Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης ,ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

“Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς “. Η φράση αυτή του Ηράκλειτου έχει σημαδέψει βαθιά την Δυτική σκέψη και γίνεται μόνιμη αναφορά. Πολλοί στοχαστές την προσέγγισαν ερμηνεύοντας την. Από τον Αριστοτέλη τον Κλασσικό ως τους σύγχρονους Νίτσε, Πόπερ, Χάιντεγκερ, Αξελο, για να μνημονεύσω μόνο μερικούς ανάμεσα στους τόσους πολλούς ,ο -πολεμος παντων πατηρ- υπήρξε σημείον ακτινογραφικης ανάλυσης της σκέψης του Ηράκλειτου.

Τι ήθελε όμως να πει με τα λόγια αυτά ο εξ Εφέσου φιλόσοφος, ο επονομαζόμενος και σκοτεινός;

Κατ’ αρχην να θέσω ενα πλαίσιο πάνω στο οποίο θα κινηθώ για την προσέγγιση μου.
Όπως κι ο ίδιος ο Εφεσιος έμμεσα το ομολογεί (” Ο άναξ, ού το μαντείόν εστι το εν Δελφοίς, ούτε λέγει ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει” ) είχε αδυναμία στο να ομιλεί σημαίνοντας. Δηλαδή δεν εξηγούσε αφηγηματικά κι επεξηγηματικά τι ήθελε να πει αλλά το ελεγε συμπυκνωμένο, ως ενα είδος αφορισμού θα λέγαμε σήμερα , το πέταγε σαν κεραυνό. Κεραυνοβολουσε άμεσα κι ακαριαία. Συνεπώς ο,τι λεει δεν πρέπει να παίρνεται μόνο σε μια πρώτη απλη ανάγνωση αλλά σε πολλαπλές, διαφορετικές αναγνώσεις. Οι φράσεις του σκοτεινού Εφεσσιου αφήνουν περιθώρια πολλαπλών ερμηνειών. Τα λόγια του μοιάζουν με αυτά της Πυθίας και του μαντείου των Δελφών.

Κάποιοι θα το προσεγγίσουν έτσι κάποιοι ίσως αλλοιως. Προσωπικά δεν θα μείνω στον Πόλεμο μόνο ως ένα κυριολεκτικό γεγονός, όπως πχ ενας πόλεμος μεταξύ κρατών σήμερα, ως ενα δηλαδή καταστροφικό γεγονός, αλλά κι ως δημιουργικο. Η καταστροφή δεν είναι πάντα αρνητικό στοιχείο αλλά μπορεί να είναι και θετικό. Όπως ένας πόλεμος ιδεών που επιβάλλεται για να γεννηθεί η νέα ιδέα. Θα προσεγγίσω λοιπόν τον Ηράκλειτο ως πολεμιστή, ως οπλίτη ιδεών. Και θα προσπαθήσω να δείξω την επίδραση του ,την καταλυτική , σ’ αυτο που ονομάζουμε μοντέρνα Τέχνη.

Ο για καιρό ξεχασμένος, από τους παθιασμένους με τον Αριστοτέλη Δυτικούς σχολαστικούς κυριως διανοούμενους , Ηράκλειτος, επανήλθε στην επικαιρότητα μέσα από τα κείμενα του Νίτσε, ο οποίος σπάζοντας την ως τότε ευθύγραμμη πορεία της ιστορίας της φιλοσοφίας (από τον Πλάτων στον Χέγκελ), επανήλθε στην προ-σωκρατικη σκέψη υμνώντας στα έργα του (και κυρίως στην γέννεση της τραγωδίας) τους προσωκρατικους και κατ’ εξοχην τον Ηράκλειτο. Στηριζόμενος στον Εφεσιο φιλοσοφο ο Νίτσε κι ειδικά στην θέση του περί του Πολέμου ως ” βασιλέα-δημιουργου” ,εισήγαγε την θέση του περί της φιλοσοφίας του σφυριου, ή για να το πω αλλοιως, περί του να φιλοσοφεί κάποιος χρησιμοποιώντας το σφυρί. Τι σημαίνει αυτό φιλοσοφικα ; Σημαίνει αυτό που έκανε ο ίδιος ο Νίτσε: σφυροκόπησε με το φιλοσοφικό του σφυρί τον ιδεατό Κόσμο.

Οτιδήποτε λειτουργούσε ως τότε ως ιδεώδες ο Γερμανός φιλόσοφος το θρυμματισε με το φιλοσοφικό του σφυρί. Μέσα απο αυτήν την φιλοσοφική στάση του ,που ήταν κατα βάση μια Ηρακλειτεια ερμηνεια του, ο Νίτσε, εισήγαγε στον Νεωτερικό κόσμο το διαρκές σφυροκόπημα των ψευδαισθήσεων , ενα σφυροκόπημα του ορθολογισμού, ενα διαρκή δηλαδή πόλεμο, υμνώντας την διαρκή μεταβολή των πραγμάτων, όπως κι ο Ηράκλειτος που πίστευε επίσης στην διαρκή μεταβολή, και πάνω στην οποία στηρίχτηκε η Νεωτερική αντίληψη.

Ο κόσμος θα προχωρά πλέον στην νεωρικότητα μέσα απο την αισθητική και φιλοσοφική συνέργεια των Ηράκλειτου- Νίτσε Κάθε τι καινούργιο θα στηρίζεται στην μάχη του με το προηγούμενο , στον πόλεμο του εναντίον του παλιού.

Η εξέλιξη και η πρόοδος θα στηριχτουν στον “πολεμο” εναντίον του συντηρητισμού σε όλα τα επίπεδα ζωής. Ο όρος “καινοτομια” άλλωστε από την ίδια την ετυμολογία του εμπεριέχει μια πολεμική: την διαρκή αναζήτηση του νέου, του καινούργιου. Κι αυτό δεν γίνεται δίχως “πολεμικές μάχες, δίχως “καινες” (νεες) τομες εναντίον των δυνάμεων που αντιδρούν στην αναζήτηση του καινούργιου.

Επίσης κι ο όρος πρωτοπορία ,avant-garde, που χρησιμοποίησαν τον εικοστό αιώνα οι επαναστατημένοι καλλιτέχνες, τον αιώνα της νεωτερικής προσπάθειας, είναι όρος πολεμικός κυριολεκτικά. Σημαίνει η εμπροσθοφυλακή του στρατεύματος. Που σημειολογικά μας λέει ότι, οι μοντέρνοι (νεωτερικοί) καλλιτέχνες συμπεριφέρονταν ως πολεμιστές της Τέχνης, ως πολεμιστές στην υπηρεσία της καινοτομίας της Τεχνης, ως πολεμιστές που αγωνίζονταν για νέες μορφές Τέχνης.

Ολα τα κινήματα της μοντέρνας Τέχνης, από τους ιμπρεσσιονιστες, τους κυβιστες, τους φωβιστες, τους εξπρεσσιονιστες, τους σουρεαλιστικές, τον Μαρσελ Ντυσαμπ και τα ready made του, τους Ντανταιστες, τους μινιμαλιστες,την Ποπ Αρτ, τον αφηρημενο εξπρεσσιονισμο, το Φλουξους, τους νεους ρεαλιστες κλπ, δεν ειναι παρα η εφαρμογη στην πράξη αυτης της Ηρακλειτιας – Νιτσεικης αντιληψης περι του Πολεμου ως πατέρα της εξελιξης και της προοδου. Κάθε ενα από τα προαναφερθέντα κινήματα στηριζόταν στην μάχη του με το προηγούμενο. Οι δε καλλιτέχνες, ακολουθώντας τις ιδέες του θεωρητικού πατέρα του μοντέρνου, του Καρόλου Μπωντλαιρ, βρίσκονταν συχνά σε πολεμική ατμόσφαιρα μεταξύ τους για το τι είναι Τέχνη και για το πως αυτή θα προχωρήσει μέσα στην βιομηχανική εποχή που σαν σίφουνας ερχόταν ν’αλλάξει την ως τότε προηγούμενη ζωή και καλλιτεχνική έκφραση. Ο Μπωντλαιρ ειδικά στα άρθρα του και στα έργα του ύμνησε τον νεωτερικό πολιτισμό, τον στήριξε και πανω απ’ ολα τον επέβαλε ως ποιητής, ως κριτικός Τέχνης, ως υμνητης της διεύρυνσης της Τέχνης, εισάγοντας στην οικογένεια της νεα στοιχεία ,οπως πχ την δημιουργική γλώσσα των σκίτσων, της μόδας κι άλλων στοιχείων που ως τότε δεν θεωρούνταν Τέχνη.

Πάνω σ’ αυτην την πολεμική προβληματική της διεύρυνσης στηρίχτηκαν τα εικαστικά κινήματα της μοντέρνας Τέχνης και οι καλλιτέχνες της όπως μεταξυ άλλων οι Πικασσο ,Νταλι, Πωλ Κλε, Καντινσκυ, Ματις, Ντυσαμπ, Πολοκ κλπ.

Εδω όμως αξίζει να τονιστεί το εξής. Ενω κι ο Ηράκλειτος κι ο Νίτσε, μιλούσαν για μια “ολοτητα” δημιουργίας που θα γεννούσε ο δημιουργικός πόλεμος ιδεών, δηλαδή για μια διαρκή αλλαγή, για μια αέναη μεταβολή, που θα περιελάμβανε και το μέσα και το εξω των πραγμάτων, την εσωτερική κι εξωτερική τους ζωή, κι ενω οι μοντέρνοι καλλιτέχνες του διαμετρήματος ενός Πικασσο ή Νταλί το ακολούθησαν, οι νεότεροι καλλιτέχνες, ειδικά απο το ’60 και μετά, έδωσαν προτεραιότητα στην εξωτερικότητα του του έργου Τέχνης, στην φόρμα του έργου, με αποτέλεσμα την γεννεση ενός άδειου φορμαλισμού, που δημιούργησε προβλήματα στην εξέλιξη της εικαστικής γλώσσας. Η με κατανόηση των αντιλήψεων Ηράκλειτου και Νίτσε για τον κοσμο επιβράδυνε κι αποπροσανατολησε της πορεία της Τεχνης.
Ανεξάρτητα όμως από αυτήν την διαπίστωση, ο φιλοσοφικός στοχασμός τους παραμένει διαχρονικά επίκαιρος, ως ενα αιώνιο πολιτισμικό αγαθό από το οποίο αντλούσαν, αντλούν και θα αντλούν οι άνθρωποι ενέργεια και δύναμη για αναπτύξουν την τόσο αναγκαία αυτογνωσία τους και την όποια δημιουργική τους ικανότητα. Ας μην ξεχνάμε ποτέ την φράση του μεγαλου Τζοζεφ Beuys οτι από τον Ηράκλειτο επηρεάστηκε κι απο την φραση του “Τα πάντα ρέει και ουδέν μένει. ” για να δημιουργήσει τα μεταβλητά και ρέοντα γλυπτά του του, και τις εφήμερες δρασεις-περφορμανς του κινήματος Φλουξους (Fluxus).