης Αυγούστου ανέτειλε βίαια και με θυελλώδη τρόπο. Ο Ελληνισμός της Ιωνίας εγκατέλειψε με οποιοδήποτε τρόπο τα ερείπια της Ανατολής και προσπαθούσε να φτάσει στα ακρογιάλια της μητέρας πατρίδας.
Τελικά οι απόγονοι των Ιώνων, οι πρόγονοι των οποίων το 1150 π.Χ. είχαν εγκαταλείψει την Αττική γη και εγκαταστάθηκαν στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, την μετέπειτα Ιωνία, μετά από 3.100 χρόνια επέστρεψαν και πάλι στην Αττική γη. Όλος ο Ελληνισμός εγκατέλειψε την Ιωνία, αλλά η σκέψη του παρέμεινε εκεί. Στις εστίες τους, στα σπασμένα μνημεία των προγόνων τους, στις εκκλησίες, στους άταφους νεκρούς, στις περιουσίες τους και γενικά σε όλον αυτόν τον καταπληκτικό πολιτισμό, που δημιούργησε η παρουσία τους, στα προηγούμενα 3.100 χρόνια.
« Κολληθείη η γλώσσα τω λάρρυγγί μας εαν μη σου μνησθώμεν, ώ Ιωνία »
( Χρ. Σολομωνίδης )
